Morgunblaðið - 08.02.1984, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 1984
15
grundvailarrannsóknum í meina-
fræði, lyfjafræði, lífefnafræði, ör-
verufræði og þar fram eftir götun-
um.“
— Við hvora deildina starfaðir
þú?
r.Ég vann við lyfjarannsókna-
deildina. Þar beinast rannsóknirn-
ar mikið að starfsháttum lyfja,
skaðlegum áhrifum þeirra og ann-
arra efna. Sem sé margt mjög at-
hyglisvert. óvænt og ófyrirsjáan-
leg eituráhrif koma stundum fram
hjá mönnum, þótt slík áhrif hafi
ekki fundist hjá tilraunadýrum.
Munur á erfðaeiginleikum getur
skipt verulegu máli, sumir ein-
staklingar geta haft minna af
ákveðnum hvataeiginleikum eða
enzímum, sem brjóta þessi lyf
niður. Slíkur hvataskortur kann
að vera meðfæddur.
Framandi efni áhættu-
söm fyrir fóstur
Framandi efni eru áhættusöm
fyrir fóstur og nýfædd börn, því
afeitrun og útskil þessara efna
geta verið mjög hægfara. Viss efni
geta valdið breytingum sem koma
fram löngu síðar og einnig röskun
á eðlilegri starfsemi meðal annars
taugakerfis, innkirtla og ónæm-
iskerfis. Hafa menn nú hug á að
rannsaka lyf sem konur nota á
meðgöngutíma eða eru gefin
nýfæddum börnum, með tilliti til
skaðlegra áhrifa sem gætu komið
fram árum, jafnvel áratugum, eft-
ir notkun.
Eitt slíkt vel þekkt dæmi er
notkun á diethylstilbestrol, en það
efni hefur valdið krabbameins-
myndun í kynfærum barna, hafi
móðirin tekið það inn meðan á
meðgöngu stóð. Krabbameinið fór
þá að vaxa í stúlkum á táninga-
skeiði, en í piltum um tvítugt. í
tilraunadýrum má framkalla hlið-
stæð áhrif, sem aðeins koma fram
löngu eftir að lyfjanotkun er hætt.
Ef nýfæddum ungum er gefið
ákveðið lyf (6-mercaptopurin) í
tvær, þrjár vikur kemur fram
vöðvarýrnun og máttleysi mörg-
um mánuðum síðar. Þá rýrna
vöðvar í lærum og fótleggjum
verulega, en fita og bindivefur
koma í staðinn.
Tíðni eituráhrifa lyfja og ann-
arra efna vex einkum hjá öldruð-
um, þegar hraði afeitrunar og um-
myndana þessara efna minnkar.
Eituráhrif geta einnig komið fram
þegar tvö eða fleiri lyf eru tekin
samtímis, lyf sem geta haft svipuð
áhrif, en framkallað þau eftir mis-
munandi leiðum."
Aukaefni í matvælum
geta valdið dauða
— Þú talar um tvö eða fleiri lyf
sem tekin eru samtímis. Hvar
stendur fæða í þessu sambandi?
„Samspil fæðu og lyfja getur
vissulega haft í för með sér óæski-
leg viðbrögð hjá vissum einstakl-
ingum. Dæmi um slíkt eru viss
efni sem notuð voru til að lækka of
háan blóðþrýsting. Ef saman fór
neysla á mat sem hafði að geyma
mikið af tyramin, eins og vissir
ostar, og notkun þessara lyfja þá
leiddi það í sumum tilfellum til
mikillar og óvæntrar hækkunar á
blóðþrýstingi í stað lækkunar.
Ýmis aukaefni í matvælum hafa
valdið vefjaskemmdum og dauða.
Ég get nefnt sem dæmi notkun á
kóbalt-salti við bjórframleiðslu,
en saltið er notað til að gera bjór-
froðuna stöðugri. Miklir bjór-
drykkjumenn, sem þá neyttu bjórs
sem innihélt slíkt salt, fengu
hjartavöðvasjúkdóm og höfðu tug-
ir þeirra látist áður en orsök sjúk-
dómsins fannst.
