Morgunblaðið - 05.09.1984, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLADIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. SEPTEMBER 1984
Nátttröll í nútíma
- eftir Þorvald
Búason
Grein eftir Árna Benediktsson
framkvæmdastjóra hjá SÍS birtist
í NT 12. júní sl. Framkvæmda-
stjórinn tekur sér fyrir hendur að
skýra iesendum þess blaðs, hver sé
kjarninn í „sláturhúsaaðferð
Þorvalds Búasonar", sem hann
segir að hafi verið beitt í greinar-
gerð um vinnslustöðvar sauðfjár-
afurða. Til að gefa sýnishorn af
aðferðinni býr Arni Benediktsson
til dæmi. Hann gefur sér forsend-
ur og tíundar niðurstöður. Aðferð-
in, sem Árni Benediktsson beitir í
dæmi sínu á ekkert skylt við þá að-
ferð, sem beitt er í greinargerðinni
um vinnslustöðvar. Sköpunarverk
Árna Benediktssonar er fáránleg og
hann einn verður að gangast við
þeirri forheimskun, sem í dæmi
hans felst
Þeir sem einungis lesa NT hafa
auðvitað ekki við annað að styðj-
ast en blekkingar Árna Bene-
diktssonar. Útdráttur úr greinar-
gerðinni um vinnslustöðvar birtist
í Morgunblaðinu 17., 19. og 20.
nóvember 1983. Greinargerðin er
birt óstytt sem fylgiskjal með
þingsályktunartillögu Guðmundar
H. Garðarssonar, Péturs Sigurðs-
sonar og Egils Jónssonar um út-
tekt á rekstrar- og afurðalána-
kerfi atvinnuveganna. (Alþingis-
tíðindi 1983—84, 106. löggjafar-
þing — 203. mál.). Grein Árna
Benediktssonar er vægast sagt
vond heimild i þessu efni.
Til fróðleiks fyrir lesendur
Morgunblaðsins er dæmi Árna
Benediktssonar látið fylgja hér
með.
Dæmi Arna Benedikts-
sonar í hans eigin
óbreyttum orðum
„Það eru ekki ýkja margir sem
þekkja það vel til rekstrar slát-
urhúsa að þeir eigi auðvelt með að
átta sig á því hvernig Þorvaldur
beitir þessari aðferð. Þess vegna
mun ég freista þess að færa hana
inn á svið sem flestir lesendur
kannast við. Ég kýs því að nota
laun í staðinn fyrir sláturhús-
rekstur, þar sem flestir lesendur
eru launamenn. Þær forsendur
sem settar verða eru þessar:
I. Árið sem notað er í forsendun-
um er 1983. Öllum mun kunn-
ugt um að það ár var til í
raunveruleikanum.
2. Árslaun í þessum forsendum
eru kr. 500.000. Flestum mun
kunnugt að á árinu 1983 var
ekki óalgengt að laun væru þar
um bil, þó að ekki sé gert ráð
fyrir að þetta sé nein meðal-
talstala.
3. Opinber gjöld eru samkvæmt
þessum forsendum kr. 125.000.
Það munu flestir sjá að þessi
tala getur staðist, þó að það
fari að vísu eftir fjölskyldu-
stærð og fleiru.
4. Lánskjaravísitala hækkaði á
árinu 1983 um 73%. Hér á eftir
verða allar tölur í heilum pró-
sentum og heilum þúsundum.
5. Launin í forsendunum voru öll
lögð inn á bankareikning. Ætl-
ast verður til þess að menn
ávaxti fé sitt á skynsamlegasta
mögulegan hátt. Besta ávöxtun-
in í banka árið 1983 var verð-
trygging, sem var 73% skv.
lánskjaravísitölu og þar að auki
1% í vexti.
6. Fjármagn rýrnaði á árinu 1983.
Lánskjaravísitala er mæli-
kvarði á fjármagn og því er eð-
lilegt að nota hana til þess að
leggja mat á rýrnun skatt-
greiðslna. Sú rýrnun nemur því
42%.
