Morgunblaðið - 20.11.1983, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1983
71
inn, að undanskilinni smíði til-
raunastöðvarinnar Skylab, sem
látin var starfa á braut umhverfis
jörðu á árunum 1973—’74.
Það er búizt við því, að ákvörð-
unin varðandi geimstöð verði tek-
in mjög bráðlega Hvíta húsinu,
og ef til vill verður það nægilega
snemma til þess að Geimferða-
stofnunin geti, ef ákvörðunin
verður henni í hag, strax á fjár-
lögum næsta árs fengið nokkurt
fjármagn til að hefjast fyrir al-
vöru handa við smíði stöðvarinn-
ar.
í samræmi við þá stefnu banda-
rískra stjórnvalda að fá einkaaðila
til meiri þátttöku í áætluninni um
geimrannsóknir, lýsti Geimferða-
stofnunin því nýlega yfir, að árið
1986 myndi einn leiðangur geim-
skutlunnar verða eingöngu helg-
aður ýmiss konar tilraunum á
sviði iðnaðar. Könnun, sem gerð
var á vegum Geimferðastofnunar-
innar, leiddi í ljós, að um það bil
84 fyrirtæki höfðu áhuga á að fá
unnin 244 verkefni í tilraunum eða
í auglýsingaskyni úti í geimnum.
Fyrsta verkefnið, sem þegar hefur
verið unnið að í fjórum leiðangra
geimskutlunnar, var tilraun í
efnasundrun, sem kölluð er
electrophoresis. Þessi aðferð, sem
unnið hefur verið að hjá fyrirtæk-
inu McDonnel Douglas-samsteyp-
Mönnuð geimstöð á
næsta leiti
En Geimferðastofnunin hefur
einnig hafizt handa við margvís-
legan undirbúning á vandasömu
verkefni, sem starfslið stofnunar-
innar hefur hvað mest dálæti á, en
í sambandi við þetta verkefni eru
afar mörg flókin verkfræðileg at-
riði, sem leysa þarf, og þau krefj-
ast framúrskarandi tæknikunn-
áttu og hæfni. Það benda nefni-
lega allar líkur til þess, að ríkis-
stjórn Ronald Reagans muni inn-
an skamms fela bandarísku Geim-
ferðastofnuninni að hefja mark-
vissan lokaundirbúning að hinu
langþráða takmarki að koma upp
á braut umhverfis jörðu heilli
samstæðu af samtengdum rann-
sóknastofum, geimathuganastöðv-
um, örþyngdarafls-„verksmiðjum“
og vistarverum fyrir starfslið — í
sem stytztu máli sagt: geimstöð.
Frá þessari stórkostlegu geim-
áætlun er einna líkast þvi, að
manni berist ómarnir frá ævin-
týralegum vísindaskáldsögum,
eins og heyri maður bergmál
framtíðarinnar.
Þau viðhorf, sem hvað best láta
í ljós hugmyndir manna um þá
ýmsu möguleika, sem Geimferða-
stofnuninni er ætlað að nýta og
eins um það, á hvern hátt geim-
ferðaáætlanir Bandaríkjamanna
muni þróast á komandi áratug,
endurspeglast í nýju myndrænu
líkingamáli, sem Reagan forseti
greip til. Hinn 4. júlí árið 1982 var
forsetinn viðstaddur til að bjóða
áhöfnina á Columbiu velkomna
heim aftur eftir sitt fjórða og síð-
asta reynsluflug. Þar sem hann
stóð þarna undir brennheitum
geislum eyðimerkursólarinnar í
Edwards-flugherstöðinni í Kali-
forníu, hafði forsetinn þetta að
segja: „Fjórða lending Columbiu
er viðburður, sem hefur sögulega
séð jafn mikið gildi og sú stund,
þegar gullnaglinn var rekinn, sem
táknaði að fyrsta járnbrautin
þvert yfir meginland Ameríku
væri fullgerð. Hún markar upphaf
nýrra tíma fyrir okkur. Tilrauna-
fluginu er lokið, grundvöliurinn
hefur verið lagður, og við munum
nú halda fram á leið og taka að
færa okkur að fullu í nyt þá
feiknalegu möguleika, sem bjóðast
okkur allt frá yztu endimörkum
geimsins."
