Morgunblaðið - 29.01.1983, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. JANÚAR 1983
Jón I>. Arnason: __________________________ — Lífríki og lífshættir LXXXV.
Spurningin er: Hvers vegna halda Vestur-
landahúar dauðahaldi íþá trú, að mannbæt-
ur séu siðleysi og að ósvinna væri að gera
mcnntunar- og hæfniskröfur til löggjafa
sinna?
í>ótt vel sé hlustað, og eftirtekt
sé að öðru leyti lika vakandi,
verður ekki merkt annað en að
söngur bjartsýnisfugla hafi
skyndilega þagnað. Þeim verður
ekki með réttu legið á hálsi út af
því. Ástand og horfur, nánast
hvar sem um er litazt, gefa
raunalega fá tilefni til fagnaðar-
söngs. Að því hlaut þess vegna að
koma, að jafnvel þeir fengju
snert af raunsýni og hinir
greindari þeirra teldu hyggilegt
að staldra við og líta í kringum
sig.
Ástæðurnar til þess hafa gefizt
ærnar. Svo kvíðvænlegt telur
fjöldi framúrskarandi vísinda-
manna stöðu og útlit þegar orðið,
að afar hæpið sé — sumir segja
reyndar vonlaust — að komizt
verði hjá hnattfeðmum ósköpum,
sem beri endalok jarðlífs í sér.
Aldrei fyrr munu jafnmargir
hugsuðir og lærdómsmenn hafa
hallazt að þeirri skoðun, að
mannkyninu sé fyrirmunað að
það komst á legg og fram á dag-
inn í dag. Ef gildisdóm ætti að
kveða upp yfir því, eingöngu
reistan á frammistöðu þess í
baslinu við að skipa sambúðar-
háttum sínum eitthvað nálægt
því, sem telja má að skaparinn
hafi ætlazt til af lífverutegund
gæddri vitsmunum og tilfinning-
um fyrir muninum á góðu og illu,
þá gizka ég á, að dómsorð yrðu
sorglega fjarri þeirri einkunn, er
það hefir talið sér sjálfgefna: að
manneskjan sé „kóróna sköpun-
arverksins" og „herra náttúru-
lögmálanna".
Víst er a.m.k. að leiftrandi
dæmi þess eru sárafá, að hin
brennandi ósk og ólýðræðislega
krafa íslenzka stórskáldsins og
spekingsins, sem kvað
nMeð vísindum alþjód eflist til
dáða,
það æðra því lægra skal ráða. “
hafi spurzt mjög víða. Öðru er
nær — og að því er lýðræðis-
heiminn varðar sérstaklega,
af sjálfu sér — sem engum öðr-
um en þroskaheftum fannst
einskisvirði. En nú, þegar
milljarðafúlgum fjármuna er
árlega sökkt í skólahald, þykir
menning ekkert keppikefli leng-
ur, heldur stjórnskipunarlegt
skaðræði. Um þá sannfæringu
eru þroskaheftir um allan heim
eða blaðamerðir við ríkissjóðs-
blaðið „Tímann" upp við Norður-
heimskautsbaug ekki látnir einir
í friði.
Því er siður en svo að heilsa.
Skærari ljós og skörulegri í bar-
áttunni fyrir lokasigri úrkynjun-
ar og villimennsku gefa auðvitað
tóninn svikalaust. Á meðal
þeirra þekktari hérlendis, þökk
sé rauðvarpi okkar, mun vera
hinn fyrrverandi, austurríski
óeirðakommúnisti Karl Raimund
Popper. í sjálfsævisögu sinni
segir hann: „Ég var skelfingu
lostinn yfir og mig hryllti við
framkomu lögreglunnar," þegar
yfirvöld í Vín snerust til varnar
og lækkuðu rostann í vitstola
götulýð kommúnista árið 1919,
„og líka hneykslaður á sjálfum
mér, því að mér varð ljóst, að ég
sem marxisti bar hluta af
ábyrgðinni á harmleiknum."
Að svo búnu sneri hetjan baki
við félögum sínum, gerði víðreist,
Hume, Spinoza, Kant og Hegel.
Fúkyrði hans um Hegel, sem
hann kallar „heimspekilegan
svikara", „fyrirhugsuð harð-
stjórnar" og „blygðunarlausan
skrípatrúð", eru náttúrlega orð-
bragð, er illa sæmir siðuðum
manni. Þau leyna hins vegar ekki
ætterni sínu, enda finnst Popper
hið „ósigrandi mannúðlega hug-
arþel" Marx rökrétt andsvar við
annmörkum þjóðfélagsins.