7. Sá sem launin fær í þessum for-
sendum eyðir þeim öllum í
neyslu og til greiðslu vaxta og
afborgana, svo og til greiðslu
opinberra gjalda.
8. Ef eyðslan dreifist jafnt eru
hálf mánaðarlaun að meðaltali
í ávöxtun. Launin greiðast að
meðaltali á miðju ári.
Samkvæmt sláturhúsaaðferð
Þorvalds lítur þetta dæmi þannig
út í tölum:
kr
Laun ársins 1983 500.000
Verðtrygging fjármagns 73%
á 125.000 að meðalt. 91.000
Vextir 1% 2.000
Verðrýrnun opinb. gjalda 53.000
646.000
Frá dregst neysla,
vextir, afborganir
og opinber gjöld 500.000
Hreinar eftirstöðvar 146.000
Ég hygg að flestum muni vera
ljós blekkingin, sem felst í þessu
dæmi, þó að allar forsendur séu
réttar út af fyrir sig. Ég hygg að
flestum sé ljóst í hverju blekking-
in er fólgin og sé því enga ástæðu
til að skýra það frekar. En venju-
legur maður veit að hann á engar
146.000 krónur eftir í raunveru-
leikanum við þær aðstæður sem
þarna er lýst. Hann kann að eiga
eftir 4—5 þúsund króna vexti af
ávísanareikningi."
Afglöp Árna
Benediktssonar
Árni Benediktsson segir forsend-
ur sínar réttar „út af fyrir sig“. Ein
þeirra er þó endileysa, í annarri er
fólgin mótsögn.
Sjötta forsenda Árna Bene-
diktssonar er endileysa. Launa-
maðurinn virðist greiða gjöld sín á
réttum tíma. Eins og allir vita
miðast skuldir við gjaldheimtu við
ákveðna gjalddaga. Skuldirnar eru
verðtryggðar með dráttarvöxtum.
Opinber gjöld rýrna því lítið sem
ekkert. En Árni Benediktsson er
skapari þessa dæmis, honum er
því frjálst að hugsa sér 1. janúar
sem gjalddaga allra gjalda, þótt
þau séu í reynd ekki endanlega
ákveðin fyrr en í lok júlí. Honum
er einnig frjálst að gera ráð fyrir
að launamaðurinn njóti sérrétt-
inda eins og vinnslustöðvar
sauðfjárafurða, sem ríkið endur-
greiðir verðtryggingu og vaxta-
kostnað. En það hefði hann þá átt
að taka skýrt fram. Slík gjöf hefði
þó aldrei numið nema 21,56% af
álögðum gjöldum (ekki 42% eins
og Árni Benediktsson leyfir sér að
halda fram), ef reiknað er með 1%
umfram verðbólgu í ávöxtunar-
kröfu eða 26.959 krónum. Launa-
mönnum finnst slíkt þó meira en
langsótt, sennilega fráleitt.
í því, sem Árni Benediktsson
kallar áttundu forsendu, er ruglað
saman forsendum og ályktun, og
er ályktunin röng. Hann gefur sér,
að útgjöld dreifist jafnt yfir árið
(500 þúsund) og laun séu greidd
einu sinni á miðju ári (500 þús-
und). Þetta svarar til þess, að
launamaðurinn fái laun greidd um
miðjan hvers mánaðar. Launamaó-
urinn yfirdregur því reikning sinn
fyrri hluta mánaóar (eóa árs). Meó-
alinnistæóa er 0 en ekki hálf mánaó-
arlaun eins og Árni Benediktsson
glepst til að álykta.
Jafnvel þótt hálf mánaðarlaun
væru ávöxtuð allt árið gæfu verð-
trygging og vextir einungis 15.569
krónur (ekki 91.000 eins og Árna
Benediktssyni reiknast).
