Morgunblaðið - 27.03.1984, Blaðsíða 28

28 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. MARZ 1984
Friðarfræðsla í dagvistarstofnunuin og grunnskólum:
Rangt að leggja lýð-
frjáls lönd og lög-
regluríki að jöfiiu
— sagði Halldór Blöndal alþingismaður
Þrá mannkyns eftir friði og öryggi
er jafngömul því sjálfu, sagði Hall-
dór Blöndal alþingismaður, er þings-
álvktun um friðarfræðslu í skólum
og á dagvistum kom til umræðu á
Alþingi. Sú sjálfsbjargarviðleitni að
tryggja með öllum tiltækum ráðum
frið í bráð og lengd fyrir okkur og
niðja okkar. Það er og talið hluti
móðurástar að snúast til varnar,
jafnvel að hætta lífi sínu, þegar ör-
yggi afkomenda er ógnað.
Mér kemur á óvart, sagði Hall-
dór efnislega, að málshefjandi
lagði að jöfnu hinar lýðfrjálsu
þjóðir og aðrar, sem búa við
ofbeldi og lögregluríki, að sömu
hvatir ráði ferð hjá Sovétríkjun-
um og Vesturlöndum. í ljósi þess-
arar áherzlu hjá málshefjanda
hljótum við að bera kvíðboga fyrir
því af hvaða rótum þessi tillaga er
flutt. Það er líka athyglisvert að í
tilgreindum markmiðum friðar-
fræðslunnar er hvergi vikið að því,
að gera eigi börnum og ungling-
um, sem fræðslan á að ná til, grein
fyrir ágæti lýðræðisskipulagsins,
né þeim mikla árangri, sem náðst
hefur í tryggingu friðar hjá þjóð-
um sem við lýðræði búa.
Fyrir u.þ.b. hálfri öld hefði það
þótt með ólíkindum að á næsta
leiti væri svo náin samvinna milli
landa eins og Þýzkalands, Frakk-
lands og Englands, að stórstyrjöld
þar á milli væri með öllu óhugs-
andi. Með fullri sanngirni er hægt
að segja, að „þetta sé langsamlega
mesta framlag til friðar í veröld-
inni, sem manninum hefur til
þessa tekizt að leggja fram“. í
þessum ríkjum hefur virðingin
fyrir manngildinu verið glædd,
landamæri opnuð og hvers konar
samstarf, sem brúar þjóðir,
styrkt. Það er hinsvegar kvíðvæn-
legt, hve seint gengur að koma
slíkum samskiptum á í öðrum
löndum. Að hafa við orð, að hægt
sé að glæða frið, auka öryggi í
heiminum, tryggja framtíð
mannkyns, án þess að viðurkenna
þessa staðreynd og án þess að hafa
hana sem útgangspunkt er neitun
staðreynda. Það er ekki hægt að
ástunda friðarfræðslu án sann-
leika, án hreinskilni, án þess að
viðurkenna að forsenda friðar sé,
að við berum meiri virðingu hver
fyrir öðrum.
Á þingi Sameinuðu þjóðanna,
sem ég sat fyrir skömmu, sagði
þingmaðurinn efnislega eftir haft,
vakti það athygli að fulltrúi
Khomeinis flutti dýrari óð til frið-
ar og mannkærleika en nokkur
annar, hóf hverja ræðu sína með
guðsorði. Það var líka lífsreynsla
að upplifa það að á einni viku vóru
samþykktar 79 tillögur í friðarátt
í fyrstu nefnd Sameinuðu þjóð-
anna. Á þessu þingi tók ekki einn
einasti maður til máls án þess að
staðhæfa, að það væri æðsta boð-
Halldór Blöndal
orð lands síns, að stuðla að friði á
jörðu. En við sjáum, þegar við lít-
um í kringum okkur, hvernig
ástandið er. Síðan rakti þingmað-
urinn gang mála vítt og breytt um
veröld, í Líbanon, Afganistan, ír-
ak, íran o.s.frv., o.s.frv. Það er
undir engum kringumstæðum
hægt að ræða svo um friðarmál,
sagði Halldór, að „öll ógn stafi af
kjarnavopnum, svo ægileg sem
þau annars eru, því aðrir verða að
láta sér lynda að falla fyrir
ómerkilegri drápstækjum og eru
jafndauðir samt“.
Síðan vék hann að gagnkvæmri
afvopnun og því, hve frjáís upplýs-
ingaöflun næði víða skammt,
þ.á m. um vopnabúnað og fram-
leiðslu. Gagnkvæmt traust væri
forsenda afvopnunar og það væri
naumast til staðar. 1 þessu sam-
bandi væri öll fræðsla, öll upplýs-
ing góð. Hinsvegar væru skiptar
skoðanir um, hvern veg ætti að
standa að slíkri fræðslu. Hann
vitnaði til greinargerðar með til-
lögunni, þar sem ofbeldi og hern-
aður væri sagt „ekki iengur viðun-
andi“? Síðan hvenær? Þýðir þetta
orðalag að verið sé að réttlæta
ójöfnuð fyrri alda? Slíkt hvarflar
raunar ekki að mér. Hér er um
pennaglöp að ræða.
