Morgunblaðið - 20.11.1983, Blaðsíða 24

72
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1983
,JLíf og örlög“ eftir Vassili Grossman
Merk
rússnesk
skáldsaga
Nú í haust kom út hjá Julliard-útgáfufyrirtækinu í Frakklandi skáldsagan Líf og örlög efrir rússneska
rithöfundinn, Vassili Grossman. (Þýdd úr rússnesku af Alexis Berelowitch og Anne Coldefy-
Faucard, með formála eftir Efim Etkind.) Hefur hún vakið mikla athygli og hlotið lof gagnrýnenda, eins
og umsögn sú eftir Nicole Zand, sem birtist í dagblaðinu Le Monde föstudaginn 23. september
síðastliðinn ber vitni um. Grossman er af gyðingaættum, fæddur í borginni Berditséff í Úkraínu, og
hefur höfundarferil sinn sem venjulegur kerfísrithöfundur á fjórða áratugnum með skáldsögunni
Stephan Koltsjúgín. Grossman tekur þátt í sfðari heimsstyrjöldinni sem fréttaritari „Rauðu stjörnunn-
ar“, málgagns hersins. Þegar hann fær vitneskju um dauða móður sinnar í Berditséff, af völdum
Þjóðverja, og kemst að raun um tilvist Treblinka og Auschwitch verða þáttaskil í lífi hans og
rithöfundarferli, þar sem hann áttar sig skyndilega á því að hann er líka gyðingur. Árið 1943 byrjar hann
að rita ásamt Ehrenburg bók um útrýmingu gyðinga, en bókin er rétt nýprentuð árið 1948 þegar KGB
eyðileggur upplagið, en þá stóðu gyðingaofsóknir sem hæst í Sovétríkjunum. Árið 1952 prentar tímaritið
„Novy Mír“ skáldsöguna Fyrír réttan málstað, og 13. febrúar 1953 hefst ofsafengin herferð gegn
höfundinum í Pravda. Grossman bjargast vegna dauða Stalíns. Gyðingaofsóknirnar í Sovétríkjunum
hafa mikil áhrif á hann. Fyrir honum er tuttugasta öldin heimur fangabúðanna.
Hann lýkur skáldsögunni Líf og öríög árið 1960 og sendir tímaritinu Znamja handritið. Það er síðan
gert upptækt af KGB árið 1961. Þetta var árið fyrir tuttugasta og annað flokksþingið og útgáfu
bókarinnar Dagur í lífi Ivan Denissovitch, þegar banninu við því að minnst væri á fangabúðirnar var
létt. Grossman hafði trúað á kraftaverk, en hann hafði misreiknað sig. En að vissu leyti hefur kraftaverk
gerst, því að mikrófilmur af Lífi og öríögum komu fram í Vínarborg árið 1977. Samkvæmt þeim sem
lesið hafa bókina ber hún þess þó einhver merki að KGB hafí fjarlægt blaðsíður úr handritinu.
Gagnrýnandi franska tímaritsins L’Express, sem þessi formáli er að nokkru byggður á, kallar bókina
„Stríð og frið“ tuttugustu aldarinnar og telur höfundinn hafa fetað að vissu marki í fótspor Tolstojs.
Hins vegar sé Anton Tsékoff, eini rússneski lýðræðissinninn, aðallærifaðir hans, sál bókarinnar sé
mótuð af honum. Eða eins og þessi sami gagnrýnandi segir á öðrum stað: „Grossman sér líf mannsins
sem þróun í átt til meira lýðræðis." Pálmi Ingólfsson
(Þý».)
■k Dessin de CAGNA T.
Söguleg freskómynd.
Bókmenntalegt stórvirki.
Hin mikla rússneska
skáldsaga tuttugustu
aldarinnar hefur borist
okkur í hendur eftir tuttugu ára
töf. Vissulega eru vegir KGB
órannsakanlegir (sjá æviatriði í
rammagrein). Og eftir lestur þess-
ara 820 blaðsíðna spyr maður
sjálfan sig hver þessi Vassili
Grossman sé, sem hefur dirfsku
til að segja okkur frá landi sínu af
slíkri dýpt, hreinskilni og víðsýni,
að enginn, ekki einu sinni Solsén-
itsyn jafnast á við hann. Eru þó
skáldsögur um herkvína við Len-
ingrad og Stalíngrad fjölmargar.
Ein sú besta var heiðruð af Staiín
sjálfum, gegn vilja hugmynda-
ráðgjafa hans, vegna þess að það
var landsföðurnum ekki á móti
skapi að viðurkenna, að ekki hefðu
eintómar hetjur setið í skotgröf-
unum við Stalíngrad.,)
í sovésku Alfræðinni um bók-
menntir sem út kom 1964 — árið
sem Vassili Grossman dó —
stendur, að „síðasta" skáldsaga
rithöfundarins sé frá 1952 og beri
nafnið Fyrir réttan málstað, og að
bókin hafi orðið tilefni fjörugrar
umræðu.2* Þetta var reyndar á
dögum „læknasamsærisins" —
annars ekkert um Líf og örlög, ekki
eitt einasta orð, rétt eins og þessi
mikla bók hefði aldrei verið til.
„Hana verður ekki hægt að gefa út
fyrr en eftir tvö hundruð ár“, á
Súsloff að hafa sagt.
Bókin Líf og örlög bregður upp
myndum af stríðinu gegn fasism-
anum á raunhæfari hátt en sagan
Fyrir réttan málstað, en þar er
„þetta mikla stríð fyrir föðurland-
ið“ einnig tekið til meðferðar. Hér
gengur Grossman miklu lengra, í
rauninni út fyrir öll leyfileg mörk.
í þessari bók birtist afdráttar-
laus mannskilningur höfundarins.
Hann hafði fram að þessu verið í
náðinni hjá stjórnvöldum, en nú
leggur hann allt undir og rekur
þróunarferil menntamanns í sov-
étkerfinu. Hér úir og grúir af
raunsönnum atvikum, svo ekki
verður hjá því komist að lesa Líf
og örlög sem raunsæisverk, næst-
um natúralískt. Fyrirmyndin er
Stríð og friður Tolstojs, en höfund-

■
■

■ ■
.....

iSí
• i’-í' 1

• Ui