Hafi skapari dæmisins — Árni
Benediktsson — haft í huga, að
einhver, t.d. ríkið, greiddi vexti af
yfirdrætti fyrir launamanninn
eins og það gerir fyrir vinnslu-
stöðvar, hefði hann átt að taka
það skýrt fram í forsendum. Sú
endurgreiðsla úr ríkissjóði hefði
að sjálfsögðu verið hrein gjöf, sem
næmi þá 46.706 krónum, eða rétt-
um helmingi þeirrar upphæðar,
sem Árni Benediktsson reiknar
með.
Sérhver athugull lesandi sér, að
forsendur Árna Benediktssonar
eru meingallaðar. Árni Bene-
diktsson sér það þó ekki, hann
heldur að forsendur hans geti
staðist hver fyrir sig og lýst ein-
hverjum veruleika (sbr. tilvitnuð
orð hans hér að framan). Hins
vegar gerir hann sér grein fyrir að
talnadæmi hans er fáránlegt.
Frá forsendum
til niðurstöðu
Hér á eftir er talnadæmi Árna
Benediktssonar stillt upp, þegar
gengið er út frá forsendum hans
og hrein afglöp hafa verið leiðrétt.
Tekjur launamanns:
kr.
Laun ársins 1983 500.000
Verðtrygging fjármagns:
73% af meðalinnistæðu,
sem var 0 0
Vextir af meðalinnistæðu og
verðtrygging 1% af 0 0
Gjöf frá ríkissjóði vegna
greiddra dráttarvaxta,
sem voru 0 0
500.000
Útgjöld launamanns:
Opinber gjöld og neysla 500.000
Dráttarvextir af
opinberum gjöldum 0
500.000
Hreinar eftirstöóvar kr. 0
Aðferð Árna Benediktssonar á
ekkert skylt við nákvæmni í for-
sendum og talnameðferð, sem
beitt var í greinargerðinni um
vinnslustöðvar. Ef hliðstæðri
nákvæmni á að beita í dæmi Árna
Benediktssonar, verður að gera
forsendum nákvæmari skil; t.d.
taka fram að laun hækkuðu á
þriggja mánaða fresti, laun séu
greidd í upphafi mánaðar (eða lok)
að opinber gjöld séu tekin af laun-
um, að útgjöld fari vaxandi með
verðbólgu, sem væri til að mynda
jöfn yfir árið. Þá fyrst hefði verið
unnt að stilla upp töflum til að
lýsa hreyfingu fjármuna frá mán-
uði til mánaðar eins og gert var í
greinargerðinni um vinnslustöðv-
ar. Meðfylgjandi tafla gefur mynd
af þeim vinnubrögðum. Niðurstað-
an er, að launamaðurinn kann að
eiga kr. 21.698 eftir árið í verð-
tryggingu og vexti af innistæðum
umfram yfirdrátt. Myndin ger-
breytist þá ef laun eru greidd í lok
mánaðar, þá yrði launamaðurinn
að ganga á varasjóði til að greiða
verðtryggingu og vexti af yfir-
drætti umfram inneign, hann yrði
að sækja kr. 9.439 í varasjóð sinn.
Árni Benediktsson ætlaói að gera
hió ómögulega, búa til peninga í
höndum launamannsins án þess að
einhver léti honum þá í té, greiddi
fyrir hann kostnaó, eóa lánaói hon-
um peninga á lágum vöxtum jafn-
framt því, sem launamaðurinn gæti
ávaxtaó féó á betri kjörum.
Breyta má forsendum þannig,
að talnadæmi Árna Benediktsson-
ar verði ekki eins fráleitt og raun
ber vitni með því að gera ráð fyrir,
að opinber gjöld gjaldfalli 1. janú-
ar og að ríkið gefi launamannin-
um peninga til að greiða verð-
tryggingu og vexti af opinberum
gjöldum og yfirdrætti í banka.
Talnadæmi Árna Benediktssonar
gæti þá litið þannig út:
Tekjur launamanns:
kr.
