Morgunblaðið - 12.09.1982, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 1982 25
Póstkort barst inn á borðið.
Mynd með failegum steindum
kirkjuglugga. Og gáraði af í ýms-
ar áttir. A bakhlið stendur skil-
merkilega: „Gluggi í Siglufjarð-
arkirkju. Litgreining og skreyt-
ing: Korpus hf., Offsetprentun:
Prenttækni“. Þetta gladdi mitt
hjarta. Ekki af því að ég hefði
sérstaklega þráð að sjá hvernig
leyst væri af hendi ljósmyndun á
kirkjuglugga þessum og síðan
litgreining á téðri Ijósmynd og
tæknin við að koma henni á prent.
Ailt þó gert þarna með miklum
sóma. Nei, mig hafði lengi langað
til að sjá steindu kirkjugluggana
eftir þýsku listakonuna Maríu
Katzgrau á íslandi. Og úr því að
þarna stóð „Gluggi í Siglufjarð-
arkirkju", var einn þeirra greini-
lega þarna kominn. En hvar var
nafnið á listamanninum fyrir þá
sem ekki vissu? Kannski varðar
mann bara ekkert um hvað skap-
ari listaverks heitir eða hver er
framleiðandi verksins sjálfs, ef
maður bara veit hver kom því
svona ágætlega á prent. Eða
hvað?
Á téðu korti fæ ég og mínir lík-
ar hugmynd um þetta verk.
Kannski gefst líka einhvern tíma
tækifæri til að sjá sjálf lista-
verkin eftir hana Katz, eins og
hún er oft kölluð (merkir myndir
sínar stundum með lítilli katt-
armynd). Annað hvort á Siglu-
firði eða í Hornafirði. Fjórum
sinnum hefi ég á ferð um Höfn
reynt að sjá kirkjugluggana þar.
Fyrst hæversklega með því að
labba kringum kirkjuna og taka í
hurðarhúninn. Tvö síðustu skiptin
hefur gott fólk lagt lið og kannað
hvort í fljótheitum fyndist nokkur
með lykil. í haust nefndi ég rétt sí
svona við hinn hjálpsama hótel-
haldara, hvort ekki væri hampa-
minnst að aukalykill væri hjá
honum, þarna við hliðina á kirkj-
unni. Eflaust mundu fleiri þiggja
að eiga þess kost að sjá kirkjuna
og Hafnarbúar mættu vera stoltir
af að eiga slík listaverk. Hann
kvaðst um tíma hafa fengið lykil.
En ef fólk færi í kirkjuna, kæmu
spor á gólfið. Nú hefði hann ekki
lykil lengur. Sjálfsagt hefði ég
með obbolítið meiri ýtni komist í
kirkjuna, en bað hann blessaðan
um að hafa ekki meira fyrir
þessu. Ég hafði fyrirvaralaust
getað skoðað í Húsi iðnaðarins í
Achen í Þýskalandi í vor nýtt
stórt glerlistaverk eftir þennan
eftirsótta og vel metna listamann
í Þýskalandi. Það verður að nægja
í bili — fyrir utan kortið góða. Sé
eitthvað til í fullyrðingu ljóð-
skáldsins Walts Whitmans, að til
þess að hægt sé að vænta mikiila
listamanna verði líka að vera til
góðir njótendur, þá hlýtur það að
fylgja með að þeir komist í snert-
ingu og að höfundum lista-
verkanna sé ekki gleymt.
Þetta sakleysislega fallega kort,
sem kom fyrir augun í þann mund
sem Gáruhöfundur settist við rit-
vélina, vakti ýmsar vangaveltur.
Ætli það sé dæmigert fyrir okkar
viðhorf hér á þessari eyju að
gleyma höfundum listaverka?
Eða er þetta einstakt óviljaverk?
Lítum bara í kringum okkur hér í
miðbæ höfuðborgarinnar. í Aust-
urstræti er stór ómerktur skúlpt-
úr eftir Gerði sem enginn sér deili
á. Jafnvel Jón okkar Sigurðsson á
Austurvelli er alls ónafngreindur
og stytta hans höfundarlaus.
Mosaikmyndin á Tollstöðinni var
merkt höfundi og framleiðanda
verksins, en hafði ekki lengi verið
þar er einhverjir sjálfboðaliðar
höfðu lamið hðfundanöfnin úr.
Umhyggjusamir aðstandendur
hússins bættu strax úr því, sá ég.
