Morgunblaðið - 05.09.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐID, MIDVIKUDAGUR 5. SEPTEMBER 1984
Ríkið mismunar
launþegum sínum
Prófessor með lægri laun en deildarverkfræðingur
Tafla 2
- eftir Gísla Jónsson
prófessor
í þeim umræðum sem fram hafa
farið að undanförnu um launakjör
opinberra starfsmanna hefur
nokkuð verið minnst á yfirborgan-
ir til vissra starfshópa í formi
ómældrar yfirvinnu. í flestum til-
vikum eru yfirborganir þessar
taldar vera greiðslur fyrir að lesa
fræðirit heima á kvöldin, svo kall-
aðir lestímar, og vegna ónæðis við
að svara starfserindum í heima-
síma. Þegar á þessar yfirborganir
er minnst, virðast fulltrúar ríkis-
ins koma af fjöllum og fullyrða
þvert ofan í beinharðar staðreynd-
ir, að ekki sé greidd nein dulin
launauppbót. Greinarhöfundi er
kunnugt, m.a. af viðtölum við
BHM-menn sem starfa hjá ríkis-
stofnunum, að yfirborganirnar
eru staðreynd og að þær eru al-
mennar meðal tæknifræðinga og
verkfræðinga. Það er í hæsta
máta ámælisvert að aðstoðarmað-
ur sjálfs fjármálaráðherra skuli
halda því fram í útvarpi frammi
fyrir alþjóð, að hann viti ekki til
þess að opinberum starfsmönnum
sé greidd dulin launauppbót. Ætla
verður að hann hafi sagt satt og er
því fyllilega tímabært að hann
kynni sér betur launagreiðslur til
opinberra starfsmanna.
Umræddar yfirborganir eru 20
yfirvinnutímar á mánuði og
stundum meira. Ofan á þessa yfir-
vinnu kemur síðan orlof svo hún
þýðir a.m.k. 22,6% launauppbót.
Kjósi ríkið að bæta starfsmönnum
sinum upp laun á þennan hátt, er
ekkert við því að segja, ef jafnt er
látið yfir alla ganga. Svo er hins
vegar ekki. M.a. virðist ekki talið,
að háskólakennarar þurfi að lesa
fræðitímarit heima á kvöldin né
heldur að þeir verði fyrir ónæði af
upphringingum vegna starfs síns.
Deildarverkfræð-
ingur með 8,5 % hærri
laun en prófessor
Samanburður á dagvinnulaun-
um prófessors og nokkurra tækni-
manna hjá rkisstofnunum sem fá
greidda 20 ómælda yfirvinnutíma
á mánuði, leiðir til þeirrar niður-
stöðu sem sýnd er á töflu 1.
Þannig er deildartæknifræðing-
ur með svo til sömu laun og pró-
fessor, deildarverkfræðingur með
8,5% og yfirverkfræðingur með
18,9% hærri laun en prófessor
fyrir dagvinnuna. Hér hefur verið
reiknað með aöeins 20 yfírvinnu-
timum en auðvelt er að benda á
„Af framansögðu er
Ijóst að launakjör há-
skólakennara eru þjóð-
inni ekki aðeins til van-
sæmdar í bráð, heldur
til beins tjóns þegar til
lengri tíma er litið. Þar
við bætist, að stjórnvöld
hafa meira en tvöfaldað
skattbyrði þeirra milli
ára. Verst af öllu er þó,
að sumir launþegar rík-
isins skuli vera yfirborg-
aðir en aðrir ekki. Ekki
er að furða þótt stjórn-
völd þræti fyrir, að þess-
ar yfirborganir eigi sér
stað, því þau geta ekki á
nokkurn hátt réttlætt þá
mismunun sem í þeim
felst.“
Tafla 1
SAMANBURÐUR Á LAUNAKJÖRUM PRÓFESSORS 1983 og 1984
Eining Ókvæntur Kvæntur
Árslaun 1982 kr/ár 212.255 212.255
—1983 334.724 334.724
1984 *> — - 387.780 387.780
Skattar 1983 kr/ár 63.712 44.961
X af launum'83 19,0 13,4
Skattar 1984 kr / ár 113.383 83.883
X af launum'84 29,2 21,6
Aukning skattbyrði i 53,7 61,1
Nettóárslaun 1983 kr/ár 271.012 289.763
—1984 274.397 303.897
Aukning nettólauna 83/84 X 1,25 4,88
kr/ár 3.385 14.134
*) Gert er ráð fyrir 3 1 launahækkun 1. september.