Halldór Blöndal vék síðan að
efnisatriðum friðarfræðslu í upp-
eldisstofnunum og grunnskólum.
Hann kvað fróðlegt að fá um það
vitneskju frá framsögumanni
(Guðrúnu Agnarsdóttur), „hvort
hann teldi rétt að skýra í skólum,
og þá hve snemma, tilgang Atl-
antshafsbandalagsins og það sem
stofnun þess hefur leitt af sér, hið
mikla öryggi, sem við þrátt fyrir
allt búum við — miðað við aðra
heimshluta".
Þingmaðurinn vék að starfs-
aðstöðu friðarhreyfinga annars-
vegar á Vesturlöndum, hinsvegar í
A-Evrópu. Ennfremur að hald-
leysi hlutleysis og minnti á örlög
Eistlands, Lettlands og Litháen.
Hann spurði ennfremur, hvað
hlutleysi hefði fært Póllandi. í
þessum löndum hefði fólk naum-
ast frið, a.m.k. ekki sama frið og
hér á Islandi, til að láta í ljósi
skoöanir, vilja, kröfur eða mót-
mæli. Hver er ástæðan til þess,
spurði þingmaðurinn, að Noregur
stendur nú á öndinni út af Tre-
holtmáli?? Hver er ástæðan til
þess að Svíar og Norðmenn verja
miklum fjármunum og fyrirhöfn
gegn njósnakafbátum? Hvað ligg-
ur að baki slíkri áreitni Sovétríkj-
anna við smáþjóðir??
Ég hef síður en svo á móti því,
sagði Halldór í lok máls síns, að
sem víðast sé rætt um, hvern veg
íslendingar geti bezt tryggt öryggi
sitt í bráð og lengd, né hvern veg
við getum bezt stuðlað að friðsam-
legri sambúð ríkja almennt. Hitt
er mér til efs, hvort ekki er full-
mikið færzt í fang með þessari til-
lögu, að koma því öllu til skila á
barnaheimilum og grunnskólum,
þó ekki væri nema 5. lið friðar-
fræðslunnar, þ.e. um líffræðilega
og félagslega þætti, sem hafa
áhrif á mannlega hegðan.
Jón Baldvin um friðarfræðslu:
„Hvernig áttu lýðræðisrík-
in að bregðast við Hitler?“
Finnast svör sem henta þroskastigi barna?
„Gerska ævintýridM í reynsludómi sögunnar
„Það er vandasamt að vera frið-
arsinni í þessum heimi," sagði Jón
Baldvin Hannibalsson (A) í umræðu
á Alþingi um friðarfræðslu. Hann
bað menn að setja sig í spor þeirra
sem sæta pólitísku og/eða hernað-
arlegu ofbcldi í El Salvador, S-Afr-
íku, Afganistan, Póllandi og víðar.
Hann sagði almenning í Afganistan
sæta yfirþyrmandi vélvæddu
ofbeldi, sem færi eldi um land
þeirra, brenndi þorp og myrti fólk.
Þetta fólk hefur tekið sér vopn í
hönd, þrátt fyrir vonleysi baráttunn-
ar, til að verja það sem því er
heilagt, og neitar að sætta sig við að
lúta ofbeldinu, jafnvel ekki í nafni
„friðarins".
Við getum horft til Pólverja,
þessarar stoltu, menntuðu, gáfuðu
þjóðar með litríka sögu, tilraunir
þeirra á undanförnum misserum
til þess að beita vopnleysi, frið-
samlegri andstöðu til stuðnings
kröfum um frumstæðustu mann-
réttindi, svo sem eins og að mynda
verkalýðsfélög. Baksviðið er að
sjálfsögðu krafan um pólskt
sjálfsforræði, krafan um að aðrar
þjóðir virði rétt Pólverja til full-
veldis og þegnréttinda. Við höfum
séð hvernig þessi hreyfing er brot-
in á bak aftur af leppstjórn í skjóli
erlends vopnavalds. Já, það er erf-
itt að vera friðarsinni í þessum
heimi.
