Morgunblaðið - 16.03.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNRLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. MARZ 1982
*
Bragi Asgeirsson:
Mannlífeyettyangur
MOTTÓ: Danski rithöfundurinn Villy Sörensen sagði eitt sinn —
ekki í bók, heldur úr ruggustól sínum: „Nú á dögum höfum við
trúarbrögð án eldmóðs, list án dulspeki, vísindi án skynsemi, heim-
speki án vísdóms, sálarfræði án sálar og kynlíf án ástar.“
„Scandinavia Today“
Til umræðu hefur verið undanfar-
ið sýning sú ein mikil, sem ganga
mun um Bandaríkin undir nafninu
„Scandinavia Today“. Ekki skil ég
frekar en ýmsir aðrir, hvað íslenzk
list hefur að gera undir þessu heiti
nema þá að eigna eigi alla listsköp-
un Islendinga þeim frændlöndum,
er bera þetta samheiti.
Fyrir tæpu ári fékk undirritaður
boð frá utanríkisráðuneytinu um að
senda 8—10 grafík-myndir í ráðu-
neytið að Hverfisgötu 115, á 5. hæð
fyrir 30. apríl. Væntanlegur var þá
til landsins umsjónamaður sýn-.
ingarinnar, Erik Kruskopf, til að
velja úrtak grafík-mynda á nefnda
sýningu.
Þótti mér öll þessi málsmeðferð
undarleg, að ekki sé sterkara að orði
komist. Hið fyrsta fylgdu engar
upplýsingar um sýninguna né hvers
eðlis framlag íslendinga yrði og svo,
sem alvarlegra má teljast, þá átti
útlendur maður að velja sýnishorn
íslenzkrar listar. Eina ferðina enn
áttu íslendingar sem sagt að gerast
ódómbærir ómagar og lúta hér föð-
urlegrar forsjár erlendra aðila.
Slíkt hefur verið nær árviss við-
burður lengi, að útlendingar taki
frammí fyrir Islendingum um val
mynda á þýðingarmiklar stórsýn-
ingar erlendis. Fúslega skal hér við-
urkennt, að hér eigum við sjálfir
nokkra sök á málum og hef ég enda
vakið athygli á því opinberlega áður
og jafnframt mótmælt á félagsfund-
um FÍM og hirði því ekki að rekja
það hér. Aðalatriðið er, að við eigum
að vera ábyrgir fyrir þeim sóma eða
vitleysum, er okkur þóknast að
fremja á listasviði og kynna útlend-
ingum. íslenzk nefnd eða sérstak-
lega kjörnir einstaklingar eiga að
velja og hafna af víðsýni og vera
kjörin sérstaklega hvert sinn, er
mikið er í húfi. Menn verða þá einn-
ig að varpa frá sér þeim hugmynd-
um sínum, að sýningar séu ekkert
spennandi, séu þeir ekki með sjálfir
eða lagsbræður þeirra. Þá ber það
vott um staðnaðan þankagang að
álíta, að einhverjir ákveðnir lista-
menn bjargi jafnan öllu, hvert svo
sem eðli sýninganna er. Hrópa allt-
af upp sömu nöfnin þrátt fyrir alla
gróskuna í íslenzkri myndlist, —
slíkt ber vott um ótrúlega íhaldsemi
og virkar sem hemill á framþróun-
ina.
Þessar skoðanir mínar hef ég ver-
ið ófeiminn að setja fram og hef
m.a. margsinnis rætt þessi mál við
norræna vini mína og starfsbræður
úr hópi áhrifamanna. Þeir hafa nær
undantekningarlaust verið ákveðnir
andstæðingar þeirrar stefnu Nor-
ræna listabandalagsins að láta ein-
hvern einn um val mynda á sameig-
inlegar stórsýningar, og raunar
minni sýningar einnig. Nær alltaf
hafa viðkomandi ekki haft þá yfir-
gripsmiklu þekkingu til að bera,
sem réttlætir slíka stefnu og jafnvel
verið gjörsamlega óvitandi um
þróun myndlistar innan einstakrá
annarra Norðurlandaþjóða og þá
sérstaklega okkar Islendinga. Ann-
að hvort skal hér auðvitað eiga í
hlut maður er gjörþekkir list allra
þjóðanna eða einstaklingar frá öll-
um löndunum — allt annað er kák
og niðurlæging fyrir viðkomandi
þjóðir og sýnu mest fyrir íslendinga
vegna skorts á kynningu íslenzkrar
Iistar síðustu áratuga í formi bóka-
útgáfu er spanni tímabilið.
