Morgunblaðið - 21.07.1984, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 1984
Um samstarf háskóla við
fyrirtæki og sveitarfélög
— eftir Guðmund .
Magnússon
1 Reykjavíkurbréfi Morgunblaðs-
ins sl. sunnudag var vikið að árang-
ursríku samstarfi háskóla og at-
vinnufyrirtækja í Bandaríkjunum og
víðar.
Guðmundur Magnússon, háskóla-
rektor, ritaði fróðlega grein um þetta
mál í ritið „Skipulagsmál höfuðborg-
arsvæðisins" í aprfl sl. og hefur
Morgunblaðið fengið leyfi hans til
að birta greinina. Fer hún hér á eft-
ír
í kjölfar olíukreppunnar uppúr
1970 og minnkandi framleiðni í
iðnaði varð fyrirtækjum enn ljós-
ara en áður hve nauðsynlegt er að
hafa gott samstarf við háskóla og
aðrar rannsóknarstofnanir ef tak-
ast á að keppa á alþjóðamarkaði á
sviði hátækniiðnaðar. Einnig hafa
sveitarfélög lagt sitt af mörkum
til að efla samvinnu af þessu tagi i
því skyni að auka tekjur og at-
vinnu. Segja má að við allflesta
stærri skóla í Bandaríkjunum séu
komnar tækniþróunarmiðstöðvar.
Sömu sögu er að segja um Evrópu.
Sérstaklega í Bretlandi og á Norð-
urlöndum hafa risið „vísindagarð-
ar“. Það er því ekki að furða að
^831 mál séu til umræðu hér á
landi um þessar mundir og að
háskólinn, fyrirtæki og Reykjavík-
urborg velti fyrir sér hvernig megi
efla rannsóknir og þróunarstarf-
semi í tengslum við Háskóla Is-
lands.
Menntun há-
skólakennara
f Árbók Háskóla íslands fyrir
háskólaárið 1980—1981 er að
finna skrá er sýnir menntun kenn-
ara við háskólann eftir stúd-
entspróf. Þar kemur berlega í ljós
hve fjölþætt það undirbúnings-
starf er sem menn hafa lagt af
mörkum til þess að gera sig hæfa
til háskólakennslu og rannsókna.
Þar kemur t.d. fram að 91 af 230
kennurum skólans hefur dokt-
orspróf frá 42 mismunandi há-
skólum, og það yfirleitt þeim
bestu í heiminum á þeirra sviði.
Það er þvi augljóst að við háskól-
ann er samankominn mikill þekk-
ingarforði sem klaufaskapur er að
ríkið og Reykjavíkurborg nýti ekki
sem best til rannsókna á sviði nýj-
unga og tækni.
Skipting tekna
Háskóla íslands og
rannsóknarstarfsemi
Eins og kunnugt er nýtur há-
skólinn þess að hafa Happdrætti
Háskóla íslands að bakhjarli.
Hann fær 80% af tekjuafgangi
þess, en 20% (eða andvirði þeirra)
renna til annarrar rannsóknar-
starfsemi í landinu. Lætur nærri
að 15% af tekjum Hl komi frá
happdrættinu, 80% úr ríkissjóði
og 5% eru þjónustutekjur. Eru þá
ekki taldar með tekjur Háskóla-
bíós og Reykjavíkurapóteks sem
háskólinn rekur. Reyndar er þessi
mikli fyrirtækjarekstur óvenju-
legur á evrópska vísu. Sé borið
saman við aðra skóla er skiptingin
við Tækniskólann i Stokkhólmi sú
að 67% tekna koma á fjárlögum,
28% frá rannsóknarráðum og 5%
eru þjónustutekjur. Við Minne-
sota-háskóla er tekna frá fylk-
inu, annar þriðjungur frá alríkis-
stjórninni (mest samkvæmt rann-
sóknarsamningum) en afgangur-
inn er skólagjöld og ýmsar aðrar
tekjur.
Svo við hverfum aftur til Is-
lands þá eru að sjálfsögðu í gangi
fjölmörg rannsóknarverkefni og
þarf ekki annað en líta á Árbók
Háskóla Islands og ársskýrslur
stofnana hans til aö sannfærast
um það. Tekjur af útseldri þjón-
ustu eru mestar af Reiknistofnun
háskólans en um helmingur tekna
hennar er frá utanskólaaðilum en
síðan frá stofnunum í verkfræði-
og raunvísindadeild og lækna-
deild. Raunvísindastofnun háskól-
ans hefur sérstakan fjárhag og
þar eru rannsóknir á tæknisviðinu
lengra komnar og fjölþættari en í
hinni ungu Verkfræðistofnun.