Orðrétt sagði Jón Baldvin:
„Fjöldamorðinginn Jósef Stalin,
mikilvirkasti fjöldamorðingi
mannlegrar sögu, arftaki ein-
hverra háleitustu hugsjóna, sem
settar hafa verið fram í samhengi
evrópsks húmanisma. Við getum
nú litið yfir þann veg til hvers
þetta leiddi. Þjóðfélagið, sem af
þessum hugsjónum spratt, er
valdbeitingin og ofbeldið holdi
klætt, þ.e. í þeim skilningi að þetta
þjóðfélag fengi ekki staðist degin-
um lengur án ofbeldis. Það byggist
á valdaeinokun tiltölulega fá-
menns úrvalshóps. Allt vald, efna-
hagslegt, pólitískt, menningarlegt,
siðferðilegt er í þeirra höndum og
þessu valdi hefur verið beitt af svo
skefjalausu og hamslausu mann-
hatri og óbilgirni að í valnum
liggja 50—60 millj. manna; heilu
þjóðirnar hafa orðið að sæta nauð-
ungarflutningum. Hver sá maður,
sem lýst hefur annarri skoðun en
valdhafar, hefur mátt finna það,
annaðhvort með því að gjalda
fyrir með lífi sínu eða frelsi sínu,
vissulega allri mannlegri virðingu
sinni. Hugsjónin um alþjóðlegt
bræðralag verkalýðsins hefur snú-
ist upp í þá ömurlegu martröð að
verða að alþjóðatugthúsi utan um
öreiga heimsins. Hefði verið hægt
að fara hina friðsamlegu leið? Jú,
jú, vel má vera. En spumingin er
Jón Baldvin Hannibalsson
kannske betur orðuð, hvernig eiga
þeir einstaklingar og þeir hópar,
sem unna málstað friðar og gera
sér grein fyrir því að eina leiðin til
friðsamlegrar lausnar er hugsjón-
in um pólitískt lýðræði í venjulegu
pólitísku starfi, hvernig eiga þeir
að bregðast við ofbeldinu? Hvern-
ig áttu menn að bregðast við Hitl-
er?“
Jón Baldvin vitnaði í Milovan
Djilas, höfun „Hinnar nýju stétt-
ar“, en hann lýsti marxisma, sem
„hugmyndakerfi handa einföldum
sálum, sem vita lítið, en hafi það á
tilfinningunni, að þeir geti úrskýrt
margt og rnikið". Hann leggur
áherzluna á hina hræðilegu ein-
földun, hina óendanlegu trúgirni á
einfaldar lausnir, sem sagan síðan
kennir okkur að snúizt upp í hina
ömurlegustu martröð. En hvatinn
að þessu hugmyndakerfi var að
létta arðráni manns af manni,
þjóðar af þjóð, að leysa vandamál
örbirgðar og fátæktar og eyða þar
með orsökum ósættis og styrjalda.
Jón Baldvin vék því næst að
„Gerska ævintýrinu" og sagði orð-
rétt:
„Samt er ekki nokkur vafi á því
að þessi bók var skrifuð af þeirri
hvöt að útrýma fordómum og fá-
fræði um Sovétríkin, að vara ís-
lendinga við einfeldningslegum
áróðri, Rússagrýlu. Hver er niður-
staðan hins vegar, þegar bókin er
könnuð? Niðurstaðan er sú, að
höfundurinn var, því miður, ginn-
ingarfífl sinnar eigin botnlausu
fáfræði um Sovefríkin. Það er
Ijóst þegar þessi bók er lesin — og
var reyndar mörgum samtíma-
mönnum ljóst þegar hún var skrif-
uð — að hún er byggð á fáfræði,
ranghugmyndum. Hún hafði gíf-
urleg áhrif ásamt með öðrum bók-
um sama höfundar í þá átt að gefa
t.d. mjög frómlega þenkjandi
mönnum, mönnum sem vildu láta
segja sér af draumnum um hið
nýja samfélag, alrangar hug-
myndir.
Rússagrýlan reyndist vera
miklu hræðilegri heldur en Hall-
dór Kiljan Laxness og samtíma-
menn hans nokkurn tíma óraði
fyrir.
Skáldið hefur um síðar gert upp
þessa fortíð og gert tilraun til þess
að leiðrétta þau sögulegu mistök
sem þarna áttu sér stað, svona
eins og það er á mannlegu valdi að
gera það.“
Síðan vék Jón Baldvin m.a. að
efni þingmálsins, friðarfræðslu í
dagvistunarstofnunum, barna- og
grunnskólum. „Við erum hér að
ræða spurningar og leita svara við
spurningum, sem ekki er hægt að
gefa svör við sem henta þroska-
stigi barna, nema með svo hrika-
legri einföldun að hún hlýtur í
sjálfri sér að verða fölsun." Hér er
um að ræða, sagði Jón efnislega,
hluti, sem tengjast félagslegri,
stjórnmálalegri og efnahagslegri
gerð þjóðfélagsins; einhver flókn-
ustu viðfangsefni vísinda eins og
spurningar um erfðir og mótun
einstaklings, atgervi hans og
hegðan, þ.e. undirstöðuatriði í
líffræði, sálarfræði, félagsfræði og
mannfræði. Þegar talið berst síð-
an að gerð þjóðfélagsins er komið
út í hagfræði, samanburð hag-
kerfa, inntak af stjórnmálafræði
og afstöðu til ýmissa hugmynda-
kerfa. Hvernig á að kenna slíkt á
uppeldisstofnunum? Það mætti
kannski bæta við spurningunni,
hverjir eiga að kenna kennurun-
um?