Eitt af verkefnum fæðudeildar
FDA olli töfum á mínum eigin
rannsóknum. Var það þegar nota
þurfti alla tiltæka tilraunahunda
stofnunarinnar við rannsóknir á
áhrifum ákveðins þráavarnarefnis
á magaslímhúð. Fréttir höfðu þá
borist frá Japan um að algengt
þráavarnarefni (BHT), sem bætt
er í matvæli, gæti valdið magasári
eða jafnvel krabbameini í maga.
Áttu þá þegar að hefjast rann-
sóknir á áhrifum BHT á magann
og fleiri líffæri.
Nú er verið að þróa aðferðir til
að kanna möguleika á að nota
frumur í ræktun við rannsóknir á
eituráhrifum aukaefna í matvæl-
um. Slíkar aðferðir spara vænt-
anlega tíma og fé við rannsóknir á
því sviði.
Þennan tíma sem ég var hjá
FDA átti ég mjög gott samstarf
við vísindamenn, bæði í lyfja- og
fæðudeild stofnunarinnar. Þá hélt
ég nokkra fyrirlestra um hjarta-
rannsóknir okkar hér heima fyrir
ýmsar deildir innan FDA og víðar,
meðal annars við UCLA-háskól-
ann (University of California, Los
Angeles)."
íslenskar rannsóknir
kynntar í 5 heimsálfum
— Svo við komum aftur að ís-
lenskum hjartarannsóknum. Hvar
stöndum við í þeim efnum miðað
við aðrar þjóðir?
„Aðstöðumunur er töluverður,
en rannsóknum okkar hefur verið
vel tekið og þær vakið athygli. Ég
held að það segi nokkra sögu að
mér hefur verið boðið á undan-
förnum árum til Bandaríkjanna,
ýmissa Evrópulanda, til Asíu,
Afríku og Suður-Ameríku, í því
skyni að halda fyrirlestra, kynna
og fjalla um niðurstöður hjarta-
rannsókna okkar hér við Háskóla
íslands. Mér virðist sem íslenskar
rannsóknir geti verið sambæri-
legar við það sem gerist annars
staðar, til dæmis í Bandaríkjun-
um. Það sem kannski gerir gæfu-
muninn er að við höfum farið hér
nokkuð ótroðnar slóðir.
Rannsóknir hér á Raunvísinda-
stofnun hafa ef til vill verið full-
lítið kynntar á íslandi, en þannig
er nú farið með marga góða vís-
indamenn sem við eigum að þeir
láta lítið á sér kræla utan rann-
sóknarstofunnar, hvað þá í fjöl-
miðlum. Rannsóknir okkar eru
unnar fyrir almannafé og auðvitað
eiga allir landsmenn að fá upplýs-
ingar um hvernig þessum fjár-
munum er ráðstafað."
— Er nægilegu fé veitt til rann-
sóknanna?
„Ég vil ekki vera með barlóm, en
seint sækist uppbygging á rann-
sóknaraðstöðu og er raunar orðið
erfitt að endurnýja þann tækja-
kost sem okkur hefur tekist að
afla með ýmsum hætti. Enn erfið-
ara er að afla fjár fyrir nauðsyn-
legum rekstrarvörum, en við
væntum betri tíma þegar rofar til
og kreppu linnir."
— Hvers kyns rannsóknir eru
nú í gangi á Raunvísindastofnun?
„Rannsóknarverk okkar nú og í
náinni framtíð munu meðal ann-
ars fjalla um eðli streitu og leiðir
til að hafa áhrif á streituþol hjart-
ans, til dæmis með mataræði og
lyfjum. Streita er í ýmsum mynd-
um og hún breytir að minnsta
kosti efnasamsetningu í frumu-
himnum hjartans. Líklegt er að
þessar breytingar geri hjartavöðv-
ann viðkvæmari gagnvart súrefn-
isskorti af völdum kransæða-
þrengsla, hvort sem slík krans-
æðaþrengsli eru af völdum æða-
kölkunar eða tímabundins
krampakennds samdráttar í æða-
veggjum. Of mikil streita getur
þannig stuðlað að hjartaskemmd-
um og myndun hjartadreps.
