Morgunblaðið - 08.02.1984, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 1984
31
Fiskveiðiráðgjöf
enn til umræðu
— eftir Jakob
Jakobsson
Fiskveiðistefna sú er Hafrann-
sóknastofnun hefur ráðlagt á und-
anförnum árum hefur verið all-
mikið til umræðu undanfarnar
vikur. Nægir þar að minna á fyrir-
sagnir á forsíðum dagblaða:
„Hættum að friða og veiðum smá-
fiskinn", svo og forystugreinar þar
sem mikið var rætt um „nýjar og
óvæntar kenningar". Þá ber að
nefna fund þann er Hafrann-
sóknastofnun og Líffræðifélag ís-
lands efndu til í Norræna húsinu
hinn 13. janúar, greinargerð
Hafrannsóknastofnunar er birtist
20. janúar og svör þeirra líffræð-
inganna dr. Jóns Gunnars Ottós-
sonar og dr. Sigurðar Snorrasonar
er birtust hinn 27. janúar.
Augljóst er frá þessu síðast-
nefnda skrifi þeirra tvímenninga
að umræðan er nú farin að snúast
mjög um það hvaða skilning menn
leggja í orðið ofveiði. Hafrann-
sóknastofnun telur að ofveiði geti
verið af ýmsum toga spunnin og
miðar fiskveiðiráðgjöf sina við
það en þeir Jón Gunnar og Sigurð-
ur nota hugtakið líffræðileg
ofveiði í þröngri merkingu þ.e.a.s.
að með veiðum hafi verið gengið
svo á stofninn að endurnýjunar-
geta hans hafi verið skert — þetta
lýsir sér í viðkomubresti og hruni
þegar verst lætur. Ef þessi skiln-
ingur er lagður í hugtakið ofveiði
eru allir hlutaðeigandi sammála
því að ekki hafi verið unnt að sýna
fram á slíka ofveiði á þorskstofn-
inum íslenska. Þar sem ráðlegg-
ingar Hafrannsóknastofnunar
hafa fyrst og fremst miðað að því
að koma í veg fyrir slíka ofveiði
ættu menn einnig að geta orðið
sammála um það að hingað til hef-
ur fiskveiðistefnan verið farsæl að
þessu leyti. Nokkuð hefur verið
um það rætt hver hin neðri mörk
hrygningarstofns þorsksins
mættu vera án þess að slíkrar
ofveiði færi að gæta. Þess var
raunar krafist að fiskifræðingar
fyndu þessi neðri mörk (Þjóðvilj-
inn 16.1. 1984). Eðli málsins sam-
kvæmt finnast þau hins vegar
ekki fyrr en mjög lítill hrygn-
ingarstofn hefur getið af sér
nokkra lélega árganga. I raun
þýddi þetta margra ára þorskleysi
við ísland. Það er að sjálfsögðu af
þessum sökum sem Hafrann-
sóknastofnun getur ekki orðið við
kröfunni um að finna „neðri
mörk“ þorskstofnsins.
Þar sem ekki hefur verið sýnt
fram á beint samband milli stærð-
ar hrygningarstofns þorsks og
nýliðunar þ.e.a.s. niðjafjölda hefur
það verið gagnrýnt að Hafrann-
sóknastofnun hefur stundum lagt
til að þorskstofninn yrði byggður
upp þannig að hann gefi af sér
svokallaðan hámarksafrakstur og
450.000 tonn á ári hafa verið nefnd
í þvi sambandi. Lítum nú nánar á
það hvernig þessi 450.000 tonn eru
reiknuð. Þegar ekki er beint sam-
band milli nýliðunar og stærðar
hrygningarstofns er afrakstur
fiskstofna venjulega fenginn sem
margfeldi af tveimur tölum
þ.e.a.s. fjöldi þeirra fiska sem bæt-
ist í hinn veiðanlega stofn er
er margfaldaður með afrakstri af
hverjum fiski sem í stofninn bæt-
ist. Á tímabilinu 1955—1970 var
nýliðun þorskstofnsins þ.e.a.s.
fjöldi 3ja ára þorska sem í stofn-
inn bættust á hverju ári að meðal-
tali um 225 milljónir. Eftir að
möskvi var stækkaður og reynt að
draga úr smáfiskveiðum um og
eftir 1977 var álitið að afrakstur á
hvern nýliða hefði aukist úr 1,7 kg
í 2 kg. Margfeldið 225 milljónir x 2
kg er 450.000 tonn. Þar eð erfitt
hefur reynst að útskýra hvað átt
er við með „afrakstri á nýliða" er
rétt að hafa í huga að með há-
marksafrakstri er í raun átt við
þann afla sem unnt er að fá úr
meðalárgangi miðað við tiltekið
veiðimynstur.