Laun ársins 1983 500.000
Gjöf frá ríkissjóði vegna
verðtryggingar og vaxta af
Þorvaldur Búason
„Aðferðin sem Árni
Benediktsson beitir til
að komast að niður-
stöðu í dæmi sínu á þó
ekkert skylt við þá að-
ferð sem undirritaður
notaði í fyrrgreindri
greinargerð sinni eins
og fyrr segir. Hvers
vegna er lagst svo
lágt?“
yfirdrætti (125.000 að
meðaltali fyrri hluta árs)
greidd út í lok árs 47.000
Gjöf frá ríkissjóði (til að
mæta dráttarvöxtum af opin-
berum gjöldum) greidd út í
upphafi árs 27.000
Verðtrygging og vextir af
gjöf vegna dráttarvaxta (Meðal-
innistæða kr 13.500) 10.000
584.000
Útgjöld launamanns:
kr.
Opinber gjöld og neysla
(sem dreifast jafnt yfir árið)
500.000
Dráttarvextir af opin-
berum gjöldum 37.000
537.000
Hreinar eftirstöóvar kr. 47.000
Eftirstöðvarnar eru að sjálf-
sögðu verðtrygging og ávöxtun
innistæðu síðari hluta hvers mán-
aðar (eða síðari hluta árs), sem
losnar sem tekjur þegar kostnaður
af yfirdrætti fyrri hluta hvers
mánaðar (eða fyrri hluta ársins)
er greiddur fyrir launamanninn.
Ef Árni Benediktsson hefði
fundið svo mikið sem eina gallaða
forsendu eða röksemdafærslu í
greinargerðinni um vinnslustöðv-
ar, hefði hann að sjálfsögðu gert
sér mat úr því. Ef villur hefðu ver-
ið eins augljósar og afgerandi og
afglöpin i dæminu hans, hefðu
tugir „Árna“ verið búnir að benda
á þær. Hann fann engar villur í for-
sendum og röksemdafærslum f
greinargerðinni um vinnslustöóvar
sem hann gat beint spjótum sínum
aó, þess vegna bjó hann sér til sitt
eigið dæmi, og segist nota aðferö
Þorvalds Búasonar. Aðferðin sem
Árni Benediktsson beitir til að
komast að niðurstöðu í dæmi sínu
á þó ekkert skylt við þá aðferð sem
undirritaður notaði í fyrrgreindri
greinargerð sinni eins og fyrr seg-
ir. Hvers vegna er lagst svo lágt?
Álitamál um afskriftir?
í greinargerðinni um vinnslu-
stöðvar er í áætlun um frysti- og
geymslukostnað reiknað með 7,2%
af stofnkostnaði vegna afskrifta,
raunvaxta af fjármagni og við-
halds véla og búnaðar (Árni Bene-
diktsson tekur í athugasemdum
sínum ekki tillit til 20% álags,
sem lagt er á einstaka liði). Aö
mcóaltali eru afskriftir, vextir og
viðhald áætlaó tæp 9%stofnkostnaó-
ar. Um þessa forsendu segir Árni
Benediktsson, að afskriftir einar
séu löngum hærra hlutfall stofn-
kostnaðar en þetta, en nefnir þó
ekki tölur, sem eðlilegt er.
Það vill svo til, að áætlunin um
frysti- og geymslukostnað tók mið
af raunverulegu tilboði frystihúss
nokkurs í frystingu og geymslu
kindakjöts. Þar voru tilsvarandi
tölur 6% og 10% (meðaltal sem
næst 8%). Fullyrðing Árna Bene-
diktssonar er greiniíega ekki án
mikilvægra undantekninga.