I ljósi framanskráðs hirti ég ekki
um að svara fyrrnefndu bréfi utan-
ríkisráðuneytisins, þótt ég ætti úr-
val mynda tilbúið, stakk því niður í
skúffu, þar sem það hefur legið týnt
og tröllum gefið, þar til að umræð-
urnar um sýninguna blossuðu upp
fyrir skömmu. Þá dró ég það fram
til endurlestrar, því að ég vil ekki
láta mitt eftir liggja í hinum mikil-
vægu umræðum, þó ég hygðist í
fyrstu að láta það vera þögul mót-
mæli mín að sinna ekki boðinu.
Listamenn verða að skilja, að leiðin til
að halda uppi andliti íslenzkrar mynd-
listar er að hafna hiklaust þátttöku,
þótt það gangi út yfir mjög svo freist-
andi kynningar eigin listar.
Frá mínum bæjardyrum séð tel ég
hæpinn grundvöll að taka þátt í
sýningu, sem ég veit ekki nokkurn
veginn hvers eðlis verður og sam-
þykki ekki, að sóminn komi frá út-
lendingum, er takmarkað eða alls
ekkert þekkja til íslenzkrar listar og
lít að auk á mig sem íslenzkan, en
ekki skandinaviskan myndlistar-
mann og sem slíkur vil ég vera
kynntur.
Framkvæmdin í heild þykir mér
og formgölluð í meira lagi, eftir því
sem þekking mín hrekkur til.
Þétting byggðar
Annað mál, sem til umræðu hefur
verið, er þétting byggðar á höfuð-
borgarsvæðinu. Víst geta allir verið
sammála um það, að byggðin hefur
þanist fullmikið út og rétt sé að
þétta hana eftir föngum, en það á að
gera á allt annan hátt en að ráðist
sé á opin friðhelg svæði Iíkt og t.d.
Elliðaáadalinn, svæðið fyrir framan
Gnoðarvogshúsin og Laugarásinn.
Um Elliðaáasvæðið og mikilvægi
þess, að það yrði friðað fræddi mig
fyrir nokkrum árum aldinn maður,
Hjalti Einarsson að nafni, sonur
Einars Jónssonar listmálara frá
Fossi (1863—1922) en hann var aft-
ur bróðir Eldeyjar Hjalta. Hjalti
kvað mikið búið að skemma og var
mjög dapur, en jafnframt reiður, er
hann sagði frá því, áréttaði sér-
staklega, að pólitík mætti aldrei
ráða friðunarmálum, því að þá væri
voðinn vís. Máli sínu til stuðnings
sýndi hann mér uppdrátt af svæðinu
og útskýrði fyrir mér, hvílík nátt-
úruundur hefðu hér verið í borgar-
landinu, áður en ágjörn og blind
hönd mannsins tók að raska jafn-
væginu, — oftast alveg að óþörfu.
Ég hafði mikinn áhuga á að ræða
meira um þetta við Hjalta, en í hönd
fóru utanlandsferðir og annatímar
og fyrr en varði frétti ég andlát
þessa hollvinar míns, er ég kynntist
alltof seint.
— En fyrir hans hönd, fram-
sýnna borgarbúa og jafnframt allra
borgarbúa framtíðarinnar vil ég
mótmæla frekari röskun Elliðaáa-
svæðisins.
— Um svæðið fyrir framan
Gnoðarvogshúsin er það að segja, að
hver og einn getur ímyndað sér þau
viðbrigði, sem það verða fyrir íbú-
ana við götuna, að fá allt í einu
byggð fyrir framan hús sín í stað
gróinna túnbala. Útsýnið breytist
þá til bakgarða og yfir ruslatunnur
næstu nágranna. Hér er í meira lagi
gróflega farið að, er menn leika sér
að því að breyta og endurmeta fyrra
skipulag og ákvarðanir. Merkilegt
er til þess að hugsa, að fólkið, er hér
stendur að baki ákvörðunarinnar, á
að heita hús- og náttúrufriðarmenn!
— Laugarásnum hefur verið mis-
þyrmt með ákaflega ósamstæðri
byggð síðustu áratugi og er ekki
upplífgandi að litast þar um, er svo
er komið. Síðasta afrekið, og það
sem maður hélt að yrði smiðshöggið
á smekkleysuna, er stökkpallurinn,
er þarna rís nú í formi guðshúss. En
ekki mun þó svo, því að fyrirhugað
er nú að reisa allmörg smáhýsi í
holtinu þar sem áður hafa lengi ein-
ir trónað þrír þvengmjóir skýja-
kljúfar, líkast nánasarlegu smá-
íbúðahverfi í himinmiguformi.