Úr því að stærð árganganna
(nýliðunin) er breytileg frá ári til
árs og hefur verið allt frá 100
millj. upp í 430 millj. þorska ligg-
ur í hlutarins eðli að afrakstur úr
hverjum árgangi er mjög breyti-
legur. Eftir því sem þorskstofninn
er minni verður hlutur nýliðanna í
aflanum hlutfallslega meiri og
heildaraflinn úr þorskstofninum
myndi þá sveiflast mjög mikið frá
ári til árs. Þetta væri óþolandi í
aðalatvinnuvegi þjóðarinnar og
við slíkar aðstæður yrði útgerð
óheyrilega dýr. Tilgangurinn með
tiltölulega stórum þorskstofni og
allmörgum árgöngum er ekki síst
sá að jafna þessar árgangasveiflur
þannig að heildarafrakstur
þorskstofnsins geti verið nokkuð
jafn frá ári til árs enda þótt nýlið-
unin sé breytileg. Stór þorskstofn
hefur einnig þá kosti að afli á út-
haldsdag eykst og arður af útgerð
þar með. Hitt er svo augljóst að
svokallaður hámarksafrakstur fer
minnkandi ef nýliðun verður léleg
um nokkurra ára skeið. Hámarks-
afrakstur fer einnig minnkandi ef
mikið er sótt í smáfisk þannig að
fiskurinn nær ekki að vaxa áður
en hann er veiddur. Breytingar í
vaxtarhraða hafa einnig áhrif á
svokallaðan hámarksafrakstur.
Um þessar mundir eru nokkrir lé-
legir árgangar að bætast í þorsk-
stofninn sem eru að meðaltali um
150 millj. 3ja ára þorska. Afrakst-
ur á hvern nýliða hefur einnig far-
ið minnkandi og er nú 1,5—1,6 kg.
Svokallaður hámarksafrakstur
eða jafnstöðuafli er því um þessar
mundir 150 x 1,55 kg eða um
230.000 tonn í stað 450.000 tonna
eins og reiknað var með fyrir
nokkrum árum. Þegar talað hefur
verið um að byggja þorskstofninn
upp og fá úr honum hámarksaf-
rakstur (450.000 tonn) hefur verið
miðað við að fjöldi þriggja ára
þorska væri að meðaltali um 230
millj. og tveggja kílóa afrakstur
fengist úr hverjum þeirra.
Þess hefur ekki verið gætt sem
skyldi að gera grein fyrir þessum
sjálfsögðu forsendum í skýrslum
Hafrannsóknastofnunar. Þetta
hefur valdið misskilningi þeirra
sem ekki eru kunnugir því hvernig
afrakstur fiskstofna er venjulega
reiknaður.
Bent hefur verið á hve mikil-
vægt sé að menn búi yfir hald-
góðri vitneskju um þá nýiiðun sem
í vændum er hverju sinni. Þetta
hefur Hafrannsóknastofnun verið
ljóst um margra ára skeið. Það
var m.a. af þeim sökum að ráðist
var í svokallaðar seiðarannsóknir
árið 1970. Þar sem menn þóttust
vita að stærð árganganna réðist
fyrst og fremst af umhverfisþátt-
um á allra fyrsta æviskeiði seið-
anna var talið mögulegt að fá
hugmynd um stærð væntanlegs
árgangs með því að kanna hve
mikið af fiskseiðum fyndist í haf-
inu umhverfis landið þegar þau
væru komin yfir erfiðasta hjall-
ann. Þessar rannsóknir fara
venjulega fram í ágústmánuði ár
hvert. Þeim er síðan fylgt eftir
með svokölluðum ungviðisrann-
sóknum sem beinast einkum að
eins til þriggja ára fiski. Niður-
stöður allra þessara rannsókna
eru síðan notaðar við stofnstærð-
armat Hafrannsóknastofnunar
hverju sinni. Vafalaust má bæta
þessar rannsóknir enda er það
reynt eftir fremsta megni. Það
hlýtur þó að þurfa mikinn ókunn-
ugleika á störfum Hafrannsókna-
ÍLÍ.
Jakob Jakobsson
„Það sem mér kom
mest á óvart var ekki
það að ungir líffræð-
ingar þættust hafa kom-
ist í feitt heldur hitt hve
margir virtust koma af
fjöllum og gerðu mikið
úr „nýjum og óvæntum
kenningum“ þessara
ungu vatna- og skor-
dýrafræðinga.“
stofnunar til þess að komast að
þeirri niðurstöðu að nýliðunar-
rannsóknir séu eitthvað nýtt sem
Hafrannsóknastofnun verði nú að
taka upp.
