Morgunblaðið - 21.07.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 1984
Ástir
frænd-
systkina
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson
Nafn á fnimmáli: Five Day.s One
Summer
Leikstjóri: Fred Zinnemann.
Handrit samkvæmt sögunni „Maid-
en, Maiden“ eftir Kay Boyle, samið
af Michel Austin.
Tónlist: Elmer Bernstein.
Sýningarstaður: Austurbæjarbíó.
í mynd þeirri er Austurbæjarbíó
sýnir þessa stundina f sal I Five
Days One Summer eða eins og hún
nefnist á móðurmáli voru: í hengi-
flugi, greinir frá afar sérstæðu ást-
arævintýri. Svo er mál með vexti að
maður einn verður ástfanginn af
bróðurdóttur sinni, en stúlkan sú
hafði ... frá blautu barnsbeini ...,
eins og stendur orðrétt i pró-
grammi, verið skotin í frænda. Er
ekki að orðlengja, að þá stúlkan nær
kynþroska fellur hún óðfús í faðm
frænda síns, og lýsir myndin með
myndhvarfi eða bakskotum (flash-
backs), hvernig það tildragelsi á sér
stað. Annars fer mestur hluti film-
unnar í að lýsa ferð þeirra skötu-
hjúa uppí háfjöllin í Sviss, þar sem
karlinn hyggst kenna bróðurdóttur-
inni fjallgöngu. Ræður hann í þessu
skyni leiðsögumann sem auðvitað
verður skotinn í stelpunni og allt fer
í háaloft.
Ég rek ekki frekar söguþráð þess-
arar myndar, enda er hann fremur
rýr, þvf býsna langir filmubútar
greina frá fjallgöngustriði fyrr-
greinds ástarþríhyrnings. Persónu-
lega leið mér þægilega þessa kvöld-
stund, í svissnesku ölpunum, enda
áhugamaður um fjallgöngur. Þó var
ég rifinn all hressilega uppúr kyrr-
látum draumaheimi heiðblárra Alp-
anna, smástund eftir hlé, en þá var
ekki vært í bióinu fyrir óþverra-
orðbragði nokkurra óuppdreginna
slána. Slánarnir léku til allrar ham-
ingju, ekki ýkja lengi lausum hala í
bíósalnum, þvi fljótlega birtist vik-
ingasveit snöfurlegra kvenpersóna,
er vippaði þeim orðalaust á dyr.
Slánarnir hafa síðan væntanlega
slagrað útá einhverja videóleiguna,
Astarþríhyrningurinn sem um ræðir
í myndinni.
þar sem nýjustu myndir kvik-
myndahúsanna, eru þegar ryk-
fallnar í hiiium — sumra hverjra.
Kæmi mér ekki á óvart þótt lögregl-
an keyrði þá frftt heim með þýfið,
því stolnar kvikmyndir á mynd-
böndum eru nánast lögverndað þýfi, í
voru siðmenntaða landi, er státar af
elsta löggjafarþingi Evrópu.
Afsakið að ég skuli hafa sokkið
niður í þjófamarkað Reykjavíkur-
borgar, frá blátæru fjallaloftinu í
Sviss. En eins og ég sagði, gekk nýj-
asta kvikmynd Austurbæjarbiós: í
bengifiugi, mest útá fjallgöngur um
hin fögru fjöll þess lands, og um leið
var lýst inní afar sérstæðan ástar-
þríhyrning. Til allrar hamingju lék
sá ágæti leikari Sean Connery höf-
uðpaurinn . í ástarþrfhyrningnum,
læknirinn Dr. Douglas Meredith og
lyfti þar með myndinni, frá litlausri
frásögn af skemmtiferð, f að verða
dálítið áleitið drama um samband
náinna skyldmenna. En það er ekki
oft að maður sér á hvfta tjaldinu,
jafnnáin samskipti eiga sér stað,
milli tveggja kynslóða úr sömu fjöl-
skyldu. Vekur myndin upp ýmsar
spurningar er varða siðrænt lifsmat
Dr. Douglas Meredith. Lét læknir
þessi alfarið stjórnast af dýrslegri
fýsn, eða hefði hann getað látið
stelpuna í friði, hefði viljinn verið
fyrir hendi? Eða lágu kannski aðrar
dýpri ástæður að baki þessa ástar-
sambands frændsystkinanna. Ekki
veit ég það svo gjörla þvi myndin
gefur engar frekari skýringar á
þessu furðulega háttalagi læknisins,
og skilur þvi áhorfandann f álíka
lausu lofti og fjallgöngufólkið, þá
það missti fótanna og dinglaði á
lifsnúrunni einni saman, utan i
hengifluginu.
