Morgunblaðið - 08.11.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. NÓVEMBER 1983
BJÖRN BJARNASON
AFINNLEHDUM
VETTVANGI
Kynngimagnaður fundur
LANDSFUNDIR Sjálfstæðisflokksins eru ævintýralegasti vettvangur íslenskra stjórnmála. Haustið 1981 var tekist á um afstöðu til ríkisstjórnar á
slíkum fundi. Um helgina var kosið á milli þriggja frambjóðenda til formennsku í flokknum. Frá fundinum ganga menn samhentari og baráttuglaðari
en áður. í skemmtun sem haldin var lokakvöldið komst einn fundarmanna svo að orði við mig: „Nú þurfum við bara að fá kosningar sem fyrst, þá
fengjum við hreinan meirihluta!“ Þegar Geir Hallgrímsson kvaddi fundarmenn og færði þeim þakkir fyrir hlýhug og vináttu komst hann svo að orði að
andstæðingar Sjálfstæðisflokksins væru undrandi yfir hinum kynngimagnaða krafti sem setur svip sinn á landsfundi Sjálfstæðisflokksins og þeir
skildu ekki þann eiginleika sjálfstæðismanna að geta gengið jafnréttir frá fundi hvort heldur tekist er á um menn eða málefni.
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Til að skilja það sem gerist á
landsfundi sjálfstæðismanna
verða menn að átta sig á því, að
flokkur þeirra er þjóðarhreyfing.
Menn láta sér ekki lengur nægja
að tala um stétt með stétt í sömu
andrá og þeir minnast á stöðu
Sjálfstæðisflokksins, þeir bæta
gjarnan við orðunum „byggð með
byggð". Enginn annar stjórn-
málaflokkur hefur sambærilega
breidd og Sjálfstæðisflokkurinn
en þó jafn einföld grundvallar-
atriði í meginstefnu: sjálfstæði
þjóðarinnar og frelsi einstakl-
ingsins.
Málefnin
Fyrir landsfundi lágu álits-
gerðir um hina ýmsu málaflokka.
Þær voru samdar af málefna-
nefndum flokksins og fulltrúar á
fundinum skiptust í starfshópa
til að ræða álitsgerðirnar og gera
á þeim breytingar ef ástæða
þótti til. Hins vegar voru þær
ekki bornar undir atkvæði lands-
fundarins heldur ályktaði hann
aðeins um meginlínur stjórnmál-
anna og stöðu þjóðmála á líðandi
stund.
Góð samstaða skapaðist í
stjórnmálanefndinni undir for-
mennsku Geirs H. Haarde, for-
manns Sambands ungra sjálf-
stæðismanna. í ályktuninni er
tekið á viðkvæmum málum eins
og vera ber. Þar ber líklega hæst
afstaðan til afnáms samnings-
réttar aðila vinnumarkaðarins
en í því efni tókst að sigla á milli
skers og báru. Ágúst Geirsson,
stjórnarmaður í BSRB, lýsti úr
ræðustól ánægju sinni með
samkomulagið um þetta atriði og
minntist þess að við stjórnar-
myndunina í vor hefði Sjálfstæð-
isflokknum tekist að hafa fram-
sóknarmenn ofan af því að af-
nema samningsréttinn í 2 ár og
tekist að skera tímann niður í 8
mánuði.
Það einstaka mál sem bar hæst
á fundinum var fyrirhuguð
einkasala á eggjum. Undir for-
ystu Jóns Steinars Gunnlaugs-
sonar, lögfræðings í Reykjavík,
fluttu nokkrir fulltrúar tillögu til
að andmæla einkasöluhugmynd-
inni. Með skýrum rökum benti
Jón Steinar á að einokunin bryti
í bága við grundvallarstefnu
sjálfstæðismanna. Samkomulag
tókst um að vísa tillögunni til
miðstjórnar flokksins en í upp-
hafi fundarins þegar ráðherrarn-
ir sex og borgarstjóri sátu fyrir
svörum kom það fram hjá Geir
Hallgrímssyni að ráðherrarnir
myndu beita sér gegn einkasölu á
eggjum.
Umræðurnar
Guðmundur Gíslason, bók-
bindari i Kópavogi, flutti líklega
flestar ræður á fundinum. Ekki
er unnt að segja að almennar
umræður hafi verið spennandi og
kvöldstundin sem ráðherrarnir
og borgarstjóri sátu fyrir svörum
skildi ekki mikið eftir.
Húsakynni í Sigtúni eru þann-
ig að í salnum eru margir afkim-
ar. Þar byrja menn fljótlega að
tala saman hafi þeir ekki áhuga
á því sem sagt er í ræðustólnum.
