Morgunblaðið - 21.07.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 1984
Verzlunarráð Islands leggur fram nýjar tillögur:
Næstu skref í
efnahagsmálum
Verzlunarráð íslands hefur sent
frá sér tillögur um næstu skref í
efnahagsmálum. Birtust þær í nýju
tölublaði Fréttabréfs Verzlunarráðs
íslands.
Tillögur þessar eru athyglisverðar
og birtir Morgunblaðið þær því (
heild ásamt inngangi og greinargerð.
1. Inngangur
Á einu ári hefur náðst mikil-
vægur árangur í efnahagsmálum,
sem fyrst og fremst birtist svo um
munar í minni verðbólgu og minni
viðskiptahalla. Eins og Verzlun-
arráð íslands hélt fram í efna-
hagstillögum sínum „Frá orðum
til athafna" vorið 1983 var hægt
að ná verðbólgunni niður á
skömmum tíma. (Sjá línurit að
framan.)
Ráðstafanir ríkisstjórnarinnar
fyrir ári voru neyðarráðstafanir.
Lífskjarabatinn, sem átti sér stað
á seinasta áratug og var afleiðing
hagstæðra ytri skilyrða, gat ekki
haldið áfram þegar aflabrögð
brugðust. Reynt hafði verið að
halda uppi óbreyttum lífskjörum
með því að taka erlend lán, en
ljóst var að slíkt gat ekki gengið
til lengdar. Nú hefur verið horfst í
augu við vandann að einhverju
leyti, en mikið skortir á að við sé-
um undir það búin að sækja fram
til bættra lífskjara.
Næstu skref í efnahagsmálum
hljóta að beinast að þeim innri
skilyrðum, sem við búum okkur,
og losa þarf um þær viðjar, sem
atvinnulífið er enn I. Sitthvað hef-
ur áunnist í þessum efnum sl. ár,
t.d. hvað snertir skatta-, gjaldeyr-
is- og verðlagsmál, en betur má ef
duga skal. Við þurfum enn að auka
frjálsræði og minnka ríkisafskipti
og skapa þannig skilyrði til batn-
andi lífskjara.
Enda þótt árangur hafi náðst í
efnahagsmálum er jafnvægið valt
og brugðið getur til beggja vona.
Ef unnið verður að úrbótum og
tekið á vanda sjávarútvegs og
landbúnaðar og friður helst á
vinnumarkaðnum, mun þjóðin
uppskera bætt lífskjör. Ef slakað
verður á aðhalds- og uppbygg-
ingarstarfi mun verðbólgan blossa
upp á ný og eyðileggja þann ár-
angur, sem náðst hefur.
2. Næstu skref
íslensk þjóð stendur nú á vega-
mótum í efnahags- og atvinnumál-
um. Markmið næstu missera hlýt-
ur að vera að varðveita þann ár-
angur, sem náðst hefur og nýta
hann til frekari ávinnings til þess
að komast upp úr öldudalnum.
Verzlunarráð Islands hefur af
því tilefni sett fram ákveðnar til-
lögur um leiðir að þessum mark-
miðum. Hér eins og oftast áður
skiptir máli að markvisst sé unn-
ið. Töf er tími glataðra tækifæra.
Tillögur Verzlunarráðsins miða að
því að nauðsynlegum breytingum
verði hrint í framkvæmd á næstu
12 mánuðum. 1 fyrsta skrefi eru
aðgerðir, sem grípa þarf til strax í
sumar. I öðru skrefi eru aðgerðir,
sem framkvæma þarf í haust eftir
að þing kemur saman og loks í
þriðja skrefi eru breytingar, sem
þarf að ljúka fyrir þinglok vorið
1985.
Helstu tillögur ráðsins eru:
Fyrsta skref
(Sumarið 1984)
★ Vanskilaskuldum við Fisk-
veiðasjóð og aðra opinbera sjóði
verði komið í skil. Að því marki
sem nauðsynlegt er til að svo
verði, taki Fiskveiðasjóður skip
upp í skuldir. Ný hagkvæm skip
verði endurseld, en einungis ef
óhagkvæmari skip verði tekin upp
i og þeim lagt eða þau seld úr
landi.
★ Með breytingu á vaxtatilkynn-
ingu Seðlabankans verði bönkum
og sparisjóðum heimilað að
ákveða vexti af inn- og útlánum.