Bygging þeirra var misskilningur
frá upphafi í þessu formi. Hefðu
mátt þekja stærra svæði þar sem
þeir eru nú, vera lágreistari en
svipmeiri, rúma margfalt fleira fólk
og til staðar hefðu getað verið allar
nauðsynlegar þjónustumiðstöðvar,
pósthús, verzlanir o.fl. Nýta hefði
mátt (og má) holtið sem útivistar-
svæði með skipulögðum gangstígum
og bekkjum fyrir göngulúna. Á efstu
hæð samtengdrar háhýsaraðar
hefði getað verið veitingabúð með
óviðjafnanlegu útsýni til allra átta,
ásamt vinnustofum listamanna,
húsameistara og skipulagsfræðinga.
Byggingarnar og holtið hefðu þá
orðið unaðsreitur í öllum skilningi
og engin eyða og vandræðaspilda
myndast í skipulagi umhverfisins,
svo sem varð.
Laugarásinn hefði þá gegnt svip-
uðu hlutverki og slíkar hæðir gera
Stéttarfélögin berj-
ast um börnin sín
Eftir Ásgeir R.
Helgason
Nú berjast barnapíur verkalýðs-
ins á Kleppi fyrir yfirráðum þeirr-
ar hjarðar sem til skiptanna er.
Minnir það furðulega mál helst á
málarekstur fráskilinna foreldra,
um umráðarétt barna sinna. Þar
sem kynskipting hefur hingað til
ráðið niðurröðun starfsfólks í
stéttarfélög (og launaflokka) á
Kleppi, má líta á BSRB í hlutverki
föðursins og Sókn í hlutverki móð-
urinnar.
Mikill meirihluti barnanna vill
nú fylgja föðurnum, sennilega
u.þ.b. 90%, en móðurrétturinn er
sterkur og Aðalheiður Bjarnfreðs-
dóttir heldur fast í sitt.
Á Kleppi hafa nú um árabil
unnið hlið við hlið karlar og konur
við sömu störf, en á sitthvorum
laununum og í sitthvoru stéttarfé-
Iaginu.
Ófaglærðar konur hafa hingað
til aldrei verið ráðnar til al-
mennra starfa á deildum spítalans
á BSRB-samning.
En nýverið var farið að ráða
karlmenn inn í Sókn. Meira um þá
uppákomu hér á eftir.
Þetta er gróft brot á jafnréttis-
löggjöf, en það er ekki sama hverj-
ir brjóta lögin í þessu landi. Það
ríkisvald er brýtur sín eigin lög á
bognum bökum láglaunafólks á
Kleppi hefur enn ekki séð sóma
sinn í að grípa í taumana á viðeig-
andi hátt. Þegar grípa átti í taum-
ana ’81 var það gert með slíkum
Ásgeir R. Helgason
tilþrifum, að ófaglært starfsfólk
reis upp á afturfæturna og hristi
af sér þann yfirlætisfulla knapa
með nýafstöðnu verkfalli. Þær að-
gerðir ríkisvaldsins er hér um
ræðir fólust í því, að frá og með 1.
10. ’81 skyldi ráða allt nýtt starfs-
fólk á Sóknarsamning.
Ef fylgja hefði átt meginregl-
unni um sömu laun fyrir sömu
vinnu, hefði verið öllu skynsam-
legra að ráða alla á BSRB-samn-
ing frá og með 1. 10. ’81, og bjóða
þeim Sóknarstarfsmönnum er
fyrir voru að skipta um ráðningar-
samning. Ástæðurnar eru marg-
þættar. Ríkið getur ekki lækkað
menn í launum og því var ekki
hægt að skipa þeim BSRB-starfs-
„bað er nokkuð
skrautlegt, að á einni
deild spítalans gengur
ófaglært starfsfólk með
barmmerki með nafni
og stöðuheiti viðkom-
andi. I»ar eru allir
karlmenn titlaðir gæslu-
menn en konur starfs-
menn, en vinna sömu
störf.“
mönnum er fyrir voru, að ganga
inn á Sóknarsamning. Þannig riðl-
aðist staðan enn meir þar sem frá
og með 1.10. ’81 voru nú starfandi
bæði konur og karlar ráðnir á
Sóknarsamningi, auk þeirra
karlmanna eru fyrir voru á
BSRB-samningi. Eina sem fékkst
fram með þessu, var að nú var
launamisréttið ekki lengur alger-
lega kynbundið. Það er og nokkuð
skrautlegt, að á einni deild spítal-
ans gengur ófaglært starfsfólk
með barmmerki með nafni og
stöðuheiti viðkomandi. Þar eru
allir karlmenn titlaðir gæslumenn
en konur starfsmenn, en vinna
sömu störf. Þetta er álíka vitlaust
og ef kvenlæknar væru titlaðir
græðarar en karlarnir læknar.