Sennilega lýsir Popper sjálfum
sér og því, sem fyrir honum vak-
ir, með einna þakkarverðustum
hætti í ummælum sínum um
Platon, er hann hefir m.a. þetta
um að segja í heilsíðugrein sinni
í „Die Welt“ hinn 1. júlí 1978:
„Platon, hinn mesti, djúpúðg-
asti og frábærasti allra heim-
spekinga, hafði þær skoðanir á
mannlegu lífi, sem ég tel við-
bjóðslegar og beinlínis skelfi-
legar. Þó var hann ekki aðeins
mikill heimspekingur og stofn-
andi þýðingarmesta, reglulega
heimspekiskólans, heldur líka
skáld af andans náð, er ásamt
öðrum dásamlegum verkum
samdi „Varnarræðu Sókratesar".
„Veikleiki hans, eins og svo
margra heimspekinga að ævi-
starfi eftir hans dag, var sá, að
hann, þveröfugt við Sókrates, að-
hylltist kenningu um úrval. “
heimspekingar hafa verið og eru
stjórnmálum nátengdari en Karl
Raimund Popper."
Vinsældir Sir Karls á meðal
enskumælandi þjóða, segir
Konrad Adam, að hafi verið gíf-
urlegar, en með seinni skipunum
í Þýzkalandi, þar sem þær hafi
þó síðar náð háflugi — og afmæl-
isbarnið hafi við ýms tækifæri
verið titlað „ríkisheimspekingur
Sambandslýðveldisins", og áhrif-
anna gæti alla leið „niður í dæg-
urþras og flokkalægðir".
En vinsældir einar eru lítils
virði, ef áhrifa gætir ekki í verk-
um. Undan áhrifaleysi hafa
Popper og lærisveinar ekki þurft
að kvarta. Áhrifin hafa orðið
slík, að allur ótti við að „veik-
leiki" Platons — óskin um, að
hæfustu mennirnir veldust til
forystu — væri smitandi og ylli
skemmdum á lýðræðinu á sér
ekki flugufótarstoð í veruleikan-
um. Reglan um heilagleika hins
öfuga úrvals hefir fyrir löngu
fest svo djúpar og digrar rætur á
Vesturlöndum, að jafnvel meðal-
heimskan er ekki lengur alveg
öruggt persónueinkenni til að
geta komizt í mjúkinn hjá al-
menningi, æðsta handhafa
dómgreindar og vizku. Þar sýnist
reginheimskan vera hagstæðara
veganesti.
Máttur menning-
Allir eru
undrandi
Tilburðir og umsvif svokall-
aðra stjórnmálamanna styðja
þessa skoðun undantekningalítið.
Vanmáttur þeirra og hirðuleysi
lýsir sér vanalega bezt í því, að
varla lýkur neinni vandræða-
ráðstefnu þeirra — og þær hafa
hvorki verið fáar né fámennar —
með öðru en samþykkt um, hvar
og hvenær næsta ráðstefna skuli
haldin. Út af fyrir sig er máski
ekki ástæða til að harma þau
leikslok hástöfum.
Að venjtt hristir almenningur
höfuð yfir ráðaleysinu, finnur
fráleitt nokkra sök hjá sér, held-
ur bara áfram því, sem Schop-
enhauer taldi honum eðiilegast:
að eta, drekka, sofa og auka kyn
sitt; og hugsar ekki neitt fremur
en fyrri daginn, en segist vera
aldeilis hissa.
Margt hugsandi fólk er einnig
hissa, hreinskilnislega hissa, en
einmitt á því, að það skuli vera
hissa, er ég hissa. Ástæðan er sú,
að mér finnst næstum allt, sem
nú stendur til mestra ógna, vera
rökréttar og að mestu óhjá-
kvæmilegar afleiðingar þeirra
andlegu/sálrænu misþyrminga,
sem Evrópuþjóðir hafa ofurselt
sig af einhverri yfirskilvitlegri
sjálfsmorðshvöt. Ef fótur kynni
að vera fyrir bollaleggingum á
svipuðum nótum, væri auðvitað
innan verkahrings hæfra geð-
lækna og sálfræðinga að sökkva
sér niður í rannsóknarefnið.
Þáttur þessa rannsóknarefnis,
og hreint ekki veigalítill, hlytu
stjórnmálaviðhorfin og -vinnu-
brögðin að sjálfsögðu að verða.
Ákaflega fátt, sem á þeim vett-
vangi gerist, bendir til að mann-
kyninu hafi lærzt að bæta og
fullkomna umgengnishætti og
samskipti sín til muna frá því að
Sir Karl Popper:
Platon er viðbjóðslegur
og skelfilegur.
Brandt-Jugend
Fylkir sér undir merki múrveldisins.
Verkefni handa
geðlæknum
Frjálslyndi
ber ávöxt
Brandt-Jugend
óttast úrval
liggja fyrir óteljandi yfirlýsingar
sakhæfra ábyrgðarmanna hans
um, að mannbætur séu í hróp-
andi „mótsögn við ríkjandi
réttlætistilfinningu og siðgæð-
ishugsjónir" og að sérhver sá,
sem léti sér til hugar koma að
gera „menntunar- og hæfniskröf-
ur til stjórnmálamanna almennt
séð“, hefði þar með gert sig sekan
um syndsamlegt „brot á lýðræð-
isreglum".