Með öðrum orðum, hin við-
skiptalega hlið geimáætlana verð-
ur þá í stöðugt ríkara mæli við-
skiptalegs eðlis í framtíðinni.
Forráðamenn Geimferðastofn-
unar Bandaríkjanna eru stöðugt
að leitast við að endurskipuleggja
stofnunina á þann veg, að hún
verði í meira samræmi við hina
myndrænu samlíkingu við járn-
brautina, en haldi þó um leið uppi
þeim eldmóði og raunsanna fram-
farahug, sem löngum hefur verið
helzta driffjöðrin í stofnuninni og
fengið hina beztu verkfræðinga
hennar og framkvæmdastjóra til
að leggja sig alla fram. Það er ekki
auðvelt viðfangs að stokka þessa
stofnun upp að nýju, en takist
Geimferðastofnuninni hins vegar
ekki að aðlaga sig þeim nýja efna-
hagslega og pólitíska raunveru-
leika, sem nú er alls ráðandi, og
nái ekki að koma á tengslum við
stórfyrirtæki í bandarískum iðn-
aði, svo og við herinn, þá gæti svo
farið, að Geimferðastofnuninni
yrði einfaldlega ýtt til hliðar í
framkvæmd einmitt þeirra geim-
áætlana, sem hún hefur þegar lagt
svo mikið af mörkum til að gera
að veruleika.
Ýmsar blikur á lofti
Það er nú þegar svo komið, að
það fjármagn, sem bandaríska
hermálaráðuneytið ver til ýmissa
verkefna úti í geimnum, er orðið
meira en það fé, sem Geimferða-
stofnuninni sjálfri hefur verið
veitt til árlegrar ráðstöfunar —
8,5 milljarðar dollara, sem her-
málaráðuneytið hefur handbært í
þessu skyni, á móti þeim 7 millj-
örðum dollara, sem NASA hefur
yfir að ráða. Þá hefur stjórn Reag-
ans ákveðið að auka fjárframlög
rikisins til hernaðarlega mikil-
vægra verkefna úti í geimnum um
meira en 10% á ári hverju næstu
fimm árin, en þetta er sá liður,
sem hlýtur meiri aukningu á fjár-
lögum en nokkur annar innan her-
málaráðuneytisins. Þá hefur
bandaríska verzlunar- og við-
skiptaráðuneytið fallizt á að taka
að sér rekstur veðurathugana- og
jarðvísinda-gervihnatta. Og fyrir
mörgum árum tóku einkafyrir-
tæki að sér rekstur fjarskipta-
gervihnatta, og var það þá í fyrsta
sinn, að slík aðstaða úti í geimn-
um var seld í hagnaðarskyni.
Þegar James M. Beggs, sem áð-
ur hafði verið aðstoðarforstjóri
General Dynamics-samsteypunn-
ar, tók árið 1981 við starfi sem
yfirforstjóri bandarísku Geim-
ferðastofnunarinnar, þá setti
hann sér eitt meginmarkmið, sem
hann ætlaði sér að vinna að fram-
ar öllu, en það var að fá í gegn
samþykki stjórnvalda fyrir því, að
Geimferðastofnunin gæti hafizt
handa við undirbúninginn á áætl-
un sinni um smíði geimstöðvar.
Þegar Beggs forstjóri lýsti þeim
bráðabirgðaáætlunum varðandi
geimstöðina, sem unnið hafði ver-
ið að síðastliðið sumar, komst
hann svo að orði: „Hún mun skapa
slík tækifæri á sviði verzlunar og
viðskipta, sem enginn hefði getað
látið sig dreyma um; hún mun
auka öryggi lands okkar, stuðla að
háþróaðri vísindum og efla enn al-
þjóðasamvinnu. Ráðist Bandarík-
in ekki í þessa framkvæmd, mun-
um við glata þeirri forystu, sem
við höfum í geimferðum og geim-
rannsóknum."