Verðlagning og skil á greiðslum
til höfunda bóka og tónverka ann-
ars vegar og þeirra sem fram-
kvæma verkin hins vegar virðast
tala sínu máli um hin almennu
viðhorf. — Samfélagið þarf ekki á
óperum að halda, sagði eitt tón-
skáldið við mig nú í vikunni. Ekki
aðeins að tónskáldið verði að
semja þær í frístundum sínum,
heldur vill enginn greiða fyrir
þær þegar á að framkalla þær,
þótt framkvæmendur fái vitan-
lega sitt.
Ymislegt fleira kemur í hugann
af þessu tilefni. Hve dapurlegt er
að ekki skuli vera hægt að hafa
kirkjur opnar á íslandi — einkum
nú þegar sóknarnefndir, kvenfé-
lög og einstaklingar leggja svo
mikið á sig við að prýða þær lista-
verkum. Og framkallast hálfgerð
sektarkennd yfir því hve oft mað-
ur hefur í hugsunarleysi sporað
gólf í kirkjum, erlendum sem inn-
lendum, í leit að frægum steind-
um gluggum og höggmyndum í
miðaldakirkjum meginlands Evr-
ópu, Búddalíkneskjum í hofum í
Asíu, fögrum nútímakirkjum á
við „kirkjuna í klettinum“ í Hels-
inki og altaristöflum á borð við
Kjarvalsmyndina í Borgarfjarð-
arkirkju eystri, Ásgrímsmyndina
í Stóra-Núpskirkju í Hreppum og
mosiktöflu Segerströms og glugga
Gerðar í Saurbæjarkirkju. Alltaf
verið vel tekið á íslandi. Og er-
lendu guðshúsin jafnan staðið
opin. Ekki hafði mér hugkvæmst,
að með slíku háttalagi verður mað-
ur vandamál, einsog hin reynda
ferðamálakona Birna G. Bjarn-
leifsdóttir bendir á í blaðagrein-
inni um óleyst verkefni í ferða-
mannaþjónustu nú í vikunni. Ber
þar fram lykilspurninguna: „En
er það safnaðarfélagið, sem á að
standa undir kostnaði af ferða-
mönnum, sem koma fyrir forvitn-
issakir til að skoða kirkjubygg-
inguna sem slíka, en ekki til að
hlusta á Guðsorð? Eða er það
ferðamálaráð eða þær ferða-
skrifstofur, sem selja ferðamönn-
um aðganginn í atvinnuskyni?"
Þarna er ég heimaskítsmát. Verð
að játa að ég hefi ekki verið með
hugann við þennan mikla vanda,
gólfþvottinn, sem ég stóð og naut
listaverka í kirkjum. Hef það í
huga framvegis.
Einu sinni voru þrif á skólahús-
um farin að hafa stór áhrif á
skólastarf — og var kippt í liðinn.
Kannski má gera fólki að greiða
ákveðna upphæð í söfnunarbauk í
kirkjum fyrir sporin sín. Betra en
að þau verði að vegg milli gesta og
kirkjuverka. En listin hún er læ-
vís. Finnst allt í kring um okkur í
hversdagslegustu hlutum —
hönnuðum af listiðnaðarfólki og
listrænu fólki. Ekki ávallt metin
þar heldur. Til dæmis hefur mér
lengi fundist sú grein formsköp-
unar, sem í daglegu tali nefnist
hárgreiðsla, stórlega vanmetin.
Sú formsköpun, sem mótar í hár í
stað leirs, er stunduð af fjölda
listiðnaðarfólks — vitanlega með
misjöfnum árangri eins og í öllum
listgreinum. Þar í hópi er fólk
sem fer utan til að kynnast við
nýsköpun í hárgreiðslulistinni,
eins og aðrir listamenn á sýningar
í sinni grein, fólk sem efnir til
sýninga á árangri af starfi sínu
hér heima og fólk sem leggur sig
fram um að móta efnið, þ.e. hárið,
í umhverfisramma, þ.e. við and-
litið og persónuna. Að hárgreiðsla
endist ekki nema fram að næsta
hárþvotti skiptir ekki sköpum.
Það sýndu fulltrúar listamanna-
samtakanna á listhátíð 1972
okkur fram á þegar þeir ákváðu
að listaverk hátíðarinnar í það
sinn skyldi unnið af mætum og
viðurkenndum listmálara, Kjart-
ani Guðjónssyni, í forgengilegt efni
og síðan brennt fyrír framan
LaugardalshöIIina í lok hátíðar-
innar. Ætli þar sé ekki komin hin
fræga Ars Brevis, sem lærðir
menn hampa.