★ Verðmyndun verði almennt gef-
in frjáls, svo að nýta megi kosti
samkeppninnar á fleiri sviðum, en
þegar er orðið.
★ Leitað verði samninga við nýja
stórkaupendur á raforku, en það
er forsenda virkjana á næstu ár-
um.
Annað skref
(Haustið 1984)
★ Sett verði almenn lög um vexti,
en núverandi takmarkanir af-
numdar, þannig að ákvörðun
vaxta verði frjáls, sem eflir sparn-
að og framboð á lánsfé innan-
lands, en það tryggir jafnframt að
fjármagn leiti til arðbærra verk-
efna og að erlendri skuldasöfnun
linni.
★ Viðskipti með gjaldeyri verði
frjals og fyrirtæki fái rúmar
heimildir til erlendrar lántöku án
ríkisábyrgðar.
★ Aðflutningsgjöld verði aðeins
tvö, verðtollur og vörugjald, og
tollskráin samræmd, þannig að
sami tollur verði á skyldum vör-
um. Þessi lagabreyting taki gildi í
síðasta lagi í árslok 1984.
★ Við nýtingu fiskimiðanna verði
frjáls sala á aflakvótum heimiluð
og undirbúið að koma á sölu veiði-
leyfa í þeirra stað.
★ Sölu ríkisfyrirtækja verði hald-
ið áfram af krafti, hætt verði
óþarfa afskiptum ríkisvaldsins af
atvinnurekstri og einokun ríkisins
afnumin.
★ Útgjöld ríkisins verði skorin
niður, m.a. með niðurfellingu út-
flutningsbóta og niðurgreiðslna á
landbúnaðarvörum og styrkja til
starfsemi, sem ætti að geta gengið
án stuðnings ríkisins.
★ Fjárlög ársins 1985 verði halla-
laus.
★ Komið verði á formlegum
markaði með hlutabréf þeirra
fyrirtækja, sem fullnægja tiltekn-
um skilyrðum.
Þriðja skref
(Vetur, ?or 1984)
★ Skattakerfið verði einfaldað og
skattar, sem gera upp á milli
fyrirtækja, atvinnuvega eða
rekstrarforma samræmdir eða
felldir niður. Jafnframt verði
lögboðnum launatengdum gjöld-
um fækkað.
★ Opinberir sjóðir verði samein-
aðir í þrjá sjóði og þeim breytt í
hlutafélög, sem starfi á grundvelli
arðsemi.
★ Húsnæðislánakerfið verði ein-
faldað og því breytt á þann veg, að
húsnæðislán verði endurkeypt af
bönkum og sparisjóðum eftir
ákveðnum reglum.
★ Frjáls verslun og frjáls verð-
myndun verði tekin upp á land-
búnaðarvörum á vinnslu- og dreif-
ingarstigi. Frjáls viðskipti verði
með það nýtt grænmeti sem nauð-
synlegt reynist að flytja til lands-
ins.
★ Sett verði ítarlegri ákvæði í nú-
verandi löggjöf um samkeppnis-
hamlandi viðskiptahætti og frjáls
verðmyndun lögfest sem aðalregla
í viðskiptum.
3. Áhrif
Tillögur Verzlunarráðs miða að
öflugra atvinnulífi og bættum
lífskjörum. Erfitt er að leggja
tölulegt mat á hvað vinnst, verði
farið eftir þessum tillögum, en
benda má á eftirfarandi atriði sem
dæmi um ávinning:
1. Á síðastliðnum árum höfum við
fjárfest i dýrum fiskiskipum, án
þess að hugað hafi verið að því,
hvort arðbær verkefni hafi verið
fyrir hendi. Með því að selja eða
leggja togurum, sem of dýrt er að
halda úti, sparast óhóflegur
rekstrarkostnaður, en jafnframt
kemur frelsi í vaxtaákvörðunum
ásamt séreignarréttarfyrirkomu-
lagi á fiskveiðum í veg fyrir að
sömu mistök hendi á ný.
2. Frelsi í verðákvörðunum í
verzlun með landbúnaðarvörur
leiðir til rekstrarhagkvæmni sem
skilar sér í lægra kostnaðarverði
og meira vöruúrvali. Og með
niðurfellingu niðurgreiðslna og
útflutningsbóta, sem náðu um
25.000 krónum á hvert meðalheim-
ili 1983, aukast ráðstöfunartekjur
heimilanna til muna.