En allt fellur í dúnalogn og má
heyra saumnál detta þegar mikið
liggur við. Síðdegis á föstudag
fluttu dr. Þorgeir Pálssón, Ragn-
ar Kjartansson, Jón Sigurðsson,
og Sólrún Jensdóttir ræður um
kjörorð fundarins: Fyrir framtíð-
ina. Voru þær ræður vel metnar
af fundarmönnum.
Síðdegis á laugardag var efnt
til einskonar framboðsfundar
þar sem keppinautarnir um
formannssætið fluttu ræður. Á
eftir þeim tóku þau Ellert B.
Schram og Sigurlaug Bjarna-
dóttir til máls og röktu raunir
sínar i samskiptum við Sjálf-
stæðisflokkinn. Ellert leitaðist
við að skýra ástæðurnar fyrir því
að hann bað um frí frá þingstörf-
um. Sigurlaug varði þá ákvörðun
að bjóða fram sérlista á Vest-
fjörðum. Ég held að almennt hafi
landsfundarfulltrúar ekki kippt
sér upp við þessar ræður og óvíst
er hvort líta beri á þær sem loka-
orð höfundanna á vettvangi
stjórnmálanna. En samkvæmt
lýsingu Ellerts er fátt eftirsókn-
arvert á alþingi ef þingmennsk-
unni fylgja ekki einhverjar veg-
tyllur og helst hlutdeild í fram-
kvæmdavaldinu.
Framboðsræðurnar
Glöggur landsfundarfulltrúi
sagði að framboðsræða Þorsteins
Pálssonar hefði ráðið úrslitum
um að hann hlaut meirihluta i
fyrstu umferð formannskjörsins.
Annar sagði að Þorsteinn hefði
talað eins og leiðtogi en keppi-
nautar hans eins og forystu-
menn.
í ræðu sinni sagði Þorsteinn
Pálsson meðal annars: „Stjórn-
málaflokkar eiga vissulega að
vera baráttutæki fólksins. En
þeir eiga ekki að vera leiksoppur.
Innan þeirra vébanda á mótun
framtíðarþjóðfélagsins öðru
fremur að gerast. Við þurfum að
efla Sjálfstæðisflokkinn í þessu
tilliti. Sjálfstæðisflokkurinn
hvorki er né á að vera sporgöngu-
flokkur einstakra hagsmuna-
hópa. Hlutverk hans er að vera
virkt og mótandi frumkvæðisafl f
samfélaginu."
Þetta viðhorf sýnir að Þor-
steinn Pálsson er ekki stjórn-
málamaður sem eltir ímyndað
almenningsálit heldur vill leitast
við að hafa áhrif á skoðanir al-
mennings og beina þeim til fylgis
við stefnu sína. Ég hef þá skoðun
að í þessu efni skilji á milli
Þorsteins og Friðriks Sophusson-
ar. Til marks um það má taka
tvær setningar úr framboðsræðu
Friðriks; þegar hann ræddi um
efnahagsaðgerðir ríkisstjórnar-
innar og sagði: „Árangur aðgerð-
anna hefur byggst á skilningi og
stuðningi alls almennings. Þess
vegna geta stjórnvöld sýnt styrk
sinn og trú á eigin verk með því
að aflétta nú þegar lögbindingu
kjarasamninganna." Hafi síðari
setningin verið sögð í þeirri von
að veiða atkvæði á landsfundin-
um þá mistókst sú tilraun. Setn-
ingin olli reiði fleiri en hún
gladdi og skaðaði Friðrik.
I fundarlok þegar Geir Hall-
grímssyni voru þökkuð for-
mannsstörf í tíu ár komst Geir
H. Haarde svo að orði, að á
landsfundinum hefði enginn beð-
ið ósigur, Sjálfstæðisflokkurinn
hefði unnið mikinn sigur og and-
stæðingar hans tapað. Birgir ísl.
Gunnarsson var í framboðsræðu
sinni ómyrkur í máli um þann
flokk sem hann taldi höfuðand-
stæðing Sjálfstæðisflokksins.
Hann sagði: „Alþýðubandalagið
er siðspilltasta stjórnmálaaflið á
íslandi. Þar fara menn sem
einskis svífast ... Engir brosa
gleiðar, þegar svo ber undir, en
engir hafa rýtinginn í erminni
jafn vel brýndan og forystu-
mennirnir í Alþýðubandalaginu.
öll þeirra saga sýnir að tilgang-
urinn helgar meðalið. Við sjálf-
stæðismenn hljótum að bægja
þeim frá valdastólum um
ókomna framtíð." Eftir þessi orð
var klappað kröftuglega í salnum
og Birgir náði sér á strik í ræð-
unni eftir það.