í fyrri greinum hef ég rakið
hvaða afleiðingar einhliða Sókn-
arráðningar höfðu á lífeyrisrétt-
indi fyrrum BSRB-starfsmanna er
byrjuðu aftur á Kleppi eftir nokk-
urt hlé, en slíkt er mjög algengt á
þeirri stofnun.
Þær voru m.a. fólgnar í þvi að
menn misstu öll sín fyrri lífeyris-
réttindi, ef til vill skömmu áður en
þeir höfðu áunnið sér rétt til lán-
töku.
Fólkið sjálft vildi vera í BSRB
og kemur þar margt til. Fordæmi
er fyrir því annars staðar í geð-
heilbrigðiskerfinu, þvtá barnageð-
deild starfar allt ófaglært starfs-
fólk á BSRB-samningi og hefur
stöðuheitið meðferðarfulltrúi.
Byrjunarlaun þessa fólks eru
talsvert hærri en byrjunarlaun
ófaglærðra BSRB-manna á Kleppi
og mun hærri en byrjunarlaun
Sóknarfólks. Aðrar ástæður eru
m.a. þær, að lánakjör
BSRB-manna eru lagtum hag-
stæðari en Sóknar og þar sem
ófaglært starfsfólk á Kleppi þigg-
ur laun frá ríkinu, hlýtur það að
teljast næsta eðlilegt að það til-
heyri stéttarfélagi starfsmanna
ríkisstofnanna. Fleiri ástæður má
nefna, enm þar sem málið er mjög
viðkvæmt frá sjónarhóli stéttarfé-
laganna læt ég það ógert.
Öll málaferli er varða umráða-
rétt foreldra yfir börnum sínum
eru viðkvæm en það er öllum fyrir
beztu að málið leysist sem fyrst.
Mörg fögur loforð voru gefin á
meðan á aðgerðum ófaglærðs
starfsfólks á Kleppi og Kópa-
vogshæli stóð.
Forystufólk innan ASÍ og
BSRB, sögðu málið viðkvæmt en
að það þyrfti að leysa og yrði
leyst. Á loforðum sem þessum og
óundirrituðu ráðherrabréfi, hóf
ófaglært starfsfólk á Kleppi og
Kópavogshæli aftur vinnu eftir
viku verkfall.
Nú reynir á efndirnar.
Oft hafa fyrirheit lævís laðað
og lygin villt fyrir þreyttum sál-
um„
og enn er lóðunum ranlátt raðað
á réttvísinnar vogarskálum.
HERRA RUGLI
Ho/rjýtecujCb
HERRA GLEYMINN
febge'r f-kyrtyrecvutb
Sex nýir Herra-
menn frá Iðunni
ÚT ERU komin hjá Iðunni sex ný
hefti um Herramennina svonefndu,
en það eru persónur sem breski teikn-
arinn og höfundurinn Roger
Hargreaves hefur gert frægar. Bækur
þessar hafa komið út í mörgum lönd-
um, auk þess sem gerðar hafa verið
kvikmyndir um náunga þessa, sem
raunar hafa sumar verið sýndar í ís-
lenska sjónvarpinu. í Herramönnum
eru persónugerðir ýmsir eiginleikar
mannfólksins með spaugilegum hætti
í máli og myndum. Þrándur Thor-
oddsen hefur endursagt textann í ís-
lensku útgáfunni. Með þeim sex heft-
um sem nú koma eru heftin alls orðin
átján. Nýju heftin eru: Herra Rugli,
Herra Gleyminn, Herra Fyndinn,
Ilerra Hávær, Herra Kjaftaskur og
Herra Latur. Hvert hefti er 36 síður.
Bækurnar eru gefnar út í samvinnu
við Thurman-forlagið í Englandi og
Informaforlag í Noregi. Þær eru
prentaðar á Ítalíu.