Fjör á götum Friskó
Óborganleg tvenna. Nolte og Murphy í 48 stundir, sem er allt í senn:
gamanmynd, lögreglumynd, þriller og farsi, í skínandi girnilegri
kássu!
Kvíkmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Háskólabíó:
48 stundir („48 Hours“) ★★★'/2
Leikstjóri: Walter Hill. Handrit:
Hill, Roger Spottiswood o.fl.
Kvikmyndataka: Ric Waite. Tón-
list: James Horner. Bandarísk,
frumsýnd 1983. Frá Paramount.
Sýningartími: 96 mín. Aðaihlut-
verk: Nick Nolte, Eddie Murphy,
Annette OToole, Frank McRae.
Myndir Walters Hill mótast af
' óvenjulega persónulegu hand-
bragði. Fjalla löngum um glimu
karlmanna við umhverfi sitt og
hvor aðra. Mjög svo macho.
Stílhreinar, einkar áferðarfal-
legar. Undantekningarlaust
áhugaverðar og vel yfir meðal-
lagi.
Hill kom þegar á óvart með
sinni fyrstu mynd, The Street-
fighter, einni bestu rullu Bronson
gamla. Síðan hefur hver prýð-
ismyndin rekið aðra; The Driver
(?), The Warriors, Southern
Comfort, The Long Riders.
48 stundir er einna líkust The
Warriors af fyrri myndum leik-
stjórans, en þær eru allar ólíkar
— og nýjasta mynd hans (frum-
sýnd í síðasta mán.), Streets of
Fire, er t.d. tónlistarmynd í ætt
við Footloose og co. En hér slær
Hill á nýja strengi, því 48 stundir
er ekki aðeins þrælspennandi af-
þreying heldur bráðfyndin og
skemmtileg i ofanálag. En fyrri
myndir Hills hafa ekki beinlínis
gengið framaf hláturtaugunum.
Efnið er ekki ýkja flókið né
frumlegt, minnir á meðalþátt í
leynilögregluseríu á skjánum.
Leynilögreglumaðurinn Nick
Nolte lendir óvænt i skotbardaga
við tvo glæpahunda sem komast
undan með hjálp gísls, eftir að
hafa kálað tveim samstarfs-
mönnum hans.
Nolte vill fá að hafa uppá
hundingjunum sjálfur og fær sér
til fulltingis fyrrverandi félaga
óbótamannanna, smákrimmann
Murphy. Er hann að ljúka við að
sitja af sér nokkurra ára fang-
elsisdóm en Nolte fær hann laus-
an í tvo sólarhringa til að að-
stoða sig við að leiða málið til
lykta.
Næstu 48 stundirnar verða
með þeim líflegri sem um getur i
myndum af þessu sauðahúsi. Það
er aldrei dautt augnablik, (ef
undan er skilið hið hábölvaða, en
ómissandi sökum slikkeriissölu,
hlé, sem drepur niður tempóið í
myndinni um stundarbið). Hér
hjálpast allt að. Fyrst og fremst
hröð og lífleg leikstjórn snjalls
atvinnumanns; eðlilegt, bráð-
skemmtilegt, reyndar all-klúrt
handrit; hröð klipping, vönduð
og kunnáttusamleg kvikmynda-
taka og ómissandi, trekkjandi
tónlist.
Og þá er leiksins ógetið. Nolte,
sá ágæti og ábúðarmikli leikari,
sómir sér vel sem ölkært rusta-
menni í leynilögreglu San Franc-
isco. En Eddie Murphy, þeldökk
upprennandi stjórstjarna, stelur
myndinni í sínu fyrsta kvik-
myndahlutverki. Murphy, sem er
einn hinna fjölmörgu gaman-
leikara sem eiga frama sinn að
þakka hinum vinsælu sjónvarps-
þáttum Saturday Night Live (af
öðrum má nefna Bill Murray,
Dan Aykroyd, John Belushi,
Chevy Chase og Gildu Radner),
fær hér ári skemmtilegt og vel
skrifað hlutverk smáglæpa-
manns sem gefur skít í tilver-
una, hress og kjaftaglaður og
þjáist alvarlega af langvarandi
kvenmannsleysi! Þeir félagar
skapa bráðskemmtilegar and-
stæður, en færast nær hvor öðr-
um eftir þvi sem á myndina líð-
ur.