Menntun var
máttur
Mannbætur, menntun og
hæfni hafa frá upphafi menning-
ar verið talin eftirsóknarverð og
göfug markmið — menning í og
unz hann settist að í Englandi,
iagði sér til „marxisma með
mannsandliti" með því að ganga í
Verkamannaflokkinn, var aðlað-
ur fyrir vikið og heitir síðan Sir
Karl Popper. Um allmörg undan-
farin ár hefír hann verið átrún-
aðargoð allra frjálslyndinga,
enda lagt sig í framkróka við að
ófrægja og níða niður á jafn-
sléttu marga þeirra mætu heim-
spekinga, sem um aldir hafa
miðlað samtíð sinni og framtið
ómetanlegum andlegum auði, allt
fram að þeim tíma, er mannbæt-
ur, menntun og hæfni urðu af-
brot og lestir.
Alveg sérstaka andúð og fyrir-
litningu álítur Popper sig hafa
ofni Ó O A Infn í IÍÁq 9 PlntfHl
Ríkisheimspekingur
Óþarft er að geta þess, að Sir
Karl Popper er sprenglærður og
afkastamikill rithöfundur á sviði
heimspeki og þjóðfélagsmála, og
nýtur geysimikilla vinsælda og
virðingar víðast hvar í frjáls-
lyndisheiminum þótt sumar
kenninga hans þyki skrítilegar
og aðrar séu umdeildar. Um-
deildur hlaut hann ennfremur að
verða vegna áratuga afskipta
sinna af stjórnmálum, og mun
vera ástæðulaust að efa upphafs-
orð Konrad Adam að viðhafnar-
afmælisgrein sinni í tilefni af 8Ó.
afmælisdegi Sir Karls, er birtist
í „Frankfurter Allgemeine Zeit-
ung“ hinn 24. júlí f.á.: „Fáir
arleysis
bæta úr böli án þess að bíða ann-
að meira, það sé þeim örlögum
háð að geta ekki leyst eitt vanda-
mál nema tvö ný verði til um
leið.
Fjáraustri fylgir
örbirgð
Áhrifa frjálslyndinga gætir
því með einhverjum hætti alls
staðar í þjóðfélaginu, ekki sízt á
sviði uppeldis- og menntamála
eins og að líkum lætur.
Það má m.a. ráða af nýjustu
skoðanakönnun rannsóknar-
stofnunar frú Noelle-Neumann í
Allensbach á viðhorfum háskóla-
stúdenta í Vestur-Þýzkalandi,
kjarnríkis NATO í Evrópu, til
kommúnismans. Niðurstöður
voru lauslega kynntar hinn 16.
f.m. og leiddu í ljós, að 74% stúd-
enta telja hugsjón kommúnism-
ans „góða“. M.a.s. 10% álíta
stjórnarhætti í ríkjum kommún-
ismans geðþekkari en þjóðfé-
lagsskipan Vesturlanda.
Þessi árangur af gegndarlaus-
um fjáraustri Bonnverja í skóla-
göngufólk og dekri við náms-
tossa, sem margir hverjir heimta
nú eftirlaun að loknu stúdents-
prófi, sýnir afbragðsvel að and-
leg örbirgð dafnar með ágætum í
peningaflóði og eykst nokkurn
veginn í hlutfalli við vöxt þess,
en í námsstyrki og námslaun var
varið í Vestur-Þýzkalandi:
Árið 1970: DM 629.000.000.
Árið 1982: DM 3.900.000.000.
Hækkun: DM 3.271.000.000
eða 520%.
Nú hyggst hin nýja ríkisstjórn
reyna að gera hina rauðu háskóla
landsins að menntastofnunum á
ný. Spor í þá átt munu t.d. vera
áform um, að frjálslynd skólaal-
þýða, þ.e. þeir nemendur, sem af
eðlishvöt eru haldnir décadence-
veilum og því einkar næmir fyrir
hjarðfræðum Poppers og steppu-
systkina hans, hljóti einkunnir
við hæfi og gefist gott tóm til að
hugleiða, hvort atgervi sitt kunni
ekki að njóta sín bezt við hugsun-
arlitla líkamsvinnu.
Eins og búast mátti við, ætlaði
Brandt-Jugend að tryllast jafn-
skjótt og þessi tíðindi spurðust.
Samstundis var efnt til útifunda
og andspyrnuhreyfinga, þar sem
það var lýst ómengað íhald að
ætlazt væri til að (vaxtalaus) lán
yrðu endurgreidd — og hrein-
ræktaður fasismi, ef meiningin
væri að „framleiða úr okkur úr-
valsstúdenta".
„Frankfurter Allgemeine Zeit-
ung“ tekur óværðina til meðferð-
ar í forystugrein hinn 17. f.m. og
lýkur henni með þessum huggun-
arorðum:
„Það er engin „hætta" á að hún
(þ.e. Brandt-Jugend, innskot
mitt) komist nokkurn tíma í úr-
valið — hvorki með né án
styrkja."
Halleluja!