Morgunblaðið - 26.11.1983, Page 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1983
Helgi Skúlason augn-
lœknir — Minning
Ilinn 7. nóvember lést í Reykjavík
í hárri elli Helgi Skúlason, augn-
læknir. Hann var Nestor íslenskra
lækna og jafnframt elsti stúdent á
landinu.
Helgi var fæddur í Odda á
Rangárvöllum 22. júní 1892. Stóðu
að honum kunnar ættir í landinu.
Hann var sonur séra Skúla Skúla-
sonar, prests í Odda og konu hans,
Sigríðar Helgadóttur. Föðurafi
Helga Skúlasonar var séra Skúli
Gíslason, prófastur á Breiðaból-
stað í Fljótshlíð, sá sem þekktur
er fyrir ritun sína á þjóðsögum,
m.a. Galdra Lofti. Var séra Skúli
Magnússon systursonur Bjarna
Thorarensens, skálds, og þriðji
maður frá Skúla Magnússyni,
landfógeta. En kona séra Skúla
Gíslasonar var Guðrún Þor-
steinsdóttir Helgasonar prests í
Reykholti, þess sem Jónas Hall-
grímsson orti um eitt af sínum
kunnustu kvæðum. Móðurafi
Helga Skúlasonar var Helgi Hálf-
dánarson, lektor prestaskólans, sá
sem samdi Helgakver, en það var
svo sem kunnugt er, notað til
barnafræðslu síðustu tvo áratugi
nítjándu aldar. Móðurbróðir
Helga Skúlasonar var Jón Helga-
son biskup, en Tómas Sæmunds-
son var móðurafi Jóns biskups og
langafi Helga Skúlasonar. Bræður
hans voru Skúli Skúlason, blaða-
maður og ritstjóri í Reykjavík og
Noregi og Páll Skúlason, ritstjóri
Spegilsins.
Helgi varð stúdent árið 1910, þá
18 ára og læknir árið 1915 tæpra
23 ára gamall. Næstu 4 árin var
hann héraðslæknir í Síðuhéraði í
Vestur-Skaftafellssýslu. Frá 1919
til 1921 var hann við nám í augn-
lækningum í Danmörku og Þýzka-
landi. Árin 1921—1927 starfaði
hann sem augnlæknir í Reykjavík
og var viðurkenndur sérfræðingur
í augnsjúkdómum árið 1923. Árin
1923—1927 var hann aukakennari
í augnsjúkdómum við læknadeild
Háskóla íslands. Árin 1927—1967
var hann starfandi augnlæknir á
Akureyri og framkvæmdi þann
tíma augnaðgerðir þær sem til
féllu á sjúkrahúsinu þar. Á þess-
um árum annaðist hann augn-
lækningaferðalög á Norðurlandi.
Hann var fyrsti augnlæknirinn
hér, sem leitaði til starfa út fyrir
höfuðstaðinn og fyrsti sérfræðing-
ur í læknisfræði, sem settist að úti
á landsbyggðinni. Á Akureyrarár-
um sínum var hann um árabil
prófdómari við menntaskólann
þar og skólalæknir.
Árið 1925 kvæntist hann Köru
Briem, en hún lést í október 1982.
Hún var dóttir Sigurðar Briem,
póstmálastjóra og Guðrúnar ís-
íeifsdóttur, konu hans, Gíslasonar
prests í Arnarbæli í Ölfusi. Þó að
starfsvettvangur hennar næði
ekki út fyrir heimili og fjölskyldu,
var hún merkileg kona og mikil-
hæf, svo sem hún átti ættir til.
Þeim hjónum varð þriggja barna
auðið. Elstur var Skúli, læknir í
Svíþjóð, látinn fyrir nokkrum ár-
um. Næstur er Sigurður, Ph.D.
prófessor í stærðfræði við Massa-
chusetts Institute of Technology,
Boston, og yngst er Sigríður,
meinatæknir, gift Páli Sigurðs-
syni. Fyrir hjónaband sitt eignað-
ist Helgi dóttur, Sigríði Aðalheiði,
sem gift er frænda sínum Ólafi
Helgasyni, aðstoðarbankastjóra,
Reykjavík, og er sonur þeirra
Helgi Ólafsson, hinn kunni skák-
maður.