Rétt er að vekja hér athygli á því
hvernig fjárveitingum til rann-
sókna á Islandi er háttað. Árið
1981 er talið að 76,3% af fénu hafi
komið frá opinberum aðilum,
19,4% frá einkafyrirtækjum og
4,3% frá erlendum aðilum. Jafn-
framt er talið að það ár hafi 86,8%
af rannsóknum verið framkvæmd
af opinberum stofnunum (þar með
töldum æðri menntastofnunum).
Hlutur hins opinbera er því miklu
meiri hér á landi en annars stað-
ar. Er því ekki óeðlilegt að leita
sér leiða til þess að virkja fyrir-
tækin meira en áður til beinnar
þátttöku í rannsóknarstarfi og
þróun tækninýjunga.
Nokkur dæmi um
hvaö er að gerast
annars staðar
Aðstæður eru á einhvern hátt
sérstæðar i hverju landi jafnvel
við hvern einstakan háskóla og því
hafa verið farnar margar mis-
munandi leiðir til að efla rann-
sóknir og atvinnulif. M.a. er vænt-
anleg skýrsla frá OECD þar sem
dæmi um mismunandi samvinnu
eru rakin. Það er ekki unnt að gefa
einhverja ákveðna formúlu fyrir
því hvernig á að stofna vel heppn-
uð fyrirtæki og græða á nýjung-
um. Það virðist þó að saman verði
að fara nálægð við góðan háskóla
á tæknisviðinu, verkkunnátta,
markaðsþekking, dirfska og
áhættufé. Þekktustu dæmin, sem
nú jafnvel eru orðin klassisk, eru
frá Silicon Valley kringum Stan-
ford-háskólann í San Francisco-
svæðinu og „Vegur 128“ nálægt
Massachusetts Institute of
Technology (MIT) í Boston og
Cambridge á Nýja-Englandi i
Bandaríkjunum. 1 Evrópu má
einnig nefna Cambridge í Eng-
landi, Kista nálægt Tækniháskól-
anum í Stokkhólmi, fyrirtæki i
kringum Chalmers-tækniháskóla i
Gautaborg, Uleáborg i Norður-
Finnlandi. Að þvi er varðar sam-
starf milli háskóla og sveitarfé-
laga eru mér efst i huga vísinda-
garðar i Bretlandi og það samstarf
milli háskóla og sveitarfélaga sem
nú er i gangi á Norðurlöndum og
er það einna nýjast Idéon ( Lundi,
þar sem ýmis stór fyrirtæki hafa
ákveðið að reisa byggingar og
verja fé til rannsóknarstarfsemi.
Rétt er að greina þetta frá þvi
sem ég vildi nefna þróunarmið-
stöðvar við háskólana sjálfa eins
og SINTEF i Þrándheimi sem er
eins konar þróunarfyrirtæki i eigu
\
\Æl
Guðmundur Magnússon
Eftir viðræður við
menn innan og utan há-
skólans er ég um þessar
mundir að vinna að
stofnun þróunarmið-
stöðvar eða þróunarfyr-
irtækis Háskóla ís-
lands.
háskóla, iÖnaÖarsamtaka og ríkis-
ins.
Samanburður á Massa-
chusetts og Svíþjóð
Svo vill til að nýlega var gerður
samanburður á þróun hátækniiðn-
aðar i Massachusetts i Banda-
ríkjunum annars vegar og i Svi-
þjóð hins vegar. I því skyni að
reyna að einangra þær forsendur
sem stuðlað gætu að framförum á
þessu sviði ætla ég að fara um
þetta nokkrum orðum. Ástæðan
fyrir þvi að Massachusetts var
valið til samanburðar við Svíþjóð
er sú að fólksfjöldi er svipaður.
