Morgunblaðið - 20.11.1983, Blaðsíða 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1983
Bandaríska geimferðastofnunin, NASA,
er 25 ára um þessar mundir. Enda þótt
geimferðir þyki enn þann dag í dag
heldur geigvænlegt fyrirtæki, þá er
samt óhætt að fullyrða, að sá róman-
tíski blær, sem í fyrstu hvfldi yfir rannsóknaferð-
um út í geiminn, sé núna að mestu leyti horfinn,
segir bandaríski blaðamaðurinn John Noble Wil-
ford, sem hefur sérhæft sig í að skrifa greinar um
geimrannsóknir og vísindi. Hann segir, að ráða-
menn innan Geimferðastofnunarinnar verði að
verja núna mikium tíma til að búa þannig um hnút-
ana, að stóriðjufyrirtækjum í einkaeign þyki það
gróðavænlegt að eiga aðild að geimferðum. I eftir-
farandi grein, sem birtist í New York Times Maga-
zine fyrir skemmstu, skýrir greinarhöfundur frá
þeim leiðum, sem Bandaríska geimferðastofnunin
hefur á prjónunum til þess að sýna Ijóslega fram á,
að þau svið, sem NASA starfar á, séu orðin gróða-
vænleg frá viðskiptalegu sjónarmiði, án þess þó að
stofnunin hafi þar með misst sjónar á sínum fyrri
markmiðum á sviði vísindalegra rannsókna úti í
geimnum. Svo dæmi sé tekið, má geta þess, að á
sama tíma og stóriðjufyrirtækið Fairchild vinnur
að smíði sinna eigin ómönnuðu geimpalla, sem geim-
skutlan á svo að koma á braut umhverfis jörðu,
eru hjá Geimferðastofnuninni bandarísku uppi
áætlanir um að gera draumsjónir hennar að veru-
leika með því að smíða mannaða geimstöð af þeirri
gerð, sem einna helzt mætti kalia ,,2001“-útgáfuna.
Enda þótt margir eigi bágt með
að trúa því, þá er það þó stað-
reynd, að Bandaríska geimferða-
stofnunin getur haldið upp á 25
ára afmæli sitt í þessum mánuði,
og er þá miðað við október 1958,
þegar NASA var sett á laggirnar.
A þessum árum hef ég séð 30
áhafnir stíga um borð í geimför,
sem skotið var út í geiminn í lang-
ar rannsóknaferðir; auk þess hef
ég fylgst með mörgum tilraunum
með nýjar gerðir eldflauga og með
gervihnöttum, sem skotið var á
braut umhverfis jörðu til þess að
koma á nýjum fjarskiptaleiðum,
fylgjast með jörðinni utan úr
geimnum eða gera athuganir á
himingeimnum og himintunglun-
um.
Hér áður fyrr á árunum reyndi
það oft á tíðum til hins ýtrasta á
þolgæði manns að bíða eftir geim-
skoti. Á allra siðustu stundu átti
einhver harla ómerkilegur hjöru-
liður það til að standa á sér, svo
fresta varð geimskotinu um eins
og einn dag eða um eina viku á
stundum. En síðar, þegar menn
höfðu öðlast aukna reynslu í öllum
undirbúningi geimskotsins, gekk
sjálf lokatalningin fyrir ræsingu
eldflaugarinnar yfirleitt alveg
snurðulaust. Með tíð og tíma þótti
það orðið engan veginn nægilegt
afrek að koma bara einhverju á
braut umhverfis jörðu. Styrkleiki
þeirrar ofurorku, sem Saturnus
5-eldflaugarnar bjuggu yfir, bar
okkur alla leið upp til tunglsins,
og í huga manns enduróma ennþá
þær ærandi drunur, sem ræsing
eldflaugarinnar olli. Gervitunglin
okkar lögðu upp í langferðir út til
Mars, Júpíters og Satúrnusar og
áfram út í buskann. Við fengum
að sjá þessi geimsvið f fyrsta sinn
sem heila heima en ekki bara sem
einhverja örlitla depla, sem
endurköstuðu ljósinu uppi á fest-
ingu himinsins. Eitt af þeim
geimförum, sem við kvöddum með
virktum á Canaveral-höfða fyrir
meira en áratug, hinn harðgeri
Pioneer 10, hefur þegar sveimað
út fyrir yztu reikistjörnur á leið
til annars stjarnkerfis utan Vetr-
arbrautar okkar.