LjÓHm: lUgnu Aielsaon.
en að fulltrúar stjórnmálaflokk-
anna geti komið sér saman á til-
tölulega skömmum tíma um nauð-
synlegar leiðréttingar á atkvæða-
hlutfalli á milli kjördæma, sem
hægt væri að leggja fyrir þjóíðina í
kosningum nú á næstu mánuðum.
Það er að vísu ekki útlit fyrir, að
samkomulagsgrundvöllur sé fyrir
því, að íbúar þéttbýlisins fái allar
óskir sínar uppfylltar varðandi
leiðréttingu á vægi atkvæða, en öll
skilyrði ættu að vera til samkomu-
lags um, að vægi atkvæða milli
byggða, væri miðað við það, sem
náðist eftir síðustu kjördæma-
breytingu 1959. Við megum ekki
jafna atkvæðisréttinn með þeim
hætti að sundra þjóðinni þannig,
að hún skiptist í þéttbýlishluta og
dreifbýlishluta. Slík sundrung
yrði ekki til þess fallin að við vær-
um í stakk búin að leysa önnur
þau alvarlegu viðfangsefni, sem
við okkur blasa.“
Afleiðing
fjögurra ára
vinstri stjórnar
Á þessu sumri hefur mjög verið
um það deilt af hverju efnahags-
öngþveitið í þjóðfélaginu stafar,
hvort vandinn sé til orðinn vegna
ytri áfalla, eða vegna óstjórnar
heima fyrir. Um þetta sagði for-
maður Sjálfstæðisflokksins m.a.:
„Meginmálið er, að síðustu fjögur
árin hefur verðmæti sjávarafurða
stóraukist, bæði vegna hagstæðs
verðlags og ekki sízt vegna aukins
afla í kjölfar úrfærslu efnahags-
lögsögunnar 1975 í 200 mílur undir
forystu sjálfstæðismanna. Menn
spyrja auðvitað nú, hvað orðið
hafi af þessari verðmætisaukn-
ingu. Þessarar verðmætisaukn-
ingar sér ekki stað í bættri af-
komu fyrirtækja... Ekki sér þess-
arar verðmætisaukningar heldur
stað í bættri afkomu launþega.
Þvert á móti hefur kaupmáttur
launa farið versnandi. Staðreynd-
in er sú, að verðbólgan hefur
gleypt þessa verðmætisaukningu.
Eyðslustefna stjórnvalda, skatta-
stefna þeirra og röng fjárfest-
ingarstefna hefur komið þessari
verðmætisaukningu fyrir kattar-
nef. í stað þess, að við ættum að
vera betur undir það búin að
mæta áföllum, glíma við vandann
og búa í haginn fyrir framtíðina,
þá erum við verr á vegi stödd en
fyrir fjórum árum, eftir að vinstri
stjórnir hafa setið við stjórnvöl-
inn. Vinstri stjórnarárin fjögur
hafa ekki eingöngu verið glötuð
ár, heldur höfum við hrakist af
leið og aftur á bak.“
Geir Hallgrímsson benti á
nokkur dæmi þessu til sönnunar:
Á fjórum árum vinstri stjórna
hafa verðbætur verið skertar um
meira en 40%, á sama tíma og
grunnkaupshækkanir hafa verið
um 24—25%. „Þrátt fyrir það, að
skerðing verðbóta er langtum
hærri en grunnkaupshækkanir á
sama tíma, hefur ekkert áunnist í
baráttunni gegn verðbólgu. Auð-
vitað er þetta gersamlega öndvert
kosningaloforðinu „samningarnir
í gildi“.“
„Ef við lítum á kaupmátt launa
hefur hann farið lækkandi. Kaup-
máttur kauptaxta er minni, en var
á árinu 1978, þótt þjóðartekjur séu
álíka, en auk þess er nú í kjölfar
þessara efnahagsráðstafana spáð,
að kaupmáttur kauptaxta minnki
um 6% á næsta ári,“ sagði Geir
Hallgrímsson.
Fjármálaráðherra hefur lýst því
yfir, að við íslendingar séum að
sökkva á kaf í erlendar skuldir.