Gísli Jónsson, prófessor
sóknum og kennslu, er gert það
ókleift.
Vinna háskólakennarar
fyrir launum sínum?
Sá orðrómur heyrist að háskóla-
kennarar skili ekki nema hlutast-
vinnumarkaði, svo ekki sé nú
minnst á minna menntaða ríkis-
starfsmenn. Því er ekki nema von
að þeir leiti eftir aukavinnu utan
háskólans. Því er hins vegar ekki
að leyna, að meðal háskólakenn-
ara finnast menn sem hafa ekki
reynst trausts þess verðir sem
þeim hefur verið sýnt, að því er
varðar það frjálsræði er háskóla-
kennarastarfið felur í sér og geng-
ið of langt í aukastörfum sínu.
Hinir eru þó miklu fleiri sem
rækja starf sitt af samviskusemi,
áhuga og dugnaði. Hin slæmu og
síversnandi launakjör háskóla-
kennara beinlínis hrekja þessa
menn út i sívaxandi aukastörf,
með þeim árangri að þeir geta
ekki rækt starf sitt eins og þeir
Lfl. F ö s t 1aun kr/mánuð Ómæld yfirvinna kr/mánuð*' Hlutfall af próf. launum X
Almennur verkfraeðingur með umsjón með verki 115-5 25.213 5.700 96,0
Deildartæknifraeðingur 116-5 25.996 5.877 99,0
Deildarverkfræðingur 119-5 28.489 6.441 108,5
Yfirverkfræðingur 122-5 31.220 7.058 118,9
Prófessor 123-5 32.191 0 100,0
20 yfirvinnutimar á mánuði. Orlof á yfirvinnu 13,04 %,
dæmi um mun meiri yfirborganir,
t.d. þar sem deildartæknifræðing-
ur er með um 14% hærri laun en
prófessor. Þegar slíkt óréttlæti
bætist ofan á afburða slæm launa-
kjör opinberra starfsmanna al-
mennt, er hætta á ferðum. Þegar
þannig er sáð, getur uppskeran
ekki orðið önnur en sú, að til há-
skólakennslu fáist þeir einir sem
annað hvort hugsa sér að hafa
starfið sem „aukastarf" og birtast
aðeins í mýflugumynd í kennslu-
stundum eða eru hreinlega ekki
gjaldgengir á hinum almenna
vinnumarkaði. Háskólakennurum
sem hafa fullan hug á að sinna
báðum þáttum starfs sins, rann-
arfi og á þessu hefur verið svo
mjög hamrað, að þeir hafa hreint
engan meðbyr í launabaráttu
sinni. Þessi orðrómur hefur skotið
rótum m.a. vegna þess, að há-
skólakennarar hafa allt of lítið
gert af því að kynna störf sín og
starfsskyldur. Þennan misskilning
þurfa háskólakennarar að kveða
niður með því að kynna störf sín á
opinberum vettvangi.
Miðað við þær kröfur, sem gera
verður til háskólakennara, bæði
varðandi menntun og fyrri störf,
er ekki hægt að ætlast til að þeir
geti unað lægri launum fyrir fullt
starf en ýmsir mun minna mennt-
aðir launþegar á hinum almenna
óska, en það bitnar aftur á öllu því
unga fólki sem er að leita sér
menntunar og að lokum á allri
rannsóknarstarfsemi í landinu.