Áþekkur fjöldi starfsmanna er í
tækniiðnaði, um 250 þús. Á báðum
stöðum eru laun tiltölulega há,
menntastig hátt o.s.frv. 1 ljós kom
að erfitt var að finna einhverja
tiltekna gerð fyrirtækis sem var
likleg til þess að verða ofan á eða
undir. Þau atriði sem virtust
mestu máli skipta voru viðfeðm
stjórnunarþekking, þ.e. kunnátta
bæði á markaðssviðinu og tækni-
sviðinu, svo og aðgangur að
áhættufé. Almenna reglan er sú
að þ að eru nýju fyrirtækin sem
eru í fararbroddi með nýja tækni
og hugmyndir þótt stórfyrirtækin
kaupi þau ósjaldan upp siðar. Það
gæti að visu brenglað tölurnar að
hugvitsmenn sem starfað hafa við
stórfyrirtækin hverfi á braut og
stofni sín eigin fyrirtæki. Banda-
rísku fyrirtækin höfðu meira fé
milli handanna i byrjun og fjár-
magnsmarkaður er þar virkari en
i Svíþjóð. Hins vegar gegndu stór-
fyrirtækin í Svíþjóð því hlutverki
að útvega minni fyrirtækjunum fé
með því að ráða þau sem undir-
verktaka.
I Massachusetts þekktu allir
alla en það kom mér á óvart að i
Svíþjóð vissi einn ekki hvað annar
var að gera á sama sviði. Nálægð
við tækniháskóla skipti miklu
máli báðum megin Atlantshafs-
ins. Má í því sambandi nefna að af
hverjum 10 nýjungum komu sex
hugmyndir frá kaupendum, 3 frá
háskólunum og 1—2 annars staðar
frá.
Háskóli íslands
og Reykjavíkurborg
Reykjavikurborg veitti Háskóla
Islands gifurlegan styrk með
hinni höfðinglegu gjöf háskólalóð-
ar á 50 ára afmæli hans 1961 og
með veitingu lands fyrir starfsemi
tilraunastöðvarinnar í meinafræði
að Keldum. Það er þó fyrst nýlega
að formlegt samstarf við Reykja-
víkurborg hefur hafist með því að
háskólinn og Reykjavíkurborg
hafa ráðið sér starfsmann sameig-
inlega til þess að vinna að eflingu
hátækniiðnaðar á Reykjavikur-
svæðinu. Sömuleiðis var tekið til-
lit til þess við samninga háskól-
ans, rikisins og Reykjavíkurborg-
ar um framtfðarafnot af Keldna-
holtinu að þar gætu risið stofnan-
ir og fyrirtæki sem hefðu hag af
nálægð við háskólann og rann-
sóknarstofnanir atvinnuveganna á
Keldnaholti.
Þróunarmiðstöð
Háskóla íslands
og fyrirtæki í
tengslum við hana
1 Háskóla Islands er nú verið að
vinna að fjölda áhugaverðra þró-
unarhugmynda á sviði rafeinda-
tækni, hugbúnaðar og líftækni
o.fl., sem geta leitt til framleiðslu
á nýjum háþróuðum iðnaðarvör-
um til sölu heima og erlendis. Á
fjölmörgum tæknisviðum eru ekki
starfandi á íslandi fyrirtæki sem
geta notfært sér og styrkt rann-
sóknarstarfsemi í landinu. Það er
áhugavert að stuðla að stofnun
slíkra fyrirtækja svipað og gert
hefur verið erlendis. Einnig má
geta þess að margir efnilegir Is-
lendingar eru nú i framhaldsnámi
erlendis og er mikilvægt að þeir
nýtist vel þegar heim kemur að
námi loknu. Auk þess hefur ekki
farið fram hjá neinum að þriðji
hver íslendingur hefur nú nám i
Háskóla fslands og þann mannauð
þarf að virkja ekki síður en fall-
vötnin, jarðhitann, sjávarafla og
landbúnaðarvörur.
Þjónusturannsóknir og tilraunir
í háskólanum eru orðnar það fjöl-
þættar að nauðsynlegt er að beina
þeim í skipulegan farveg. Hin
opna frjálsa rannsóknarstarfsemi
við háskóla hentar heldur ekki
alltaf þegar komið er út i harða
samkeppni þar sem vinna þarf
hratt, með leynd og fyrir áhætt-
ufé. Einnig þarf að leysa ýmis
flókin höfundarréttarmál jafn-
framt því sem virkja þarf ein-
staklingsframtakið í rannsóknum
og framleiðslu.
Eftir viðræður við menn innan
og utan háskólans er ég um þessar
mundir að vinna að stofnun þró-
unarmiðstöðvar eða þróunar-
fyrirtækis Háskóla íslands.