Það er full ástaða til að hvetja
þá sem gaman hafa að afþrey-
ingarmyndum í hæsta gæða-
flokki að sjá 48 stundir. Gróf-
kryddað orðbragð getur þó farið
fyrir brjóstið á viðkvæmum sál-
um.
Friðarfræðsla?
Bókmenntir
Guömundur Heiöar
Frímannsson
Peace Studies: A Critical Survey
eftir Caroline Cox og Roger Scruton
Institute for European Defence &
Strategic Studies
Á sl. vetri vakti töluverða at-
hygli tillaga til þingsályktunar,
sem lögð var fram á alþingi, og
fjallaði um friðarfræðslu. Um
hana spunnust töluverðar umræð-
ur á þingi og í fjölmiðlum. Hestu
rökin með tillögunni voru þau, að
nú væri sérlega brýnt að efla frið
milli manna og þjóða og íslend-
ingar þyrftu að leggja sitt af
mörkum. Þeir, sem andmæltu,
töldu flestir ekki ástæðu til að
flytja svo pólitískt mál eins og
friðarfræðslu inn í skólana. Auk
þess töldu þeir, að ekki gengi ljóst
fram af tillögunni, hvað verið væri
að fara fram á. Það væri ekki
ljóst, hvað friðarfræðsla er. Af til-
lögunni mætti skilja, að hún væri
allt og ekki neitt.
Það verður að segjast eins og er
að þessi tillaga er gersamlega
marklaust plagg. Það er vegna
þess að hún er illa hugsuð, óskýrt
orðuð og uppfull af ruglandi.
Bezta leiðin til að lesendur átti sig
á þessu, er náttúrulega að lesa til-
löguna sjálfa nú, þegar stjórn-
málaðróanum kringum hana ér
lokið. En til að auka lesendum leti
er rétt að nefna dæmi. I skýrsl-
unni er vitnað til stofnskrár UN-
ESCO af öllum hlutum. Þar segir:
»Þar sem stríð eiga upptök sín í
hugum manna þá er það I
mannshuganum sem við þurfum
að treysta varnir friðarins." Það
fyrsta, sem ástæða er til að taka
eftir, er, að ekki nokkur marxisti
eða sósíalisti með sjálfsvirðingu
getur skrifað undir annað eins og
þetta. En það segir náttúrulega
ekkert um sanngildi setningarinn-
ar. Til að átt sig á, að hún er
markleysa, er rétt að spyrja sig,
hvaða athafnir manna unnar af
ásetningi eiga ekki uppruna sinn i
hugum manna. Engar. Hvað er þá
verið að segja í þessari setningu?
Ekkert. Hún er merkingarlaus
uppskafning. Þetta eiga að vera
rök fyrir friðarfræðslu.
Annað atriði, sem gerir þessa
tillögu marklausa, er lýsingin á
markmiðunum, sem er í níu liðum
og nær yfir flest ef ekki öll atriði í
sambandi manns og heims. Samt á
friðarfræðslan ekki að vera sér-
stök námsgrein heldur eiga mál-
efni friðar stöðugt að vera til um-
ræðu I kennslustundum. Ekki er
ljóst, hvernig kennarar eiga að
geta kennt nokkurn skapaðan hlut
meðfram friðarfræðsluni. Það
væri ekki nokkur friður til þess.
Það er ástæða til að nefna enn
eitt atriði úr þessari tillögu. í
henni segir að markmið friðar-
fræðslu eigi að vera að „rækta
hæfileika til þess að leysa vanda-
mál án ofbeldis og leita friðar i
samskiptum einstaklinga, hópa og
þjóða." Það, sem ástæða er til að
taka eftir, er sú skoðun, sem virð-
ist liggja í þessum orðum, að það
sé sami hæfileikinn, sem geri
mönnum kleift að lifa í friði við
sitt nánasta fólk og það sem geri
einni þjóð kleift að lifa í friði við
aðra. Ég get ekki betur séð en að
hér séu tveir ólíkir hlutir á ferð-
inni, og að samband þeirra sé alls
ekki ljóst. En þetta skýrir hins
vegar hvernig talsmenn tillögunn-
ar gátu í öðru orðinu talað um
mannasiði og í hinu um alþjóða-
stjórnmál.
Það var alþingi til happs að
þessi tilaga var ekki afgreidd það-
an í vor.
Þótt þessi tillaga sé marklaus,
þá þarf ekki að vera að friðar-
fræðsla sé það. Aðrar þjóðir hafa
stundað friðarfræðslu um nokkurt
skeið. Bretar eru dæmi um það.
