Morgunblaðið - 20.11.1983, Blaðsíða 20

68
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1983
Á þeim dögum var Ernest Hemingway með svart mikiö skegg og austurríska
rjallafólkið kallaði hann „svartskeggjaða Krist með kirsuberjasnafsinn
sinn“.
„Við vorum nýkomnir úr jöklaferð ...“ Hemingway (til vinstri á mvndinni
með hvíta klútinn) fyrir framan Madlenhausskálann f 2000 metra hæð.
Hér er mynd af Wiesbaden-skálanum í 2500 m hæð, tekin 30. mars 1925, en
þá var farin fjallaskíðaferð með viðkomu í skálum. Víðátta jöklanna og hvftir
fjallatindar voru tákn þeirra markmiða sem Hemingway vildi alla æfi ná.
Áður var öðruvfei skíðað
Allt sem maður renndi sér niður varð að klifra upp
Sú var tíðin aö rithöfundurinn
bandaríski Ernest Hemingway þótti
góður blaðamatur í heimspressunni.
Stöðugt var í blöðum fjallað um
skáldsögur hans, hættulegar safari-
ferðir í Afríku og allt var fréttnæmt í
sambandi við hjónabönd hans og
einkamál. I>að var eftir að frægA
arstjarna hans var komin hátt á loft.
En alveg hefur legið í láginni að
Hemingway var skíðamaöur góður
og bjó í tvo vetur í austurríska alpa-
bænum Schruns, þar sem hann
drýgði litlar tekjur sínar með skíða-
kennslu meðan hann skrifaði skáld-
söguna „Og sólin rennur upp“ sem
gerði hann frægan. Frásögnin af
dvöl hans í Schruns gefur góða
mynd af því hversu mjög skíðaiðkun
öll hefur breyst og er því nokkuð
forvitnileg nú, þegar skíöatíminn er
aö byrja. En á þessar slóðir í Vor-
arlberg koma sjálfsagt margir ís-
lendingar í vetur.
Schruns og svæðið þar í kring er
nú fjölsóttur tískuskíðastaður.
Þar lifir enn vofa mannsins, sem
mest líktist Kristsmynd á mið-
aldamálverkum með svarta þykka
skeggið og heimabrugguðu kirsu-
berjasnafsana sína. Og aldrei voru
nein vandkvæði á að ryðja flösku-
stútnum braut gegn um skeggið.
Þetta var fyrir 60 árum, þegar
varla var búið að finna upp ferða-
mennsku nútímans. Gamli fjalla-
fylgdarmaðurinn Dejang man þó
vel þá gömlu góðu daga: „Aldrei
fengum við krakkarnir nóg af því
að dást að utanaðkomandi gestum,
sem höfðu tíma til að fara á skíði
á virkum dögum." Og þar sem þeir
voru svo fáir man hann nöfnin á
mörgum þeirra. Til dæmis Hem-
ingwayfjölskyldunni. „Ernest og
Hadley, fyrsta konan hans, voru
afbragðs fjallafólk og örugg á
skíðum. Þau vissu nákvæmlega
hvernig átti að fara um fjöllin.
Aldrei æddu þau um eins og nú-
tíma fjallamenn, heldur hvíldu sig
alltaf öðru hverju og kunnu að
njóta náttúrunnar. Og ekki kom
fyrir að þau dyttu þegar þau
renndu sér niður í dalinn aftur.
Oft spurðum við okkur hvar í ver-
öldinni þessi tvö hefðu lært list-
ina ... “
Seinna ljóstraði Hemingway
sjálfur upp leyndarmálinu í
endurminningum sínum: „Við
Hadley vorum alveg óð í að kom-
ast á skíði frá því við fórum fyrst
upp í fjöllin í Sviss og síðar í Cort-
ina d’Ampezzo í ítölsku Dólómít-
unum meðan hún gekk með
Bumby og læknirinn í Mílanó gaf
henni leyfi til að fara á skíði ef ég
lofaði því að hún dytti ekki. Það
gerði kröfu til þess að vel væri
vandað valið á brekkum og skíða-
stað. Maður varð að hafa algert
vald á ferðinni, en hún hafði ein-
staklega sterka leggi og vel þjálf-
aða fætur og datt aldrei."
Þrátt fyrir alvarleg meiðsli í
stríðinu var Hemingway sjálfur
stórkostlegur skíðamaður og
kunni góð skil á mismunandi teg-
undum af skíðasnjó. „Hann renndi
sér jafnvel eins og fjandinn sjálf-
ur í djúpum púðursnjó og af full-
komnu öryggi," segir gamla fólkið
í bænum með aðdáun og ekki laust
við öfund, „því Hemingway þurfti
öðru hverju að afla sér tekna með
skíðakennslu..."