Markmiðið yrði að efla hagnýt-
ingu rannsókna við háskólann,
nýsköpun og vöruþróun á sviði há-
tækniiðnaðar með því að auðvelda
starfsmönnum háskólans að koma
hugmyndum sínum í framkvæmd
með bættri starfsaðstöðu og
starfsliði, með ráðgjöf á sviði
markaðsmála og nægilegu
áhættufé til að stunda markvissa
og öfluga þróunarstarfsemi; að
efla nýsköpun og fjölbreytni í ís-
lensku atvinnulifi og stuðla að efl-
ingu háþróaðra iðngreina hérlend-
is til að fjölga atvinnutækifærum
fyrir háskólamenntaða menn og
aðra þegna þjóðfélagsins; að efla
möguleika á áhugaverðum störf-
um við háskólann fyrir islenska
námsmenn þegar þeir koma aftur
heim frá sérfræðinámi erlendis.
Fyrirtækið heyrði undir háskóla-
ráð, en væri sameign háskólans,
fyrirtækja og fjármálastofnana.
Það starfaði á viðskiptalegum
grundvelli eftir deildum og annað-
ist samninga við aðila innan og
utan skólans. Það yrði þvi eins
konar umsýsluaðili sem ekki
framkvæmdi rannsóknir sjálft
nema þá að litlu leyti. Leiði þróun-
arstarfsemin til söluhæfra hugm-
ynda gæti það síðar leitt til stofn-
unar fyrirtækja samkvæmt al-
mennri löggjöf þar sem eignar-
aðild gæti verið með ýmsum
hætti, þ.e.a.s. gæti verið eign há-
skóla og fyrirtækja eða þá ein-
stakra háskólakennara í sam-
vinnu við ýmsa aðila eða jafnvel
alfarið i eigu utanskólaaðila. Ég
tel heppilegast m.k. á þessu stigi
að ríki og Reykjavíkurborg eigi
ekki beina aðild að þróunarmið-
stöðinni. Hins vegar hlýtur fé og
aðstaða að koma frá þeim með
ýmsum hætti. Ég bind miklar von-
ir við samstarf af þessu tagi og
trúi því að með því sé unnt að
flýta þróun hugmynda um mörg
ár sem út af fyrir sig er yfirleitt
bráðnauðsynlegt í þeirri hörðu
samkeppni sem ríkir á flestum
sviðum. Sömuleiðis bind ég miklar
vonir við að við getum haslað
okkur völl á sviði ýmisskonar
hugbúnaðar. 1 slikum tilvikum
skiptir afskekkt lega landsins ekki
miklu máli. Svo vill til að sala
hugbúnaðar á alþjóðamarkað vex
nú um 40% á ári þegar sala á hrá-
efni stendur i stað eða jafnvel
dregst saman. Einnig treysti ég
því að þær aðgerðir sem gripið
hefur verið til í efnahagsmálum
og ráðgerðar eru til eflingar at-
vinnulífs í landinu verði til styrkt-
ar samstarfi milli háskóla og
fyrirtækja. Á ég þar við hjöðnun
verðbólgu og hækkun raunvaxta
sem leiðir til meira framboðs á
sparifé og áhættufé svo og þær
breytingar á hlutafjárlöggjöf og
lögum um viðskiptabanka sem
væntanlegar eru. Allar tilraunir
koma ekki til með að takast, en
höfum við efni á að sitja auðum
höndum?
Guðmundur Magnússon er rektor
Háskóla íslands.
Fékk stórlúöu
á handfæri
Hún er engin smásmið þessi lúða
sem Magnús Jónsson fékk á færi á
dögunum.
Lúðan sem er 180 sm löng og 70
til 80 kfló fékk Magnús um fjórtán
mflur norðvestur af deild.
Magnús rær með Elíasi Ketils-
syni á bát þess síðarnefnda, mb.
Sæbirni.
Þeir sögðu að færi Magnúsar
hefði fest og fór þá Elias að keyra
á það, eftir smástund losnaði það
og þegar það kom upp voru aðeins
þrír önglar eftir á slóðanum og
lúðan á þeim neðsta.
Þeir sögðu að lúðan hefði aldrei
tekið neitt verulega i og ekki
hefðu veriö nein vandkvæði á að
innbyrða hana.
Myndin er af Magnúsi Jónssyni
við lúðuna.
Gunnar