Matvælarannsóknir og rann-
sóknir á lífefnavinnslu hafa færst
á yngri herðar Jón Óttar Ragn-
arsson annast matvælarannsókn-
irnar af alkunnum dugnaði og
sama er að segja um Jón Braga
Bjarnason sem sér um rannsóknir
á lífefnavinnslu úr fiskslógi og
sláturúrgangi. En til að þær rann-
sóknir beri þann árangur sem við
væntum þarf meiri stuðning. Á
Raunvisindastofnun Háskólans
hef ég ágæta samstarfsmenn, þær
Ágústu Guðmundsdóttur, Eddu
Benediktsdóttur, Elsu Benedikts-
dóttur og Guðrúnu Skúladóttur.
Einnig eigum við gott samstarf
við læknadeild Háskólans, þar
sem Jónas Hallgrímsson hefur
starfað með okkur í meira en ára-
tug og verður því samstarfi haldið
áfram og það aukið."
— Eru hjartasjúkdómar al-
gengir á íslandi?
„Tíðni hjartasjúkdóma hér á
landi er svipuð því sem gerist ann-
ars staðar í Evrópu. Hjartasjúk-
dómar sækja oft á menn upp úr
miðjum aldri og virðast karlmenn
fá hjartasjúkdóma yngri nú en áð-
ur gerðist. Ég held að hér skipti
meginmáli daglegir lífshættir
fólks. Þættir sem skipta miklu eru
reykingar og hreyfingarleysi, en
ættgeng tilhneiging til kransæða-
sjúkdóma verður væntanlega talin
mikilvægur þáttur. Fjölbreytt
fæði og hófsemi í mat og drykk,
sem á öðrum sviðum, er farsæl-
asta leiðin. Ég tel að streita sé
einnig mjög mikilvægur þáttur, en
að sama skapi erfitt rannsóknar-
efni. Streituna er torvelt að skil-
greina og fá í mælanlegar stærðir
og ekki er hægt að setja um hana
almennar reglur. Við erum í raun
að kanna hvernig hægt er að setja
„handfang" á streituna, fá ein-
hverja mælanlega þætti sem jafn-
vel mætti sjá í blóði manna áður
en til sjúkdóms kæmi. Eins og gef-
ur að skilja er þetta engan veginn
auðvelt viðfangs."
— Að lokum Sigmundur, hvaða
þýðingu hafa heiðursverðlaunin
fyrir þig sem vísindamann?
„Ég er mjög þakklátur stjórn
Verðlaunasjóðs Asu Wright fyrir
þá viðurkenningu sem mér og
samstarfsmönnum mínum er veitt
með þessum verðlaunum. Verð-
launin sem slík hafa ekki áhrif á
störf okkar eða starfsskilyrði, en
þau verða til að kynna eitt verk-
efni af fjölmörgum sem unnið er
að við Háskóla íslands. Þörf er á
að kynna betur hið fjölþætta
rannsóknastarf sem fer fram inn-
an veggja Háskólans og víðar.
Stuðningur stjórnvalda við rann-
sóknir vex væntanlega með auk-
inni kynningu á niðurstöðum og
árangri starfseminnar," sagði dr.
Sigmundur Guðbjarnason prófess-
or að lokum.
VE
Auglýsinga-
verð lækkar
um 20%
— rekstrargrundvöllur
fyrir hendi, segir Þor-
geir Ástvaldsson
Auglýsingaverð rásar 2 hjá Rfkis-
útvarpinu lækkaði um 20% frá og
með 1. febrúar. Á sama tíma hækk-
uðu umboðslaun þau, sem Ríkisút-
varpið greiðir auglýsingastofunum
um rúm 2%, þannig að umboðslaun
stofanna eru nú nettó um 10,1%,
skv. upplýsingum, sem Mbl. hefur
aflað sér.