Hvort tveggja grefur undan þeim
stoðum þjóðfélagsins sem nauð-
synlegt er að verði sem styrkastar.
Nettóárslaun pró-
fessors 1984 örlítid
hærri en 1983
Við mat á launum ber að líta á
nettótekjur, þ.e. laun að frádregn-
um sköttum. Á töflu 2 er gerður
samanburður á launakjörum pró-
fessors í hæsta aldursflokki árin
Að hagræða staðreyndum
- eftir Ólaf ísleifsson,
hagfrœðing
Föstudaginn 31. ágúst sl. sýndi
sjónvarpið samtalsþátt þar sem
prófessor Milton Friedman svar-
aði spurningum þriggja manna. f
umræðunum bar á góma talna-
meðferð þeirra Friedmans og
Önnu J. Schwartz í bókinni Mone-
tary Trends in the United States and
the United Kingdom, en nokkuð
hefur verið um hana fjallað í ís-
lenskum fjölmiðlum. Afleit þýð-
ingarskekkja slæddist inn i þenn-
an hluta þáttarins, sem ekki verð-
ur komist hjá að leiðrétta.
í þættinum var enska orða-
sambandið „to manipulate the
data“ þýtt með „að hagræða stað-
reyndum", og í íslenska textanum
var prófessor Friedman látinn
gangast við því, að það hefðu þau
Anna Schwartz gert í bók sinni.
Hver sá er þekkir til veit, að þessi
þýðing er fjarri réttu lagi, og
mátti raunar vera ljóst af sam-
henginu. Hið rétta er að þau
Friedman og Schwartz umbreyttu
talnaefninu á þann veg, að i stað
þess að nota hinar upphaflegu
árstölur beittu þau meðaltölum
yfir nokkur ár í senn, er þau könn-
uðu, hversu vel hagtölur féllu að
líkani sínu. Þetta er algengt i
rannsóknum eins og kom fram i
máli Friedmans, og er stundum
gripið til þessa ráðs þegar hugað
er að hagþróun yfir langt tímabil.
Tilgangurinn er sá að bægja frá
áhrifum af hagsveiflum, sem
standa yfir tiltölulega skamma
hríð. Slíkar hagsveiflur eru utan
þess efnis, sem þau Friedman og
Schwartz fást við í umræddri bók
,Hvorki prófessor
Hendry né nokkur ann-
ar hefur borið þeim
Friedman og Schwartz á
brýn, að þau þyrftu að
hagræða staðreyndum
til að fá fram niöurstöð-
ur sínar.“
og því ekki óeðlilegt, að þau stæðu
að málum á þennan hátt. Hvorki
prófessor Hendry né nokkur ann-
ar, sem mark er takandi á, hefur
borið þeim Friedman og Schwartz
á brýn, að þau þyrftu að hagræöa
staðreyndum til að fá fram niður-
stöður sínar. Hins vegar telur
Hendry vinnubrögð þessi óheppi-
leg frá tölfræðilegu sjónarmiði og
bendir á í grein sinni, að með
þessu móti glatist upplýsingar úr
hinu upphaflega talnasafni. Deila
má um, hvort ábending Hendrys
eigi við í þessu samhengi.
Sjónvarpsþáttur þessi var lang-
ur, og hann mun hafa þurft að
þýða á skömmum tíma. Það er þvf
skiljanlegt og ekki við neinn að
sakast þó að villur slæðist inn í
íslenska textann þegar fjallað er
um málefni, sem í eðli sínu eru
tæknileg og sérhæfð.
Rn vegna þess hvað sumir hafa
fjallað af lítilli þekkingu um bók
þeirra Friedmans og Schwartz er
ótækt að hið rétta komi ekki fram,
þegar þýdd eru orð Friedmans
sjálfs f islensku sjónvarpi. Og f
þessu efni sem oftar eiga við orð
Ara prests, að skylt er að hafa það
heldur er sannara reynist.