Bent hefur verið á að ítarlegar
vistfræðirannsóknir séu nauðsyn-
legar til að skilja samhengið milli
stórra og lítilla árganga svo og til
þess að skilja þau áhrif sem fisk-
stofnarnir hafa hver á annan.
Enda þótt þetta sé ekki sagt með
berum orðum er þessu slegið fram
á þann hátt að ókunnugir gætu
haldið að litlar sem engar vist-
fræðirannsóknir hafi verið stund-
aðar á Hafrannsóknastofnun til
þessa. Þessu fer að sjálfsögðu víðs
fjarri. Umfangsmiklar sjórann-
sóknir hafa lengi verið stundaðar
á íslandsmiðum og um þær birtar
margar ritgerðir og bækur. Þör-
ungarnir, undirstaða alls sjávar-
lífs, hafa verið rannsakaðir síð-
astliðinn aldarfjórðung og mjög
mikilvægar niðurstöður liggja nú
fyrir um framleiðslu þeirra á líf-
rænum efnum, vorkomuna í sjón-
um o.fl. mikilvæga þætti vistkerf-
isins. Nýlega hefur birst í Ritum
Fiskideildar (sem Hafrannsókna-
stofnun gefur út) viðamikil ritgerð
um rannsóknir á dýrasvifi sl. tutt-
ugu ár. Þess má geta til gamans að
áturannsóknir voru mjög stundað-
ar við Norðurland meðan sildin
hélt sig þar og niðurstöðurnar
notaðar óspart til að segja fyrir
um ætisgöngur síldarinnar á þeim
árum. í Ritum Fiskideildar hefur
nýlega birst ítarleg ritgerð um
fæðuval allra helstu botnfiskteg-
unda á íslandsmiðum. Þá ber að
geta þess að allt frá árinu 1976
hafa verið stundaðar umfangs-
miklar rannsóknir á hrygningar-
stöðvum þorsksins, svokallaðar
klakrannsóknir. Þar hefur m.a.
komið fram hve ferskvatnsrennsli
stóránna á Suðurlandi er mikil-
vægt fyrir vistkerfið á Selvogs-
banka og svo mætti lengi telja.
Allt eru þetta rannsóknir á
vistfræði íslenska hafsvæðisins
sem auka skilning okkar á hinu
flókna samspili margra þátta sem
þar fer fram. Hafrannsóknastofn-
un hefur það vissulega á stefnu-
skrá sinni að auka þessar rann-
sóknir og gera þær enn mark-
vissari en verið hefur þannig að
allar þessar rannsóknir leiði til
meiri og haldbetri þekkingar á af-
rakstursgetu íslenska hafsvæðis-
ins heldur en við höfum í dag.
Þess skal að lokum getið að ís-
lenskir haf- og fiskifræðingar
taka virkan þátt í störfum Al-
þjóðahafrannsóknaráðsins. Á
þann hátt fylgjast þeir með öllu
hinu nýjasta sem fram kemur á
sviði hafrannsókna erlendis.
Grundvöllurinn að fiskveiðistefnu
þeirri sem Hafrannsóknastofnun
hefur ráðlagt er því ekki einungis
byggður á þekkingu sem fengist
hefur á Islandsmiðum heldur
einnig á mjög vfðtækri reynslu
sem fengist hefur í rannsóknum á
öðrum hafsvæðum. Þá hefur náin
samvinna fiskifræðinga og
stærðfræðinga Raunvísindastofn-
unar Háskólans einnig verið giftu-
drjúg undanfarin ár.
Þeir dr. Jón Gunnar Ottósson og
dr. Sigurður Snorrason sögðu frá
því á fundinum í Norræna húsinu
13. janúar sl., að það hefði tekið þá
eina viku að skoða skýrslur og
gögn um þorskinn og lesa ritgerðir
fiskifræðinga Hafrannsóknastofn-
unar. Eftir því sem ég fæ best séð
komust þeir á þessari viku fyrst og
fremst að ýmsum sjálfsögðum
hlutum sem okkur á Hafrann-
sóknastofnun hafa verið kunnir
árum ef ekki áratugum saman.
Það sem kom mér mest á óvart var
ekki það að ungir líffræðingar
þættust hafa komist í feitt heldur
hitt hve margir virtust koma af
fjöllum og gerðu mikið úr „nýjum
og óvæntum kenningum" þessara
ungu vatna- og skordýrafræðinga.
Af þessu dreg ég þá ályktun að
Hafrannsóknastofnun hafi brugð-
ist bogalistin í því að gera öllum
almenningi í landinu grein fyrir
því sem vitað er og því sem ekki er
vitað um nýtingu auðlinda á ís-
landsmiðum. Þessu þarf að breyta
en ekki fiskveiðiráðgjöfinni.