Stóra stundin
Síðdegis á sunnudag rann
stóra stundin upp og það tók þá
1080 fulltrúa sem þátt tóku í
formannskjörinu skemmri tíma
en vænta mátti að ákveða hver
skipa skyldi formannsstól flokks-
ins. Fyrr um daginn hafði verið
samþykkt breyting á skipulags-
reglum flokksins á þann veg að
fái enginn frambjóðenda í for-
mannskjöri yfir 50% skal kosið
aftur á milli þeirra tveggja sem
flest atkvæði hljóta. Þorsteinn
Pálsson fékk tæp 57% í fyrstu
atrennu og þar með lá niðurstað-
an fyrir (Þorsteinn 608 atkv.
56,7%; Friðrik 281 atkv. 26,81%;
Birgir 180 atkv. 16,79%). Enn á
ný sté Þorsteinn í ræðustólinn og
talaði nú blaðalaust eftir að hafa
verið hylltur með langvarandi
lófataki. Hann talaði sig inn í
hug og hjörtu landsfundarfull-
trúa og andrúmsloftið í salnum
var rafmagnað. Var aðdáunar-
vert hvernig honum tókst að ná
öllum þráðum saman og þeim
klassíska íslenska ræðustíl að
vitna í fornsögur til að rökstyðja
mál sitt enn frekar.
Þeir töluðu einnig Friðrik
Sophusson og Birgir Tsl. Gunn-
arsson. Friðrik lýsti því yfir í
ræðu sem hann flutti áður en
Birgir talaði að hann myndi gefa
kost á sér til endurkjörs sem
varaformaður. Var ekki unnt að
skilja ræðu Friðriks á annan veg
en þann að um þetta væri sam-
komulag á milli hans og Þorst-
eins. Birgir lýsti því svo yfir að
hann væri ekki í framboði til
varaformennsku. Aðeins einn yf-
irlýstur frambjóðandi var til
þessa embættis fyrir utan Frið-
rik Sophusson, en það var Sigrún
Þorsteinsdóttir frá Vestmanna-
eyjum, sem sá ástæðu til að segja
í framboðsræðu sinni: „Ég get
sem sagt slegið á létta strengi,
þegar því er að skipta. En þetta
framboð mitt er ekkert grín.“
Friðrik fékk 915 atkvæði, Sigrún
26, Davíð Oddsson 25 og Birgir
ísl. 11. í upphafi fundarins var
Davíð spurður hvort hann væri í
framboði til varaformanns og
svaraði hann á þann veg að
framboðið væri liklega minna en
eftirspurnin — og sló þar með á
eftirspurnina eins og tölurnar
sýna.
Áhrifin
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
fengið verulega kynningu meðal
þjóðarinnar vegna landsfundar-
ins og vegur flokksins hefur vax-
ið við þá kynningu. Er ekki vafi á
því að breytt afstaða Morgun-
blaðsins til flokksins hefur vald-
ið því að aðrir fjölmiðlar, einkum
ríkisfjölmiðlarnir, gera meira
með málefni flokksins en ella.
Kom það til dæmis fram í Kast-
ljósi á föstudagskvöldið þar sem
landsfundinum voru gerð góð
skil.
Inn á við í Sjálfstæðisflokkn-
um hefur landsfundurinn góð
áhrif. Þáttaskil hafa orðið. Þess
er beðið með eftirvæntingu
hvernig Þorsteini Pálssyni og
þingflokki sjálfstæðismanna
semur. Miskunnarleysi þing-
flokksins gagnvart flokksfor-
manninum hefur ekki farið fram
hjá neinum. Hið skýra umboð
sem Þorsteinn fékk á landsfund-
inum veitir honum sterka stöðu í
þingflokknum.
Fyrir formannskjörið var látið
að því liggja meðal annars í
Dagblaðinu-Vísi, en forráða-
menn þess voru í hópi öflugustu
stuðningsmana Birgis ísl. Gunn-
arssonar, að Birgir nyti mest
fylgis meðal þingmanna Sjálf-
stæðisflokksins. Fyrir varafor-
mannskjörið 1981 kom fram að
innan þingflokks sjálfstæð-
ismanna væri meirihluti manna
andvígur Friðriki Sophussyni
sem þá var kjörinn. Séu þessar
getgátur um afstöðu þingmanna
réttar vekja þær ýmsar spurn-
ingar og þá helst þessar: Eru
þingmenn í nægilegum tengslum
við kjósendur sína? Eru þing-
menn áhrifalausir þegar kemur
að því að velja menn í æðstu
trúnaðarstöður í Sjálfstæðis-
flokknum? Á sínum tlma var það
ákveðið á vettvangi þingflokks-
ins hvort menn byðu sig fram til
varaformennsku í Sjálfstæðis-
flokknum eða ekki.
Áhrifamiklir þingmenn svör-
uðu spurningum mínum um sam-
skiptin við hinn nýja formann á
þann veg í landsfundarlok, að
með öllu væri ástæðulaust að
gera ráð fyrir öðru en að sam-
starfið yrði gott. Komi annað í
ljós er það í hróplegri andstöðu
við vilja og óskir fulltrúanna á
hinum kynngimagnaða fundi.