róniantísku
geimflugi
til vöruflutninga
Ný sjónarmið
framundan
Þessi tækniafrek voru reyndar f
fyllsta samræmi við hástemmda
umræðu þeirra tíma og þær miklu
vonir, sem menn báru í brjósti í
árdaga geimvisindanna. Þegar
John F. Kennedy forseti þurfti í
ræðu, sem hann hélt árið 1962, að
grípa til myndrænnar lfkingar við
hæfi þessarar nýju reynslu
mannkynsins á framandi sviði, þá
nefndi hann geiminn „þetta nýja
úthaf“, og talaði um þá, sem legðu
út á það sem geimfarendur á leið
út í „hin stórkostlegustu ævintýri
allra tíma“. Þessi kynslóð, bætti
forsetinn við, „hafi ekki í hyggju
að dóla í kjölfari komandi geim-
aldar". Þessi orð fólu í sér róman-
tfskan andblæ og djörfung, lýstu
nýjum takmörkum framundan,
sem yrðu prófsteinn á þjóð, er
mótast hefði af reynslu sinni f að
ná stöðugt nýjum mörkum.
T-mínus-31 sekúnda og talning.
Þrjátíu og ein sekúnda þar til
eldflaugin verður ræst. Núna eru
það tölvur, sem stjórna öllu.
Geimskutlan er vél, sem er full-
reynd að kalla; framúrskarandi
flugtæki, segja geimfararnir.
Geimskutlurnar, þessi fyrstu
geimskip í heimi, sem unnt er að
nota aftur og aftur, hafa verið
notaðar til flugs frá því í apríl
1981. Þær eru að hluta eldflaug,
geimfar og flugvél í senn og fela f
sér viðleitni í þá átt að gera sigl-
ingar um hið nýja úthaf fjárhags-
lega hagkvæmari og reglubundn-
ari.
Það lýsir skyndilega af nýjum
degi klukkan eftir miðnætti
hinn 30. ágúst: Challenger (Áskor-
andinn) hverfur sjónum út yfir
Atlantshafið með fimm geimfara
innanborðs, stefnir upp á sfna
mörkuðu braut umhverfis jörðu og
hefur meðferðis fjarskipta- og
veðurathugana-gervihnött fyrir
Indland, stimpluð umslög, sem
væntanlega verða sfðar til sölu hjá
bandarísku póstþjónustunni, til-
raunablöndu í lyfjagerð fyrir
lyfjaframleiðslufyrirtæki og ýms-
ar aðrar tilraunasendingar.
Manni verður þá skyndilega
Ijóst, að hin fyrri ríkjandi viðhorf
manna til geimferða eru í þann
veginn að víkja fyrir nýjum sjón-
armiðum: Þetta er engin vísinda-
leg rannsóknaferð, sem Challeng-
er er að fara þarna út í geiminn;
þetta eru hreinræktaðir vöru-
flutningar.
Enn þann dag í dag eru geim-
ferðir engan veginn neitt venju-
legt eða hversdagslegt fyrirtæki;
þeim fylgja vissir áhættuþættir og
ennþá finnast mönnum þetta vera
anzi miklar glæfrafarir. En við-
horfin til geimferða hafa annars
tekið verulegum breytingum. Það
hefur þegar verið sýnt fram á, að
við kunnum orðið sæmilega vel
tökin á að sigla um hið nýja úthaf,
og þar með gerir viss tilhneiging
vart við sig, að líta ekki lengur á
það stórvirki sem jafn mikla
hetjudáð og áður. Það, sem menn
þekkja orðið sæmilega til, er ekki
eins rómantískt lengur. Sumar af
fyrrum framtíðarsýnum okkar
hafa snúizt upp í raunveruleika.
Sívaxandi samkeppni
Nú er fremur farið að líta á
himingeiminn frá hagnýtara sjón-
arhorni sem stað, sem unnt er að
nota og á geimferðir sem mögu-
lega aðferð til að nýta þennan stað
í hagnaðarskyni, til að ná vissum
hernaðaryfirburðum og til að
koma þar fyrir á braut umhverfis
jörðu eins konar útvarðstöðvum,
sem svo eiga að taka við þeim út-
senda mannafla og tækjakosti,
sem alveg örugglega verður síðar
fluttur út í geiminn.
Það eru því ýmsar anzi erfiðar
grundvallarákvarðanir, sem for-
ráðamenn Geimferðastofnunar
Bandaríkjanna verða að taka ein-
mitt núna, þegar næstu 25 árin í
starfsemi þeirrar stofnunar eru að
hefjast, sem fyrst og fremst á að