Um það sagði formaður Sjálfstæð-
isflokksins: „Hverjir hafa sökkt
okkur á kaf í erlendar skuldir
nema Ragnar og Svavar og félagar
þeirra í ríkisstjórninni? í stað
þess, að greiðslubyrði erlendra
skulda var 13—14% af árlegum
gjaldeyristekjum fyrir fjórum ár-
um, en erlendar skuldir um 30%
af þjóðarframleiðslu, þá er
greiðslubyrðin nú í ár áætluð um
22% af gjaldeyristekjum þjóðar-
innar og erlendar skuldir yfir 40%
af þjóðarframleiðslu, en geigvæn-
legast er, að Seðlabankinn spáir,
að á allra næstu árum fari
greiðslubyrðin jafnvel svo vax-
andi, að við þurfum að borga
þriðju hverja krónu af gjaldeyris-
tekjum okkar í afborganir og vexti
af erlendum skuldum og þær muni
þá nema nálægt 50% af þjóðar-
framleiðslu okkar."
En hvad
vilja sjálf-
stædismenn?
Gjarnan er haft á orði, að ekki
dugi fyrir sjálfstæðismenn að
gagnrýna ríkisstjórnina, heldur
verði þeir einnig að gera þjóðinni
grein fyrir því, hvað þeir sjálfir
vilji og hvernig þeir mundu taka á
málum og stundum heyrist sagt,
að engu skipti hvaða stjórnmála-
flokkur haldi um stjórnvölinn,
ástandið sé alltaf jafn slæmt.
Geir Hallgrímsson fjallaði um
þessi sjónarmið og sagði: „En,
hvort sem kosningar verða fyrr
eða seinna, þá bíða mikil og mörg
verkefni okkar sjálfstæðismanna.
Við verðum að vinna fylgi þjóðar-
innar til þess, að við verðum þess
umkomnir að framkvæma stefnu
okkar eftir kosningar. Stöðnun-
arstefnu vinstri stjórna undanfar-
inna fjögurra ára verður að rjúfa,
ef þjóðin á að hafa tækifæri til að
rífa sig upp og ráða við vandamál-
in. Við verðum að auka hagvöxt
með því að draga úr ríkisumsvif-
um og lækka skatta ... við þurfum
að skapa atvinnuvegum, fyrir-
tækjum og einstaklingum jöfn og
almenn skilyrði til þess að stofna
til nýrra atvinnufyrirtækja og
efla þau, sem fyrir eru með því að
laða menn til þátttöku í atvinnu-
lífinu...
Efla þarf frjálsa samkeppni og
verðmyndun til að lækka vöruverð
og hemja verðbólguna. Jafnvægi í
efnahagsmálum skapast aðeins af
samræmdum aðgerðum og al-
mennum reglum, sem farið er eft-
ir í ríkisfjármálum, peningamál-
um, gengismálum, verðlagsmálum
og launamálum ... Jafna þarf
vægi atkvæða, en flytja um leið
tekjustofna og verkefni til sveitar-
félaga og valdið þangað, sem fólk-
ið býr. Og þurrka þar með burt þá
mynd, sem skapast hefur af Ál-
þingi, sem ailsherjaruppboðs-
markaði á atkvæðaveiðum ... Með
öðrum orðum það er hlutverk okk-
ar sjálfstæðismanna að hleypa
nýju lífi í íslenzkt þjóðfélag, veita
athafnaþrá þjóðarinnar útrás og
veita henni frelsi til þess að hefja
nýtt viðreisnartímabil.”
Ordsending
til sjálf-
stæðismanna
Þessari athyglisverðu ræðu á
fundi Landsmálafélagsins Varðar
á miðvikudagskvöld lauk formað-
ur Sjálfstæðisflokksins með orð-
sendingu til sjálfstæðismanna um
land allt, þegar hann sagði: „Við
unnum glæsilegan sigur í borgar-
og sveitarstjórnakosningunum í
vor með sameiginlegu átaki. Nú
skiptir öllu, að við göngum sam-
einaðir til nýrra átaka. Til þess, að
svo megi verða er verk að vinna.
Stj órnarmyndunin í febrúar 1980
hefur skilið eftir djúp sár í flokki
okkar, en við skulum sýna, að við
erum menn til að græða þau sár.
Enginn ágreiningur er svo mikill,
eða djúpstæður, að hann skipti
meira máli, en heildarhagsmunir
flokks okkar og þar með þjóðar-
hagur. Þess vegna skulum við
sjálfstæðismenn tengjast tryggð-
arböndum og hefja nýja sigur-
göngu Sjálfstæðisflokksins þjóð-
inni til heilla."