Mikill áhugi hjá
einkafyrirtækjum
Hver sá, sem séð hefur kvik-
myndina „2001: Ævintýraferð í
geimnum", hefur fengið nokkra
hugmynd um, hvernig geimstöð á
braut umhverfis jörðu gæti verið
útlits: Risastór hvítleit kringla,
sem snýst hægt um sjálfa sig úti í
víðáttu geimsins, og hefur geim-
fara og verkfræðinga innanborðs,
sem starfa við stjórnun háþróaðs
tæknibúnaðar og sjá um að senda
út minni för til fjarlægari staða í
geimnum. Eftir tilraunirnar með
Apollo, var geimstöð ofarlega á
baugi í áætlanagerðinni hjá
NASA, en það rann allt út í sand-
unni í samvinnu við Johnson &
Johnson, hefur með geimtilraun-
unum reynzt árangursrík við að
framleiða lyfjavörur af framúr-
skarandi hreinum stofni eins og
til dæmis ónæmisefni og lyf eitt,
sem kynni að geta komið í stað
insúlíns.
Þá er svo komið, að einkafyrir-
tæki hafa í fyrsta sinn lagt hluta
af því fé sem þau hafa handbært
til fjárfestinga í geimferðaáætlan-
ir, sem ekki standa í sambandi við
fjarskiptagervihnetti.
Stóriðjufyrirtækið Fairchild
hefur uppi áætlanir um að smíða
sína eigin litlu, ómönnuðu geim-
palla, sem geimskutlan á að flytja
á braut umhverfis jörðu. Er ætlun
Fairchilds að leigja svo öðrum fyr-
irtækjum þessa aðstöðu úti í
geimnum til vísindalegra rann-
sókna og til efnaframleiðslu.
Þrír ungir menn, nýútskrifaðir
frá Harvard Business School, hafa
alveg nýlega komið á fót sínu eigin
fyrirtæki, sem ber firmaheitið
Orbital Systems Corp. og hafa
þeir þegar fengið viðurkenningu
bandarísku Geimferðastofnunar-
innar á einkarétti sínum til að
fullkomna sérstakan hreyflabún-
að, sem nota á til að senda gervi-
hnetti út frá geimskutlunni á
braut umhverfis jörðu og hyggjast
þeir félagar brátt hefja sölu þessa
vélbúnaðar á almennum markaði.
Þá hafa allmörg stórfyrirtæki
sýnt verulegan áhuga á þeirri
fyrirætlan ríkisstjórnar Ronald
Reagans að leyfa einkafyrirtækj-
um að festa kaup á eldflaugum af
gerðinni Delta, Atlas og Titan, en
hinir nýju eldflaugaeigendur geta
síðan fengið þessum eldflaugum
skotið út í geiminn frá skotpöllum
ríkisins gegn hæfilegri þóknun.
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Geimferðastofnun Bandaríkjanna
gegna því hlutverki að hrinda í
framkvæmd geimáætlun Banda-
ríkjanna í almannaþágu. Það er
stöðugt farið að gera háværari
kröfur til Geimferðastofnunarinn-
ar um að hún sjái til þess að geim-
ferðir geti orðið arðvænlegur þátt-
ur í viðskiptalífinu og stórfyrir-
tæki í einkaeign fari því að taka
mun meiri þátt í þeim en hingað
til; að höfð verði nánari samvinna
við hermálaráðuneyti Bandaríkj-
anna, jafnvel þótt Geimferða-
stofnunin gæti þá átt á hættu að
glata einhverju af sjálfstæði sínu
og kynni að stefna í voða því orði,
sem fer af stofnuninni um að hún
hafi engu að leyna í sambandi við
geimrannsóknir sínar, heldur
megi öll heimsbyggðin fylgjast
með framkvæmd þeirra og njóta
góðs af þeim; að stofnunin losi sig
við sum þeirra verkefna úti í
geimnum, sem ekki geti talizt
hernaðarlegs eðlis, og láti fram-
vegis aðrar opinberar ríkisstofn-
anir um að annast framkvæmd
þeirra; að stofnunin sjái ennfrem-
ur til þess, að Bandaríkin haldi því
forskoti, sem þau hafa á sviði
geimferða og geimrannsókna,
andspænis þeirri síauknu þjóðlegu
samkeppni, sem tekið er að brydda
á í þessum efnum, og er þá ekki
eingöngu átt við samkeppnina af
hálfu Sovétríkjanna heldur einnig
frá ríkjum Vestur-Evrópu og frá
Japan. Þá gera Bandaríkjamenn
og þá kröfu til Geimferðastofnun-
ar sinnar, að hún kynni banda-
rísku þjóðinni ljóslega þær nýju
horfur, sem við blasa á sviði
geimrannsókna og á nýtingu
geimsins í hennar þágu í framtíð-
ara:
■