Jakob Jakobsson fiskiíræóingur er
aðstoðarforstjóri Hafrannsókna-
stofnunar.
Kynning á starfi Amnesty
ÍSLANDSDEILD mannréttinda-
samtakanna Amnesty Internat-
ional efnir til kynningarkvölds
annað kvöld fimmtudaginn 9.
febrúar kl. 20.30 í Lögbergi, húsi
Lagadeildar Háskólans. Verður
þar gerð grein fyrir starfsaðferð-
um Amnesty, verkefnum þess og
sögu. Þeir sem hafa áhuga á að
gerast félagar eða hafa nýverið
gerst félagar eru sérstaklega
boðnir á kynningarkvöldið, en all-
ir eru að sjálfsögðu velkomnir.
Undanfarna mánuði hefur
fjöldi manns gerst félagar í ís-
landsdeild Amnesty. Starf
deildarinnar sem fer mest-
megnis fram í hópum, er nú í
endurskipulagningu, svo sem í
öðrum löndum. Alþjóðaþing
samtakanna hefur samþykkt að
hóparnir sem áður unnu ein-
vörðungu fyrir ákveðna fanga,
skulu nú vinna að öðrum verk-
efnum auk fangastarfsins, en
starfsvettvangur Amnesty fær-
ist í sífellu út. Samtökin gang-
ast fyrir sérstökum verkefnum,
sem þó eru tengd fangastarfinu,
svo sem baráttu gegn dauða-
refsingum, mannshvörfum og
ekki síst gegn pyntingum, en
það verður meginverkefni
Amnesty-samtakanna á þessu
ári.
Fjolbreytt kynning
Á fundi íslandsdeildarinnar
annað kvöld í Lögbergi mun
Sigurður Magnússon fulltrúi
greina frá sögu og stefnumiðum
Amnesty og Anna Atladóttir
læknaritari kynna starf fanga-
hópanna, sérílagi bréfaskriftir
þeirra. Sigríður Ingvarsdóttir
lögfræðingur segir frá fjármál-
um samtakanna, en mikil
áhersla er lögð á sjálfstæði
þeirra i þeim efnum og Jóhanna
Jóhannesdóttir tæknifræðingur
kynnir hversu unnið er að hin-
um sérstöku tímabundnu verk-
efnum. Úrafn Bragason börg-
ardómari fjallar um þá mála-
flokka sem Amnesty vinnur að,
sem fyrr eru nefnd. Þá munu
þær Hildur Bjarnadóttir frétta-
maður og Sólrún Jónsdóttir
sjúkraþjálfari gera grein fyrir
tvennskonar starfi í þágu fanga;
nefnilega svokallaðar skyndiað-
gerðir og bréfaskriftir vegna
mánaðarfanga.
Að lokum mun Guðríður
Magnúsdóttir kennari rabba
um hin fjölþættu verkefni til
fjáröflunar, en þar er þörf
margra verkfúsra handa. Afla
þarf fjár fyrir starf deildarinn-
ar en ekki siður til hins fjár-
freka starfs að söfnun upplýs-
inga um manifréttindabrot víða
um heim sem og margskonar
aðstoð við fanga í fjölmörgum
löndum heims.
Formaður íslandsdeildarinn-
ar, sr. Bernharður Guðmunds-
son, mun stýr kynningarkvöld-
inu.
Hver ræðumaður mun aðeins
tala í nokkrar mínútur en
áhersla verður lögð á að svara
fyrirspurnum fundarmanna,
svo að menn geti sem auðveld-
ast gert sér grein fyrir hvar
þeir geti best komið að liði í
starfi Amnesty.
Margskonar stuðningur
mögulegur
Sem fyrr segir eru allir vel-
komnir á kynningarkvöldið,
enda byggist starf Amnesty á
sem mestri þátttöku almenn-
ings. Hér er um að ræða gras-
rótarsamtök í orðsins fyllsta
skilningi og eru engin skilyrði
til inngöngu önnur en vilja
styðja við mannréttindabarátt-
una annað hvort með greiðslu
félagsgjalda eða öðrum fjár-
stuðningi, eða vera virkur í
starfi, þegar tími og aðstæður
leyfa.
Sem kunnugt er er ísland eitt
tiltölulega fárra landa sem ekki
eru á svörtum lista Amnesty-
samtakanna vegna mannrétt-
indabrota á þeirra sviði.
Skrifstofa Islandsdeildar
Amnesty er að Hafnarstræti 15,
efstu hæð, og veitir Sif Aðils
henni forstöðu. (Frítutilkynning)