Morgunblaðið - 19.02.1983, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 1983
Fjölbreytni, frjáls-
lyndi og ritleikni
Bókmenntír
Guömundur Heiöar
Frímannsson
Matthías Johannessen:
FÉLAGI ORÐ
Bókaútgáran Þjóðsaga
1982, 508 bls.
Það hefur nokkuð færzt í vöxt á
síðustu árum að safna saman
greinum úr dagblöðum og tímarit-
um í bækur. Þetta tekst nokkuð
misjafnlega, eins og við er að bú-
ast, því að efni í dagblöðum og
tímaritum er mjög misjafnt. Þó
held ég, að jafnvel sæmilega sam-
vizkusömum blaðalesendum eins
og mér, komi það á óvart, hve mik-
ið efni í dagblöðum stenzt tímans
tönn. Þótt stundum virðist vera
lítið annað en rusl í íslenzkum
dagblöðum, þá leynist þar furðu-
lega mikið af góðu og vönduðu
efni, sem heldur gildi sínu lengur
en daginn, sem blaðið kemur út.
Þegar tekst að safna slíku efni
saman í bók, stenzt hún samjöfn-
uð við hvaða annars konar bók
sem er.
Fyrir jólin kom út bókin Félagi
orð, þar sem Matthías Johannes-
sen safnar saman greinum, sem
hann hefur ritað á undanförnum
árum og birt flestar hverjar í
Morgunblaöinu. Úr þessu verður
mikil bók, rúmlega fimm hundruð
síður, og það er ekkert áhlaupa-
verk að komast í gegnum hana. En
útgefandinn, Þjóðsaga, hefur
vandað allan frágang, eins og
frekast má vera, og bókin er því
fallegur gripur og gott að hand-
leika hana. Það er einungis einn
ljóður á prentvinnunni. Prentvill-
ur eru of margar og kemur jafnvel
fyrir, að línur eru inndregnar, sem
ekki eiga að vera það. En lýti get-
ur þetta ekki talizt á bókinni.
Bókin skiptist í sex hluta. Sá
fyrsti nefnist „Af mönnum og
málefnum" og er fyrirferðarmest-
ur, uppá tæpar tvö hundruð og
fimmtíu síður. í honum er komið
víða við, eins og gefur að skiija.
Þessir þættir eru nokkuð misjafn-
ir, en yfirleitt þótti mér skemmti-
legra að lesa þá þætti, sem fjöll-
uðu um menn fremur en málefni.
Það þarf engum að koma á óvart,
því að Matthías er sá maður í
blaðamannastétt og bókamanna-,
sem hefur hvað næmast auga fyrir
sérkennum manna, þeim dráttum
í fari þeirra, sem skilja þá frá öðr-
um mönnum. Hann tekur vel eftir,
hvað fólk segir og hvernig, og
kemur því yfirleitt prýðisvel til
skila. Hann segir til að mynda um
Auden, þar sem þeir hittast á
fundi með ungu fólki: „Auden var
vanur að vera primus inter pares,
fremstur meðal jafningja, og sá ég
ekki betur en hann gengist upp við
því. Hann þjáðist ekki af neinni
minnimáttarkennd, frekar en önn-
ur skáld sem trúa á list sína og
köllun.“ Auden var þekktur fyrir
að kinoka sér ekki við því að segja
hluti, sem öðrum fannst erfitt að
hlusta á. Það var því ástæðulaust
annað en taka mark á því, sem
hann sagði. Frá ræðu, sem hann
hélt í ráðherrabústaðnum, segir
Matthías meðal annars svo:
„Hann gat þess, að ísland hefði
verið honum heilög jörð, þegar
hann var ungur og hann hafði
ávallt litið þannig á það „frá því
ég kynntist því af ritum, barnung-
ur — og sömu augum lít ég á það
enn.“ Areiðanlega mun enginn,
sem viðstaddur var, gleyma skáld-
inu þar sem hann stóð óuppábúinn
einn allra, bindislaus, í köflóttri
skyrtu, en á þeirri stundu var
reisn íslenzkrar menningar stað-
reynd, en hvorki orðagjálfur né
holtaþokuvæl, enda var Auden
þekktur að því að segja hug sinn
umbúðalaust." (Bls. 142—143.)
Þessar línur gefa ágæta, einfalda
mynd af Auden.
Önnur ritgerð í þessum hluta,
sem er afbragðsgóð, er um Björn
Kristjánsson, fyrrum ráðherra, og
er frásögn af því, hvernig lygum
er beitt til að ófrægja mann. Þetta
er stutt saga „e.k. dæmisaga um
pólitískt návígi á íslandi" eins og
höfundur orðar það. Hún mætti
verða mörgum manninum áminn-
ing. Þótt Matthíasi sé stundum
mikið niðri fyrir eins og í grein-
inni „Býsnavetur í íslenzkri póli-
tík“, og þar falli stundum þung
orð, þá gætir hann alltaf sóma
síns.