í reikningum Sláturfélags Suð-
urlands fyrir árið 1983 eru fast-
eignir að meðaltali afskrifaðar um
3%, vélar og áhöld um 5,3%, bif-
reiðir um 8,2% og endurbætur um
6,8%. Meóalafskrift hjá Sláturfélagi
Suðurlands er 4,5% af uppfæröum
stofnkostnaði. Meðalafskrift hjá
Sambandi íslenskra samvinnufé-
laga árið 1982 var 6,4% af upp-
færðum stofnkostnaði, skip með-
talin. Allar eru þessar tölur verulega
lægri en Árni Benediktsson gefur í
skyn. Miðað viö reikninga Sláturfé-
lags Suðurlands er áætlun um
fyrrgreinda kostnaóarliói síst of lág í
greinargerðinni um vinnslustöóvar.
Geta því allir séð, að Árni Bene-
diktsson fer með fleipur í þessu
efni. Eina forsendan, sem Árni
Benediktsson réóst til atlögu við í
greinargeröinni um vinnslustöóvar,
stendur því óhögguö.
„Velgjörðarmenn“
Það vantar góða þýðingu á
danska orðinu „bondefanger". Sá
sem finnur þá þýðingu hefur fund-
ið réttnefni á þá sétt manna, sem
vill telja bændum trú um, að dýrt
millifærslu- og milliliðakerfi i
landbúnaði sé bændum til heilla.
Hinn danski „bondefanger"
vingaðist með fagurgala við hlé-
dræga sveitamenn, sem komu
ókunnugir til borgarinnar, taldi
þeim trú um, að allir aðrir vildu
pretta þá og lofaði að leiða þá
fram hjá gildrum borgarbraskar-
anna. „Bondefanger" var traust-
vekjandi í augum sumra bænda,
því hann var auðvitað fyrrverandi
sveitamaður sjálfur, sem þekkti
hugmyndaheim bænda og tor-
tryggni sumra þeirra í garð borg-
arbúa út í æsar. Bóndi, sem lét
glepjast, hvarf vonsvikinn heim.
Danskir „bondefangere” mynduðu
þó aldrei skipuleg landssamtök.
Hér verður tekið dæmi úr grein
Árna Benediktssonar, sem leiðir
hugann að „bondefangere" og öðr-
um álíka forsjár- og velgjörðar-
mönnum.
Eftirfarandi niðurstaða í grein
undirritaðs 9. maí verður Árna
Benediktssyni tilefni nokkurra
hugleiðinga:
„Greiðslufrestur sá, sem
vinnslustöðvar oftast veita smá-
sölum, dreifing sölu á mánuði árs-
ins, sú staðreynd, að verð kjöts er
verðbætt einungis á þriggja mán-
aða fresti, svo og sú regla, að
niðurgreiðslurnar eru greiddar
mánuði eftir á, hafa rýrt tekjur
vinnslustöðva um nær 108 milljón-
ir króna." Árni Benediktsson segir
af þessu tilefni:
„Það sem þarna kemur fram
hefur ekki áhrif á afkomu vinnslu-
stöðvanna. Greiðslufrestur til
smásala, verðlagstímabil og gjald-
dagi niðurgreiðsina er allt þekkt
fyrirfram og reiknast inn í verð-
lagsgrundvöllinn og kemur fram í
tekjum bænda.“
í verðlagsgrundvelli landbúnað-
arafurða er ekki tekið mið af nein-
Laun Opinb. Önnur InnistJnnist. Meðal- Verðtr.
gjöld útgjöld f upph.í lok mán. innist + vextir
mán.
31.966 24.008 31.966 7.958
31.966 12.500 25.130 27.424 2.294
36.660 12.500 26.305 26.454 149
36.660 12-500 27.534 24.309 4-3.225
36.660 12.500 28.821 20.935 4-7.886
42.044 122100 30.166 21.658 +8.508
42.044 31A78 3321364-1.958
42.044 12.500 33.054 31.502 + 1.552
48.219 12-500 342Í98 34.167 +431
48.219 12-500 36.215 35.288 +927
48.218 12-500 37.908 34.791 +3.117
55-300 12.500 39.683 39.683 0
500.000 125.000 500.000 361.713 + 13.287 (=348.426) 29.036 +21.698
Myndin breytist ef laun eru greidd í lok mánaðar að öðru óbreyttu. 4-9.439