Morgunblaðið - 22.12.1984, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 1984
19
Fiskur í sjó
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Sigfús Jónsson: SJÁVARÚTVEGUR
ÍSLENDINGA Á TUTTUGUSTrU
ÖLD.
307 bis. Hið ísl. bókmenntafélag.
Reykjavík, 1984.
Upplýst er í kápuauglysingu að
höfundur bókar þessarar sé sveit-
arstjóri á Skagaströnd, landfræð-
ingur að mennt, og meira að segja
doktor í þeirri grein. Ennfremur
er tekið fram að rit þetta sé að
nokkru leyti samið upp úr dokt-
orsritgerðinni. Höfundurinn á því
að hafa góðar aðstæður til að vega
og meta viðfangsefni sitt — fræði-
legur og hagnýtar.
Rit þetta er talsvert sérfræði-
legt. En þó ekki sérhæfðara en svo
að það er vel læsilegt fyrir hvern
sem er og auðvitað stórfróðlegt
varðandi þann höfuðatvinnuveg
okkar sem sjávarútvegurinn er.
Margt sem tekið er fyrir í bókinni,
hefur að vísu verið fréttaefni á líð-
andi stund undafarna áratugi. En
sá þarf að hafa víðtæka þekkingu
á málefnunum og mikinn áhuga
sem festir allt slíkt í minni jafnóð-
um. Hitt er þó sýnu erfiðara að
raða saman þvílíkum brotabrotum
svo að úr verði greinileg heildar-
mynd. Sú staðreynd hrópar til
manns eftir lestur þessarar bókar
að fiskurinn syndir um sjóinn og
virðir oft að vettugi frómar óskir
um að stefna beinustu leið á veið-
arfærin. Saga sú, sem Sigfús segir
af ferðalagi síldarinnar á sjöunda
áratugnum svo dæmi sé tekið, er
dapurleg í minningunni fyrir
okkur Islendinga. Ekki var síldin
eingöngu að flýja fullkomin veið-
arfæri eða begmál frá fisksjám
eins og sumir hafa haldið heldur
átti kólnandi sjór allt eins sök á
flótta hennar frá landinu. Síldin
sá fslendingum ekki aðeins fyrir
brýnustu lífsnauðsynjum á fyrri
hluta þessarar aldar. Hún var líka
ævintýri sem hafði sín áhrif á sál-
arástand þjóðarinnar.
Annar nytjafiskur okkar, þorsk-
urinn, hefur ekki á sér slíkan
ævintýrablæ. Það er kaldhæðni
örlaganna að sjálfir vilja íslend-
ingar helst ekki leggja sér það
sælgæti til munns. Fram kemur í
þessari bók að »árið 1954 veiddist
mesti þorskafli sem fengist hefur
úr sjó á fslandsmiðum, 546 þús.
tonn«. Talið er að hrygningar-
stofninn hafi þá verið rösk 900
þús. tonn. í byrjun þessa árs var
sama tala komin niður í 300 þús.
tonn. Á hverju eigum við þá að
lifa?
Þorskurinn er okkar verðmæt-
asti nytjafiskur fyrir þá sök að af
honum veiðist langmest. Ef t.d.
lúða veiddist í jafnmiklu magni
væri vafalaust hægt að koma
henni í góðan pening. En af henni
veiðast innan við tvö þúsund tonn
á ári að meðaltali. Og sú tala veg-
ur ekki þungt í þjóðarbúskapnum.
En ekki er allt fengið með því að
veiða fiskinn.
Einn sækir aflann í sjó. Annar
gerir að honum í landi. Sá þriðji
selur vöruna. Og sú er oft þrautin
þyngst. Sigfús minnir á að í sum-
um löndum, t.d. í Suður-Evrópu,
selji sjómenn oft afla sinn milli-
liðalaust. Þá er um smáatvinnu-
veg að ræða. Sigfús skiptir mörk-
uðum okkar erlendis í þrennt: »1)
Frjálsa markaði þar sem almenn-
ar reglur um viðskiptahætti gilda.