3. Með sölu ríkisfyrirtækja vinnst
tvennt. Möguleiki skapast á því að
grynnka á erlendum skuldum rík-
issjóðs, sem ógna jafnvægi í verð-
lagsmálum, og rekstrarhag-
kvæmni samkeppnisgreinanna,
sem við tækju mun birtast neyt-
endum og skattgreiðendum í formi
betri vara og þjónustu og lægri
skatta.
4. Tillögur VÍ um ráðstafanir í
efnahagsmálum, sem miða að því
að afnema óskynsamleg ríkisaf-
skipti, skapa atvinnulífinu almenn
skilyrði til að auka kaupmátt
launa, og jafnframt auka ráð-
stöfunartekjur fólks vegna minni
ríkisútgjalda og þar með minni
þörf fyrir háa skatta.
4. Greinargerð
Tillögum Verzlunarráðsins má
gróflega skipta í fernt eftir efni. í
fyrsta lagi þær, er snerta skatta-,
tolla-, gjaldeyris- og verðlagsmál.
1 öðru lagi fjalla þær um lánamál.
í þriðja lagi verða þær skipu-
lagsbreytingar á frumatvinnuveg-
unum, landbúnaði og sjávarútvegi
og nýtingu auðlinda. Og að síðustu
taka þær til rikisfjármála og
beinnar þátttöku ríkisins í at-
vinnurekstri.
4.1. Skatta-, tolla-, gjald-
eyris- og verðlagsmál
Talsvert hefur áunnist í flestum
þessara málaflokka. Ný lög um
tekju- og eignarskatt gera ráð
fyrir ýmsum breytingum, sem
hniga að því að örva þátttöku al-
mennings í atvinnulífinu. Á hinn
bóginn eru enn við lýði ýmsar
álögur á atvinnurekstri, sem tor-
velda aðlögunarhæfni hans og
getu til að borga hærri laun.
Skattur á skrifstofu- og verslun-
arhúsnæði, aðstöðugjald, launa-
skattur og stimpilgjald eru nokk-
ur dæmi um þessar álögur, sem
brýnt er að losna við. f heild ætti
að stefna að mikilli einföldun
skattkerfisins, sem miði að því að
ráðstöfun fjármagns og skatt-
heimta verði í meira samhengi.
Neikvæður tekjuskattur og aukn-
ar sértekjur ríkisstofnana eru í
þessa veru.
Mikilvægt er að tollalögin verði
einfölduð, tollafgreiðslustöðum
verði fjölgað, bankastimplun af-
numin, verðtollar verði samræmd-
ir og sama prósenta verði á skyld-
um vörum, en aðflutningsgjöld
verði aðeins tvö, þ.e. verðtollur og
vörugjald. Ennfremur er nauð-
synlegt að innleiða gjaldfrest á
aðflutningsgjöldum til þess að
auka hagræði við innflutning.
Gjaldeyrismál hafa að ýmsu leyti
færst til betri vegar, en margt er
enn ógert. Æskilegt væri að veita
innlendum fyrirtækjum og al-
menningi heimild til að hafa ávis-
anareikninga í innlendum bönkum
á erlendan gjaldeyri; að fyrirtækj-
um verði heimilað að nýta sér
gjaldfrest við vörukaup og verði
frjálst að taka lán erlendis; að
rýmkaðar verði reglur um fjár-
magnsflutninga og fjárfestingu;
unnið verði að því að fyrirtækjum
gefist kostur á fyrirframkaupum á
gjaldeyri; að skilaskyldu megi al-
mennt fullnægja með innleggi á
gj aldeyrisreikning.
Að undanförnu hefur verðlagn-
ing verið gefin frjáls á vissum
vörutegundum. Mikilvægt er að
stíga sporið í átt til frjálsrar verð-
myndunar til fulls sem fyrst, svo
að kostir hennar, aukin hagræðing
og lægra vöruverð komi ótvírætt í
ljós.
4.2. Lánamál
Eitt af mikilvægustu verkefnum
framundan til að treysta grunninn
að bættum lífskjörum eru skipu-
lagsbreytingar á sviði lánamála.
Reynslan sýnir að miðstýrð vaxta-
stefna og mistök í fjárfestingum í
kjölfar hennar hafa leitt til lakari
lífskjara.