Þetta voru engir blómatimar í
lífi fjölskyldu Hemingways. París
var rándýr staður fyrir lítt þekkt-
an rithöfund og Bumby litli var
kominn í heiminn, svo að „þegar
við vorum orðin þrjú í stað tveggja
og ískalt í París, þá hrakti veður-
farið okkur loks þaðan yfir vetur-
inn ... ef maður er fátækur og það
vorum við svo sannarlega eftir að
ég hafði hætt blaðamennsku eftir
heimkomuna frá Kanada og engin
saga keypt af mér, þá var lífið
sannarlega orðið of hrjúft fyrir
lítið barn í Parísarborg að vetrar-
lagi... Við héldum því til Schruns
í Vorarlberg í Austurríki. Þangað
gátum við haldið í nóvemberlok og
dvalið fram á páska." Landi Hem-
ingways, listmálarinn Bertram
Hartman, hafði sagt honum frá
Schruns: „Það er stærsta, fegursta
og ódýrasta vinnustofan á guðs
grænni jörðu." Þetta var á árinu
1924, þegar kreppan æddi um
Austurríki og hægt var að lifa
langan tíma á handfylli af dollur-
um.
Strax á leiðinni með járnbraut
yfir Frakkland og Sviss til Blud-
enz í Vorarlberg, þar sem hann
þurfti að skipta yfir í litla lest inn
í dalinn, var Hemingway heillaður
af landslaginu, öllum gömlu siðun-
um í fjallahéruðunum, verðlaginu
og „þarna er gott rauðvín og
hvítvín og 30 tegtundir af bjór —
frábær staður. Stórkostlegur bær
og íbúarnir guðhræddar sálir og
góðir drykkjumenn," skrifaði
hann vini sínum. Tveimur mánuð-
um seinna, 27. febrúar 1925,
reyndi hann að freista vinar síns
Harolds Loebs til að koma í heim-
sókn með því að fá vatn til að
renna honum milli skinns og hör-
unds: „Við vorum uppi í Alpa-
klúbbskofanum Madlener Haus í
1987 m hæð ... Við erum búin að
fara fjári margar jöklaferðir,
klifra á skíðunum upp í 3200
metra hæð og í þvílíkri hríð að
getnaðarlimurinn og allt sem hon-
um fylgir fraus eða næstum því
fraus og varð að nudda það upp úr
snjó. Drottinn minn dýri, hvað
það var kalt. Svo renndi maður sér
8 km leið niður jökulinn og fjöllin
á innan við 12 mínútum. Stór-
kostlegt land þetta Silvretta. Við
erum búin að fara um allan
svissneska fjallgarðinn. í gær
renndum við okkur 21 km niður á
skíðunum og gengum svo 19 km
leið niður eftir dalnum frá Parth-
enen til Schruns... Je minn, ég
vildi að þú hefðir verið með
okkur..."
Hemingway var áhugamaður
um fjallaskíði, að ferðast um fjöll-
in á skíðum. En hann var allt ann-
að en hrifinn af því hvernig skíða-
íþróttin tók að þróast: „Skíða-
tnennska var allt öðru vísi iðkuð
en nú, leggjabrotin ekki orðin
svona algeng og enginn hafði efni
á því að fótbrotna. Það voru engar
hjálparsveitir og eftirlitsmenn á
skíðasvæðunum. Allt sem maður
fór niður varð maður líka að klifra
upp. Við það fékk skíðafólkið hæfa
fótleggi til að geta staðið
niður ... “
Fjallaferðalög á skíðum af
þessu tagi — eins og háfjallaferðir
frá Wiesbadenskálanum, Madlen-
erskálanum eða Lindauerskálan-
um — voru Hemingway samt
meira en líkamsþjálfunin ein.
Þessi víði jöklahringur og fann-
hvítir fjallatindarnir voru honum
tákn markmiða, sem hann alla ævi
varð að ná. Deyjandi söguhetjan
hans í „Snjóar Kilimanjaro"
mundi síðar einmitt þetta lands-
lag og þessar stundir. Tilfinningin
fyrir frelsi og hreinleika í
ósnortnu landslagi mótaði bæði
manninn og verk hans.
Taubehótelið í miðbæ Schruns
hefur þrátt fyrir nokkra endur-
nýjun haldið yfirbragði sveita-
gistihúss með skrauti á svölunum
og viðamiklum þakupsum. Þar var
það sem Hemingway lauk við
skáldsöguna er aflaði honum
frægðar. Hann lét flytja upp píanó
fyrir konu sína og vann sjálfur í
hinu herberginu með' útsýni til
Zimbaspitzefjalla: „Schruns var
góður vinnustaður. Látið þið mig
vita það, því þar leysti ég veturna
1925 og 1926 af hendi erfiðasta
verkefni sem ég hefi unnið, þegar
ég varð að taka fyrsta uppkastið
af „Og sólin rennur upp“, sem ég
hafði skrifað í einum fleng á sex
vikum, og gera úr því skáldsögu."