Nýlega gáfu Roger Scruton, sem
er heimspekingur, og Caroline
Cox, sem var yfirmaður rann-
sóknadeildar Hjúkrunarskólans
við Lundúnaháskólann, út bækl-
ing, þar sem þau skoða vandlega
friðarfræðslu í brezka skólakerf-
inu. Niðurstaða þeirra er í stuttu
máli sú, að friðarfræðsla sé ekkert
annað en dulinn áróður gegn varn-
arviðbúnaði Vesturlanda. Henni
er komið á undir því yfirskyni, að
sérstaklega sé brýnt að upplýsa
börn og unglinga um málefni frið-
arins, en námsefnið, kennslan og
viðhorf kennara hníga öll f þá átt,
að einhliða afvopnun Vesturlanda
sé skynsamlegasta skrefið 1 átt til
friðar.
Höfundarnir telja að friðar-
fræðsla geti ekki með neinum rétti
talizt fræðigrein i sama skilningi
og lögfræði eða hagfræði eða eðl-
isfræði. Hvorki sé um að ræða að-
ferðir, sem hægt sé að kenna nem-
endum til að beita við að ná tökum
á og skilja viðfangsefnið né er
viðfangsefni friðarfræðslu sam-
hangandi heild. Þetta veldur því
að sómasamleg skilgreining á
greininni er ómöguleg. Þær til-
raunir, sem nefndar eru á þessum
blöðum, eru í bezta falli broslegar
og þær eru svo margvíslegar, að
það er engum ljóst, hvað verið er
að tala um. Sú skilgreining, sem
hvað flestir hafa fallizt á og notað,
er kennd við Stefanie Duczek og
David Lawson hefur orðað. Þessi
skilgreining var þýdd orðrétt f til-
lögu til þingsályktunar, f greinar-
gerð, án þess að getið væri um
heimildina. Þýðingin hljóðar svo:
„Friðarfræðsla leitast við að
dýpka vitund, vitneskju og skiln-
ing á deilum milli einstaklinga,
innan þjóðfélaga og milli þjóða.
Hún rannsakar orsakir deilna og
átaka sem má finna samofnar
skynjunum, verðmætamati og
viðhorfum einstaklinga. Enn
fremur má finna orsakir þeirra í
félagslegri, stjórnmálalegri og
efnahagslegri gerð þjóðfélagsins.
Friðarfræðsla hvetur til að leita
annarra leiða sem fela í sér lausn-
ir á deilum án ofbeldis og hvetur
jafnframt til þróunar þeirra hæfi-
leika sem nauðsynlegir eru til að
beita slfkum lausnum." (Bls. 27 í
Scruton og Cox.)
Það fyrsta, sem mönnum dettur
í hug, þegar svona skilgreining er
sett fram, er, hvað fellur ekki und-
ir friðarfræðslu. Hún er svo þoku-
kennd, að varla sér handa sinna
skil. Scruton og Cox segja, að þessi
skilgreining sé mikið notuð til að
þrýsta á um það f Bretlandi að
koma friðarfræðslu inn f skólana.
Þegar einhver hreyfi efasemdum,
setja menn upp furðusvip, enginn
geti verið á móti fræðaiðkun af
þessu tæi. Það sem þau benda á og
er hættulegt við þessa skilgrein-
ingu er andstæðan, sem sett er
upp á milli ofbeldis annars vegar
og friðar hins vegar. Þá er eðlilegt
að spurt sé, hvað átt sé við með
orðunum friður og ofbeldi. Skil-
greiningin á ofbeldi, sem oftast er
stuðzt við sýnir, hversu saklaus
skilgreiningin er. Ofbeldi er
skilgreint mjög vftt, þannig að
næstum hvað sem er, sem hefur
áhrif á annað fólk, telst vera
ofbeldi. Duczek, sú er áður er
nefnd, skilgreinir ofbeldi til dæm-
is þannig, að það sé „athafnir eða
þættir, sem valdi mismun á þvf,
sem er, og því, sem gæti verið." Og
hún tilgreinir eitt og annað, sem
er „samofið skynjunum, verð-
mætamati, félagslegri og efna-
hagslegri gerð samfélagsins."
Dæmi um þetta gæti verið ritdóm-
ur, sem sannfærir lesendur um, að
bók sé góð eða slæm. Dæmi, sem
Duczek nefnir, eru slæmur húsa-
kostur, slæm læknisþjónusta,
mikið atvinnuleysi og alþjóða pen-