Raunvextir eru um þessar
mundir jákvæðir, sem helst má
þakka hægari verðlagsbreytingum
á seinasta ári fremur en mark-
vissri stefnu stjórnvalda. Besta
leiðin þess vegna til að tryggja
jákvæða raunvexti og þar með
sparnað og skynsamlega nýtingu
fjármágns er að gefa vaxtamynd-
un frjálsa. Við þá ákvörðun má
einnig búast við meiri almennri
samkeppni milli lánastofnana.
Stærstu bankar og lánasjóðir
landsins eru í eigu ríkisins. Engin
haldbær rök hafa komið fram til
að viðhalda því fyrirkomulagi og
eðlilegast að viðskiptabönkum i
eigu ríkisins verði breytt í hluta-
félög og þeir seldir í fyllingu tím-
ans.
Nauðsynlegt er að ríkið afsali
sér yfirráðum opinberra sjóða og
framlögum ríkissjóðs og skatt-
lagningu til þeirra verði þar með
hætt. I staðinn verði núverandi
sjóðir sameinaðir í þrjá sjóði í
hlutafélagsformi í eigu þeirra sem
til þeirra hafa greitt. Sjóðirnir
láni síðan til atvinnulífsins al-
mennt á grundvelli arðsemi og
trygginga. Framkvæmdasjóð, sem
er miligönguaðili um erlendar
lántökur, ætti jafnframt að leggja
niður, en Seðlabankinn gæti ann-
ast skuldaskil hans.
Húsnæðismálalánakerfið er enn
eitt dæmið um það hvernig lána-
mál þróast í höndum rlkisins.
Húsnæðismálastofnunin er orðin
að miklu og óhagkvæmu bákni.
Þetta kerfi ætti að einfalda, m.a.
með því að breyta því í sjóð sem
endurkeypti skuldabréf af bönk-
um og sparisjóðum eftir ákveðn-
um reglum. Jafnframt ætti að
leggja niður tæknideild Hús-
næðismálastofnunar, en sú þjón-
usta sem hún veitir er þegar fyrir
hendi á almennum markaði.
4.3. Auðlindanýting
I landbúnaði hafa skapast
vandamál, fyrst og fremst vegna
þess að verðmyndun er miðstýrð
og miðast ekki við þarfir neyt-
enda, heldur ímyndaðar þarfir
framleiðenda. Landbúnaðarkerfið
er dæmigert fyrir það hvað gerist,
þegar gripið er inn 1 frjálsa verð-
myndun. Vegna afskiptanna, sem
eru ærið kostnaðarsöm í sjálfu
sér, þurfum við að glíma við
offramleiðslu, en einnig sjá á eftir
glötuðum tækifærum til hag-
ræðingar og fjölbreyttari verð-
mætasköpunar.
Lykillinn að lausn þess vanda er
frjálst verðmyndunarkerfi og
frjáls verslun með landbúnðarvör-
ur. Mikil bót væri þó strax að því
ef lágmarksverð væri ákveðið til
bænda frá vinnslustöðvum en að
verðmyndunin væri gefin frjáls á
seinni stigum og jafnframt ef
horfið væri frá styrkjum, útflutn-
ingsbótum og niðurgreiðslum á
vaxtakostnaði.
Verzlunarráðið telur fyrir-
sjáanlegt að innlendur landbúnað-
ur getur ekki keppt við innflutn-
ing landbúnaðarvara að óbreyttu
styrkjakerfi í nágrannalöndum.
Hins vegar ætti innanlandsfram-
leiðslan ekki að vera meiri en svo
að hún fullnægi innlendri eftir-
spurn í góðu árferði, og ekki komi
til útflutnings heldur verði sveifl-
ur í árferði jafnaðar með innflutn-
ingi þegar svo árar.
Einnig á innflutningur á kart-
öflum og nýju grænmeti ávallt að
vera frjáls á þeim tfma, sem inn-
lend framleiðsla er ekki á boðstól-
um.
Sjávarútvegurinn á við þann
vanda að glíma, að fiskiskipastóll-
inn ef of stór miðað við þann afla
Nóv 81 Febr 82 Mai '82 Agúsl '82 Nóv 82 Febr '83 Mai 83 Agusl 83 Nóv '83 Febr 84 Mai 84