Starfsferill Helga var langur og
farsæll. f 40 ár annaðist hann
augnlækningar á Akureyri og
Norðurlandi og leysti störf sín vel
og kunnáttusamlega af hendi.
Ekki er ofmælt, að hann vann þar
þarft verk og mjög nauðsynlegt og
hjálpaði og gerði mörgum sjúkl-
ingum mikið gagn, að því er varð-
aði sjón þeirra og viðhald hennar.
Ekki var hann alltaf blíður og
mjúkur á manninn við sjúklinga
sína og var ekki við alþýðuskap.
Sóttist hann ekki eftir vinsældum
eða lýðhylli og braut ekki í bága
við eðli sitt í því tilliti. Hins vegar
lagði hann áherzlu á færni í starfi
sínu og má óhætt segja, að hann
var hæfur augnlæknir miðað við
tíma sinn og aðstæður. Það
reyndu margir sjúklingar hans og
mátu hann að makleikum fyrir þá
hjálp, sem hann veitti þeim í
augnlækningum. Varð hann aldrei
fúskari í starfsgrein sinni. Hann
var og hirðumaður í starfi, hélt
vandaða spjaldskrá um alla sjúkl-
inga sína og var bókhald hans þar
að lútandi alla tíð í stakasta lagi.
Árið 1933 ritaði hann og gaf út
bækling um glaukom-blindu, leið-
beiningar fyrir almenning. Þar
vakti hann athygli á því að tala
blindra var þá margfalt hærri að
tiltölu hér á landi en annarsstaðar
í álfunni. Taldi hann, að þrír
fjórðu af blindu þá stafaði af
gláku. Árið 1930 reyndist af fólki
sextugu og eldra 1 karlmaður
blindur af hverjum 23 og 1 kona af
hverjum 54 hér á landi.
Eins og margir ættmenn Helga
Hálfdánarsonar, lektors, var
Helgi Skúlason starfsmaður mik-
ill. Áuk augnlækningastarfa sinna
hafði hann á hendi gleraugnagerð
og gleraugnasölu alla sína starfs-
tíð á Akureyri. Hann skipulagði
starfsdag sinn mjög vel og féll yf-
irleitt ekki verk úr hendi á vinnu-
stað. Þegar hann hætti augn-
lækningapraxis 75 ára gamall,
tóku tveir menn við störfum hans,
nýr augnlæknir og að auki gler-
augnasmiður og innan 5 ára voru
komnir tveir augnlæknar í stað
Helga á Akureyri. Að sjálfsögðu
voru tímarnir breyttir og fram-
vinda í augnlækningum ör.
Helgi var bókamaður nokkur,
hraðlæs á það sem hann las og
afkastamaður í bóklestri. Um
miðbik ævi sinnar stundaði hann
allmikið golfíþrótt á sumrin.
Hann spilaði bridge á veturna
langt fram eftir aldri. Hann var
félagi í Oddfellow-reglunni á Ak-
ureyri. Hann var heiðursfélagi
Læknafélags Akureyrar.
Helgi var hár maður vexti, mik-
ili að vallarsýn og gervilegur.
Hann var ráðdeildarmaður í fjár-
málum og var talinn hafa efnast
um ævina. Enginn var hann
templari eða meinlætamaður og
sló ekki hendinni við lystisemdum
heimsins. Hann var maður vel gef-
inn, búinn andlegu atgervi og
minnugur, svo að með eindæmum
var. Ekki mun fjarri lagi að segja,
að hann hafi haft ljósmyndaminni
eða límheila. Hann kunni utan að
urmul af lausavísum, langa
kvæðabálka og heila kafla af
óbundnu máli úr fornsögunum.
Svo sagði Jón Hjaltalín Sigurðs-
son, prófessor, að Helgi væri
minnugasti maður, sem hann
hefði kynnst á ævinni. Mátti
Hjaltalín trútt um tala, því að
hann kenndi læknanemum lyf-
læknisfræði við Háskólann í 37 ár
og kynntist þannig ófáum skýr-
leiksmönnum. Sem dæmi um
minni Helga sagði Hjaltalín eftir-
farandi sögu: Sumarið 1935 var
hann staddur ásamt Helga og
fleiri mönnum á Breiðumýri í
Reykjadal hjá Haraldi Jónssyni,
lækni. Voru þeir kollegar við skál.