1983 og 1984. Reiknað er með 3%
launahækkun 1. september 1984.
Við útreikning á sköttum er ann-
ars vegar reiknað með einhleyp-
ingi og hins vegar kvæntum
manni og að konan hafi ekki tekj-
ur. Reiknað er með 10,5% útsvari,
10% föstum frádrætti, engum
barnafrádrætti og engum eigna-
skatti. Hafa ber í huga, að hafi
kona kvænta mannsins umtals-
verðar tekjur, ber hann sömu
skatta og einhleypur maður. Eins
og sjá má á töflunni kemur í ljós
eftirfarandi:
Útborguð laun prófessors 1984
m.v. 3% hækkun launa 1. september
hækka aðeins um 3.385 kr. eða um
1,25% fri árinu áður, sé hann ein-
hleypur, en um 14.134 kr. eða um
4,88 %sé hann kvæntur.
Skattbyrði einhleyps prófessors
hefur aukist um 53,7% milli áranna
1983 og 1984, þ.e. úr 19,0% í 29,2%
af launum greiðsluárið. Skattbyrði
kvænts prófessors hefur hinsvegar
aukist um 61,1% þ.e. úr 13,4% í
21,6%
Af framansögðu er ljóst að
launakjör háskólakennara eru
þjóðinni ekki aðeins til vansæmd-
ar f bráð, heldur til beins tjóns
þegar til lengri tíma er litið. Þar
við bætist, að stjórnvöld hafa
meira en tvöfaldað skattbyrði
þeirra milli ára. Verst af öllu er
þó, að sumir launþegar rfkisins
skuli vera yfirborgaðir en aðrir
ekki. Ekki er að furða þótt stjórn-
völd þræti fyrir, að þessar yfir-
borganir eigi sér stað, því þau geta
ekki á nokkurn hátt réttlætt þá
mismunun sem f þeim felst.
Það er réttlát krafa þeirra há-
skólakennaa sem vilja rækja starf
sitt vel og sem vilja ekki láta
hrekja sig út f botnlausa auka-
vinnu úti í bæ, að þeir fái viðun-
andi laun. Krafa þessi er einnig
eðlileg og réttlát frá þjóðhagslegu
sjónarmiði. Háskóli sem gerði illa
við starfsmenn sína skilar sí-
minnkandi arði. Enda þótt al-
mennt sé álitið að prófessorar,
sem eru hæstlaunuðu háskóla-
kennararnir, séu hálaunamenn, þá
er svo ekki. Þess eru meira að
segja dæmi, að prófessor hafi
fengið láglaunabætur. Laun pró-
fessora eru lág m.v. þær kröfur,
sem til þeirra ber að gera og m.v.
launakjör á hinum almenna
vinnumarkaði.
Það verður að segja eins og er,
að ríkið fylgir illa eftir eðlilegum
kröfum til starfsmanna sinna og
að því er varðar prófessora, sem
eiga að verja 40% starfstíma síns
til rannsókna, virðist það skipta
stjórnvöld litlu, hvort sá hluti
starfsins er leystur af hendi eða
ekki. Um það eitt virðist vera
hugsað, að halda launum eins lág-
um og kostur er, en minna um það
hvað fyrir þau fæst. Þessi stefna
bitnar fyrst og fremst á dugleg-
ustu starfsmönnunum og hrekur
þá frá ríkinu og það sem verra er:
þessi launastefna — ef stefnu
skyldi kalla — fælir dugandi ungt
fólk frá rannsóknarstörfum og há-
skólakennslu sem ævistarfi, til
óbætanlegs tjóns fyrir komandi
kynslóð eða kynslóðir.
Gísli Jónsson er próíessor í rnf-
orkurerkfræói rið Háskóla ís-
lands.