Þorgeir Ástvaldsson, forstöðu-
maður rásar 2, sagði í samtali við
blm. Morgunblaðsins, að rekstr-
arstaða stöðvarinnar væri alls
ekki slæm en afkoman væri að
sjálfsögðu ekkert i líkingu við það,
sem hún hefði verið í desember
„enda er ólíku saman að jafna,"
sagði Þorgeir. „Við áttum okkur
fyllilega á því, að við erum að bera
saman líflegasta tíma viðskipta-
lífsins, sem er desembermánuður,
og þann daufasta, sem eru fyrstu
vikur og mánuðir eftir áramót. En
reksturinn ber sig, það get ég
sagt.“
Hann sagði að vitað hefði verið í
upphafi starfsemi rásar 2, að aug-
lýsingaverð hefði verið „í hærri
kantinum. Hins vegar vildum við
gjarnan hafa meiri auglýsinga-
tekjur og m.a. til þess er leikurinn
gerður, lækkun auglýsingaverðs-
ins er hugsuð sem leið til að örva
auglýsingaviðskiptin. En svo ber
þess að gæta, að þegar við fórum
af stað fyrir tveimur mánuðum,
þá vissi enginn hvað var rétt verð
á auglýsingum, það var ekki hægt
að miða við neitt. Það var því vit-
að, að fljótlega þyrfti að endur-
skoða auglýsingaverðið eins og
margt annað hér. En það hefur
komið í ljós, að grundvöllur er
fyrir þessum rekstri og það er
langt í frá að ég sé svartsýnn,"
sagði Þorgeir Ástvaldsson.
Þessa dagana eru til umfjöllun-
ar hjá yfirstjórn útvarpsins og í
útvarpsráði hugmyndir um breyt-
ingar á dagskrá rásar 2. „Það
verða engar stökkbreytingar,“
sagði Þorgeir, „en augljósir gallar
hafa komið fram og mín skoðun er
sú, að áherslan skuli lögð á að
bæta dagskrána frekar en að
lengja hana á næstu vikum.“
FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
talsvert magn annarra salta. Þessi
sölt er best að endurheimta í hefð-
bundnum mat og drykk, ekki töflum.
6. Eru bætiefnapillur
nauðsynlegar?
íþrótta- og líkamsræktarfólk get-
ur þurft meira af einhverjum bæti-
efnum en aðrir, en þeirri þörf er yf-
irleitt vel fullnægt í því fæði sem
þeim er ráðlagt að borða.
í fyrsta lagi borðar þetta fólk holl-
ari mat en aðrir (grófmeti úr jurta-
ríki), en jafnframt þarf það að boða
um helmingi meiri mat en kyrrsetu-
fólk og fær því meira af bætiefnum.
7. Er kaffi gagnlegt? En bjór?
Kaffineysla upp að vissu marki (2
bollar hámark) fyrir keppni getur
aukið úthald eitthvað hjá mörgum.
Fari neyslan yfir það mark getur
hún haft gagnstæð áhrif.
íþrótta- og líkamsræktarfólk get-
ur neytt áfengis í hófi. en bjór, og
raunar allt áfengi, er kolvetnasnauður
og því gagnslaust til að byggja upp
glýkogen og þar með þrek.
ERTU AÐ BYGGJA - VILTU BREYTA - ÞARFTU AÐ BÆTA - ERTU AÐ BYGGJA - VILTU BREYTA -
>*
LU
cc
QQ
0
0
>
GQ
O
<
Z>
I-
□c
LU
QQ
O
<
3
QC
<
n
Ný glæsileg málningarvörudeild
m
DQ
—I
C
>
o
□o
-<
o
o
□D
00
m
-<
AD BYGGJA - VILTU BREYTA - ÞARFTU AÐ BÆTA - ERTU AÐ BYGGJA - VILTU BREYT/