Voru þá liðin 25 ár frá því að
Helgi tók stúdentspróf. Hafði
Helgi þá orð á því, að hann kynni
enn bréf Horasar á latínu utan-
bókar, síðan hann var í mennta-
skólanum. Svo vildi til að bréf
Horasar voru til á bænum og var
Helgi því tekinn á orðinu. Var
flett upp í bókinni og Helga gefin
orð og orð eða upphaf setninga hér
og þar úr bréfum Horasar og stóð
það heima, sem hann sagði. Hvar
sem var borið niður þuldi hann
rununa úr hinum latnesku bréfum
hárrétt og viðstöðulaust, svo lengi
sem hinir nenntu að hlusta.
Helgi hélt sjálfur, að hann hefði
erft minni sitt frá föðurömmu
sinni Guðrúnu Helgadóttur, en
hún kunni Passíusálmana að
miklu leyti utan að. En Bjarni
Thorarensen, skáld, langömmu-
bróðir Helga, hafði einnig frábæra
minnisgáfu og hæfileika til utan-
bókarlærdóms.
Nú tók Helgi ekki há próf í
skóla og fékk aðra einkunn við
læknapróf. Gaf hann þá skýringu
á því, að ekki hefði verið gaman að
ganga undir próf nema hann hefði
lesið hálft námsefnið og átt helm-
ing þess ólesinn. En synir þeirra
hjóna voru frábærir námsmenn,
dúxar báðir við stúdentspróf hvor
í sinni deild. Sigurður, sonur
Helga hefir verið í fremstu röð
stærðfræðinga, þeirra sem nú eru
uppi.
Fædd 29. desember 1902
Dáin 11. nóvember 1983
Hún amma, Jónína Björg Bald-
vinsdóttir er dáin tæplega áttatíu
og eins árs. Ég ætla að skrifa
nokkur fátækleg orð um ömmu
mína sem var öllum svo góð.
Alltaf var svo gott og gaman að
koma til ömmu, hún tók svo vel á
móti öllum sem komu á heimili
hennar og afa.
Amma var fædd 29. desember
árið 1902 á Borgarfirði Eystra,
foreldrar hennar voru María
Jónatansdóttir og Baldvin Jó-
hannsson.
Árið 1925 glftist amma eftirlif-
andi manni sínum Jóni Krist-
jánssyni frá Mjóafirði. Þeim varð
fjögurra barna auðið en eitt dó í
vöggu og annan son misstu þau
árið 1975 er Sigurjón hét og var
það þungt áfall fyrir ömmu og afa,
en eftirlifandi eru Kristján M.
lögregluþjónn, kvæntur Matthildi
Magnúsdóttur, búsett í Njarðvík
og Aðalheiður kvænt Eiríki Guð-
mundssyni útgerðarmanni, búsett
í Garði. Og eitt barnabarn ólu
amma og afi upp Jón Björgvin,
heitbundinn Ullu Kronlund, bú-
sett nú í Finnlandi. Barnabörn
þeirra eru þrettán og barnabarna-
börn þrettán. Eins og ég sagði fyrr
þá var gott að koma út á Berg til
ömmu og afa, og oft var sagt við
mig „Mamma, komum út á Berg
til ömmu, hún er svo góð.“ Já, hún
var góð við barnabarnabörnin sín.
Hún spilaði mikið við þau, og svo
var svo gaman að ræða við hana
hún var svo létt í lund, þótt oft liði
henni ekki vel likamlega. Ég og
börnin mín þökkum ömmu fyrir
margar ánægjustundir sem við
Helgi var nokkuð íhaldssamur í
eðli sínu og fastheldinn á gamla
siði. Ekki var honum ljúft að þúa
fólk, sem var honum lítið eða ekki
kunnugt eða að aðrir þúuðu hann.
En svo bregðast krosstré sem önn-
ur tré, og átti það eftir að breyt-
ast. Árið 1970 lagðist hann inn á
Landspítalann til aðgerðar. Þar
þúuðu hann allir, háir og lágir,
prófessorar og gangastúlkur. Þá
gafst Helgi upp fyrir nýjum siðum
og lét af þéringum.