Ég vil nefna eina ritgerð til
viðbótar úr þessum hluta. Hún er
„Dáið er allt án drauma" og fjallar
um minningarskáldsögur Halldórs
Laxness, þar sem nefndar eru at-
hugasemdir á borð við þá, sem
höfð er eftir Guðjóni í Laxnesi,
þegar hann sá vísu eftir Halldór,
son sinn, sem byrjaði eins og heit-
ið á ritgerð Matthíasar „Dáið er
allt án drauma ... “ . „Þetta er
þekkileg vísa,“ sagði hann. „Ég
vissi alltaf að þú værir dálítið
hagmæltur Dóri minn.“ Það er
margt fleira góðgæti í þessari rit-
gerð um Halldór Laxness.
Ég sakna nokkurra ritgerða,
sem hefðu átt erindi í þennan
hluta bókarinnar. T.d. ritgerð
Matthíasar, sem birtist f Lesbók
Morgunblaðsins um Möðrudals-
Möngu og kvæði Kristjáns Karls-
sonar, „Maður kemur í Möðrudal á
Fjöllum".
Annar kafli bókarinnar fjallar
um Buckminster Fuller. Ég efa
það ekki, að Fuller geti talizt
merkur maður, en mikið dæma-
laust er hann leiðinlegur. Flestar
af staðhæfingum hans um eðli og
tilgang vísinda eru fremur einföld
vísindaheimspeki og ekki sérlega
merkileg. Og stundum segir hann
ekki annað en hreint bull: „Heil-
inn er móttökustöð fyrir lykt og
tilfinningu og sjónboð, sem honum
berast, og meðhöndlar þau eins og
sérstök reynslutilfelli. En aðeins
mannshugurinn getur einnig
skynjað sambandið, sem er á milli
þessara sérstöku tilfella. Heilinn
meðhöndlar eingöngu hið líkam-
lega og hugurinn eingöngu hið
frumspekilega, þ.e. dýpstu rök til-
verunnar (hið metafýsíska)." (Bls.
258.) Hefði ég nú heldur mátt
biðja um Möðrudals-Möngu. Þetta
var eini kaflinn í bókinni, sem olli
mér vonbrigðum. En það er ekki
við Matthías að sakast í því efni.
Þriðji kafli nefnist „Rispur" og
er almennar hugleiðingar, sem eru
nokkuð háðar samtíma sínum, og
er vafamál, hvort þær eiga erindi
á bók. „Bréf til Gils“ er fjórði
kafli. Það eru bréf til Gils Guð-
mundssonar, fyrrum alþing-
ismanns, þar sem eru margar
ágætis athugasemdir. Fyrir minn
smekk er fullmikið af kumpán-
Matthías Johannessen
legheitum og greinarnar stundum
ekki nógu beinskeyttar.
Fimmti kafli bókarinnar nefnist
„Andóf og öryggi". Hann fjallar að
mestu um Rússa, sem flestir eru
landflótta. Það á þó ekki við um
Tal, skákmann, og Nadezjda
Mandelstam, sem bjó alla sína ævi
í Sovétríkjunum og tókst að skrifa
endurminningar sínar og koma
þeim úr landi, sem eru einhver
þyngsti dómur um ættland henn-
ar, sem menn geta lesið. Að síð-
ustu er grein um Eugene Ionesco.
Þessi hluti er kóróna bókarinn-
ar. Þar sameinast allir kostir
Matthíasar. Hann lýsir persónum
fágætlega vel. Við það blandast
andúð hans á hinu austræna al-
ræði, sem allir þessir einstakl-
ingar hafa komizt í tæri við, þótt
Tal vilji ekki viðurkenna það. Það
blasir við af frásögninni, hvaða
rök hníga til andúðarinnar. Ion-
esco hefur svipaðar skoðanir á al-
ræðinu og Matthías. Sumar þessar
greinar verða mjög magnaðar
myndir af sérkennilegum mann-
eskjum. Greinin um Bukovsky er
dæmi um þetta. „Hann hló hátt og
lengi. Ég fann það var einhver
ósigrandi villimennska í þessum
hlátri; einhver ómótstæðileg krafa
um allt að því ómannúðlegt
raunsæi. „Ég á góðan vin í París,“
sagði hann. „Það er leyndarmál.
En ég trúi ykkur fyrir því.“ „Af
hverju ertu að segja okkur það?“
spurðum við. „Er það vegna þess
að þú treystir okkur?" „Ekki endi-
lega,“ sagði hann og hvessti á
okkur augun, „heldur vegna þess
að þið getið ekki skaðað mig.
Hatrið og fyrirlitningin gáfu mér
styrk og það getur enginn króað
mig af. Kannski er ég villidýr.
Kommúnistar búa til andrúm
morðsins í kringum andstæðinga
sína.““ (Bls. 424.) Aðrir Rússar,
sem hér er lýst, verða ljóslifandi.