Þaðan skrifaði hann útgefanda
sínum: „Kæri Perkins ... Núna
get ég lofað þér „Og sólin rennur
upp“ til útgáfu í haust. Ég á að-
eins eftir að endurskrifa fimm
kafla ... “ og „Dos Passos var hjá
okkur hér í Austurríki. Við áttum
góða viku saman á skíðum. Ég
lauk við að endurskrifa bókina
„Og sólin rennur upp“, sem er 330
blaðsíður í minni vélritun, sem er
spássíulaus. Hún virðist býsna
spennandi þegar maður les hana
yfir.
í upphafi skáldsögunnar notar
hann tvær tilvitnanir. En hin
frægu orð Gertrudar Stein um
glötuðu kynslóðina var — að því
er Hemingway sagði — aðeins sett
til mótsetningar við seinni og
miklu mikilvægari tilvitnun úr
predikara biblíunnar — ein kyn-
slóð hverfur og önnur kemur, en
jörðin er eilíf. Hin raunverulega
söguhetja var jörðin, sigurvegar-
inn í tilverunni. Hvar annars stað-
ar en í tignarlegri kyrrð Alpanna
hefði honum opnast þessi heims-
sýn?
Rétt á bak við Taubehótelið er
Montafonhúsið. Þangað var Hem-
ingway vanur að rölta þegar hann
gerði hlé á vinnu sinni til að fá sér
bita. Þar var hann velkominn og
vel metinn gestur. Dóttirin í hús-
inu, Matthilda Braun, var barn-
fóstra sonar Hemingway-
hjónanna. Þessi fallega 16 ára
gamla stúlka tók tveggja ára
drenginn að sér og áður en langt
um leið var hann farinn að tala
mállýskuna í Montafon óaðfinn-
anlega. Pabbi hans gat ekki látið
vera að gorta af þessu tungumála-
afreki sonarins: „Goddy var býsna
vitur í gær eða réttara sagt vís-
dómurinn rann upp úr Goddy ...
Okkur líður öllum vel og Goddy
getur gengið, snúið sér á göngu,
talað Montafonermál, hefur fal-
lega barnfóstru að nafni Matthild-
ur, fer út á sleða, æpir eftir bjór
og er að verða dæmigerður Evr-
ópumaður ... Matthilda er dásam-
leg barnfóstra og vaknar klukkan
5 á morgnana. Hún og Goddy eru
svo lík um margt. Goddy er eins og
kóngur hér í Schruns í ullargall-
anum sínum.“ Þannig skrifaði
hann til Gertrudar Stein, guðmóð-
ur Johns H. Hemingways, sem
kallaður var Goddy eða Bumby.
Mathilda Braun, sem foreldrar
Bumbys vildu taka með sér til
Parísar og Ameríku til að gæta
sonarins þótt ekkert yrði úr því,
sagði syni sínum seinna að þessir
vinnuveitendur sínir hefðu verið
bæði mannleg í viðmóti og mjög
rausnarleg. Hún var látin borða
með þeim eins og ein af fjölskyld-
unni, sem alls ekki var venjan á
þeim tíma. Fram í andlátið voru
Ernest Hemingway og verk hans
aðaláhugamál hennar. Hún ræddi
þau við son sinn sem er kennari og
greindi þau í smáatriðum. Hörmu-
legum dauða Hemingways (hann
skaut sig) lýsti hún sem endalok-
um þreytts bardagamanns, er
veikindin buga. Þau komu henni
ekkert á óvart.
Hemingway lofaði mjög gesta-
herbergin, matinn og drykkinn í
Taubehóteli. Þar gat hann trútt
um talað, því mörgum kvöldum
eyddi hann í setustofunni þar og
spilaði við heimamenn yfir glasi
af suðurtýrólsku rauðvíni. Þeir
spiluðu póker og ameríski gestur-
inn þótti hættulegur andstæðing-
ur. Énn þann dag í dag lifir sagan
um spilamennsku Hemingways og
nokkurra heimamanna. Þá var
póker bannaður í Austurríki sem
fjárhættuspil. Þegar lögreglan
kom í eftirlitsferð seint um kvöld,
sagði fyrirliðinn sem sjálfur var
iðinn við pókerborðið þeim bless-
uðum að vera rólegir. Haldið var