Helgi var lengstum heilsugóður
um ævina, þjáðist þó um skeið af
skeifugarnarsári og fékk blæð-
ingar frá því oftar en einu sinni. Á
síðari árum tapaði hann heyrn og
varð mjög heyrnardaufur um það
er lauk.
Árið 1970, þremur árum eftir að
Helgi lét af störfum, fluttu þau
hjón búferlum frá Akureyri til
Reykjavíkur og áttu heimili þar,
unz þau vistuðust á Dvalarheimil-
inu Hrafnistu í maí 1982 þar sem
þau létust bæði með rúmlega árs
míllibili.
Á síðustu árum Helga sótti Elli
kerling fast á hann og kom honum
á kné, enda dagleiðin orðin löng og
áliðið kvölds. Því mun hvíldin
kannske ekki hafa verið með öllu
óvelkomin þegar hún kom. Hann
var 91 árs þegar hann lézt, úthald-
ið var orðið langt, „en þó það séu
þolnir menn, þeir koma bráðum
að“.
Segja má um Helga, að hann
hafi ekki haft áhugamál í hlutfalli
við hæfileika sína og ekki ávaxtað
pund sitt, svo sem efni stóðu til.
En á löngum starfsferli sínum
innti hann af hendi þýðingarmikla
og gifturíka þjónustu við sam-
borgara sína á Akureyri og Norð-
urlandi. Fyrir gott og nytsamlegt
lífsstarf hans í þágu augnsjúkl-
inga er hans minnst með þakklæti
að leiðarlokum. Starfsbræður
hans frá fyrri tíð þakka honum
gömul kynni, sem aldrei féll
skuggi á. Samferðamenn hans
geyma minningu um óvanalegan
hæfileikamann, sem var harla eft-
irminnilegur og fjöldanum ólíkur
á marga lund. Börnum hans og
vandamönnum öðrum er vottuð
hluttekning og samúð, nú þegar
hann er horfinn héðan af heimi.
Ólafur Sigurðsson
áttum með henni og við biðjum
algóðan Guð að styrkja afa á þess-
ari erfiðu stund. Megi amma hvíla
í friði.
Nú ertu leidd mín ljúfa,
lystigarð Drottins í,
þar áttu hvíld að hafa
hörmunga’ og rauna frí
við Guð þú mátt nú mæla,
miklu fegri en sól
unan og eilíf sæla
er þín hjá lambsins stól.
Dóttir, í dýrðar hendi
Drottins, min sofðu vært,
hann, sem þér huggun sendi,
hann elskar þig svo kært
Þú lifðir góðum Guði,
í Guði sofnaðir þú,
í eilífum andarfriði
ætíð sæl lifðu nú.
(H. Pétursson)
Jóna M. og börn.
t
ELÍN ÞÓRDARDÓTTIR,
Sandvík, Eyrarbakka,
andaöist aö morgni 25. nóvember á Hjúkrunarheimilinu Sunnuhlíö,
Kópavogi.
Fyrir hönd systkina og annarra vandamanna,
Pálina Pálsdóttir.
t
Eiginmaður minn og faöir okkar,
GUNNAR GUNNARSSON,
Skipasundi 11,
lést þann 23. nóvember sl.
Svava Björnsdóttir,
Sigríöur Birna Gunnarsdóttir,
Gunnlaug Gunnarsdóttir,
Þóra Gunnarsdóttir,
Gunnar Logi Gunnarsson.
t
Móöir okkar,
GUÐRÚN ARNBJARNARDÓTTIR,
Flateyri,
sem andaðist í sjúkrahúsinu á isafirði 20. nóvember veröur jarö-
sungin frá Flateyrarkirkju mánudaginn 28. nóvember kl. 2 e.h.
Eyjólfur Jónsson, Kristín Jónsdóttir,
Steinunn Jónsdóttir, Bryndís Jónsdóttir.
t
Maðurinn minn,
SIGMUNDUR JÓNSSON,
Furugerói 1,
Reykjavík,
lést í Borgarspítalanum 15. nóvember sl.
Jaröarförin hefur fariö fram.
Þakka hlyhug þeirra er heiöruöu minningu hans.
Nanna S. Pálsdóttir,
börn og barnabörn.
Jónína Björg Bald-
vinsdóttir — Minning