Ashkenasy góðgjarn og velviljað-
ur og sannur listamaður. Brodský
er hlédrægur og merkilegt ljóð-
skáld, sem hefur andúð á stjórn-
málum. Þótt ekki væri annaö en
þessi eini hluti, þá er það þess
virði að lesa þessa bók.
Að síðustu eru nokkur ljóð, sem
flest tengjast andófsmönnum og
örlögum þeirra. Þar má finna
þessa sérkennilegu mjúku hrynj-
andi, sem einkennir kveðskap
Matthíasar. í kvæðinu „Andófs-
maður" segir:
í raun er hver ein skepna eyhieyja
og einn mun sérhver daudastríA .sitt heyja
og enginn vinnur annar slyrjold hans.
Og í „Danskvæði um Bierman"
stendur:
Kn þú bíður færis aA finna
fúinni rót
þrjózku og dagdrauma þinna
þela í jörAu, en múrinn er grjót,
gaddavír sement og grjót.
Þótt mjúkt sé kveðið, er mjög
harkalegur sannleikur í þessum
línum um Bierman.
Það er margt í þessari bók,
ótrúlega margt, og erfitt að gera
heillega grein fyrir henni, enda
komið víða við. En alls staðar má
þó finna í henni frjálslyndi, mann-
úð og ritleikni. Það er meira en
sagt verður um margar aðrar
bækur.
Kaffisala Dómkirkjukvenna á Loftleiðum
NÆSTKOMANDI sunnudag, 20.
febrúar, verður Kirkjunefnd kvenna
Dómkirkjunnar með kaffisölu á
Hótel Loftleiðum, Víkingasal, og
hefst hún kl. 3 e.h. að lokinni messu
í Dómkirkjunni. Allur ágóði af kaffi-
sölunni mun renna til kaupa á nýju
orgeli fyrir Dómkirkjuna.
Við messuna kl. 2 þennan dag
predíkar Páll Gíslason, yfirlæknir
og borgarfulltrúi og sr. Þórir
Stephensen þjónar fyrir altari,
einnig aðstoða fermingarbörn.
Góður vinur Dómkirkjunnar,
Kristinn Hallsson, óperusöngvari
syngur einsöng. Það er ástæða til
að hvetja til góðrar kirkjusóknar,
og síðan er tilvalið að bregða sér
suður að Hótel Loftleiðum og fá
sér þar góðan kaffisopa, og enginn
verður svikinn af meðlætinu, sem
þar verður fram borið. Það vita
þeir, sem þekkja vinnubrögð
þeirra Dómkirkjukvenna.
Strætisvagn mun fara frá
Dómkirkjunni að lokinni messu kl.
3 fyrir þá, sem það vilja notfæra
sér og fer vagninn til baka frá hót-
elinu kl. 4.
Eins og fyrr segir mun allur
ágóði af kaffisölunni renna í
Orgelsjóð Dómkirkjunnar. Það er
orðið mjög brýnt að Dómkirkjan
fái nýtt orgel og eru allir organist-
ar samdóma um þörfina á því.
Kirkjunefnd kvenna Dómkirkj-
unnar vill leggja þessu þarfa máli
lið af fremsta megni. Kirkju-
nefndin hefur um áratuga skeið
unnið Dómkirkjunni ómetanlegt
gagn með fórnfúsu starfi sínu.
Allt starf kvennanna beinist að
því að fegra og prýða Dómkirkj-
una, þennan fagra þjóðarhelgi-
dóm, og nú er nýtt orgel fyrir
Dómkirkjuna efst á baugi.
Við hvetjum vini og velunnara
Dómkirkjunnar að fjölmenna
bæði í kirkju og á kaffisöluna á
sunnudaginn og njóta góðra veit-
inga um leið og góðu máli er veitt-
ur verðugur stuðningur.
Hjalti Guðmundsson
í sérf lokki

4. Skoda 105 S árg. 1981. Fal-
lega blár, sumar- og vetrardekk,
útvarp, ekinn aöeins 11.000 km.
5. Alfa Romeo Alfasud árg.
1978. Rauöur, 5 gíra, veltistýri,
sumar- og vetrardekk.
-5
JÖFUR HF.
Nýbýlavegi 2 - Kópavogi - Simi 42600
1. Citroen CX 2400 Pallas árg.
1978, ekinn aðeins 55.000 km.
Sjálfskiptur, vökvastýri, rafmagn i
rúöum og speglum. Litað gler
Draumabíll. Citroen mannsins.
2. Chevrolet Nova V8 350 árg.
1974, sjálfskiptur í gólfi, vökva-
stýri og fl. Mjög góöur bíll.
3. Skoda 120 L árg. 1977. Ekir
47.000 km. Rauöur, vetrar- c
sumardekk. Toppbill.
MAHAOt.
4BYRGÐ
CHRYSLER

cmecr
Opíð í dag 1