2) Markaði sem háðir eru ýmsum
hömlum opinberra aðila svo sem
innflutningsleyfum eða kvótum. 3)
Markaði þar sem hið opinbera fer
Sigfús Jónsson
með fullt vald til að ákveða hvað
er keypt, hvenær, hvar og með
hvaða skilmálum.«
Til síðast talda flokksins telur
Sigfús Nígeríu, Sovétríkin og önn-
ur lönd Austur-Evrópu. Þessi
viðskiptalönd eiga þó ekki nema
að nokkru leyti heima í sama
flokki, t.d. hefur Nígeríumarkað-
urin verið ótryggur vegna óstöð-
ugs stjórnmálaástands þar í landi.
Við Austur-Evrópulöndin hafa á
hinn bóginn verið gerðir lang-
timasamningar, og þá jafnframt
um gagnkvæm vöruskipti þannig
að þeir markaðir hafa reynst bæði
stöðugri og tryggari.
»Árið 1950 urðu Bandaríkin
mikilkvægasta markaðsland fyrir
íslenskar sjávarafurðir og hafa
verið það æ síðan,* segir Sigfús.
Hann fræðir okkur líka á hvað
verði af fiskinum sem fer til
Bandaríkjanna. Gagnstætt því
sem margur mundi ætla fer mjög
lítill hluti hans í verslanir, lang-
mest til veitingahúsa og mötun-
eyta. En markaðshorfurnar þar
vestra eru ekki að öllu leyti bjart-
ar: »Síðan 1980 hefur útflutningur
Islendinga á freðfiski til Banda-
rikjanna dregist mikið saman,«
segir Sigfús.
Stundum hafa tilteknar fiskaf-
urðir verið mun eftirsóttari en
aðrar. Til að mynda var gífurleg
eftirspurn erlendis eftir íslensk-
um síldarlýsi á stríðsárunum og
fyrstu árunum eftir stríð. Sigfús
tiltekur dæmi þess hvernig tslend-
ingar reyndu að nota sér þessa eft-
irspurn: Hann segir að 1947 hafi
verið gripið til þess ráðs »að semja
við Breta og Rússa um kaup á 1
smálest af frystum fiski fyrir
hverja 1 'k smálest af síldarlýsi er
þeir fengju*. Þetta bragð heppn-
aðist þó ekki, því síldveiðarnar
brugðust.
Margs konar tölulegar upplýs-
ingar eru í riti þessu. Eftir lestur
þess skilst betur en áður hvernig á
því stendur að við íslendingar lif-
um, einir sjálfstæðra þjóða í
heiminum, góðu lífi af veiðum. En
jafnframt hlýtur maður að sann-
færast um að þessi höfuðatvinnu-
vegur okkar getur naumast orðið
undirstaða viðunandi lifskjara í
landinu um alla framtíð. Við ráð-
um ekki verðinu sem aðrar greiða
fyrir fiskinn. En fyrir það verð,
hvort sem það er hátt eða lágt,
verðum við að kaupa allar okkar
lífsnauðsynjar.
Sigfús segir meðal annars í
stuttum eftirmála: »Á meðan
margur sér ekki, „flotann" fyrir
„bátum“ og skammtímasjónarmið
einkenna umræðuna hefur höf-
undur þessa rits lagt áherslu á
heildaryfirsýn um langtímaþróun
þessara mála.«
Að því marki sem undirritaður
hefur vit á er rit þetta hlutlægt og
vissulega til þess fallið að auka
skilning á efni því sem það fjallar
um.
Erlendur Jónsson
PS: Mig langar að leiðrétta
prentvillu í greininni Skólasaga
sem birtist í blaðinu 21. desember
sl. I miðri grein stendur: Eða
halda áfram að kenna í nýja hús-
inu... Þarna á að standa: Eða
halda áfram að kenna I gamla
húsinu... EJ.
BARNAHÚSGÖGN
PANTER
Panter stóll kr. 769.- Panter borö kr. 1.290.-
Zorilla teiknipappírsrúlla kr. 489.-
Bubbla
leiktjald
kr. 1.695.-
Hamster sófi kr. 790.-
Borö kr. 739.-
Bekkur kr. 595.-
[ikeÁ]
HAGKAUP
SKEIFUNNI 15. SlMI 68-65-66
Lennart kr. 495.-
Mickel kr. 329.-
Maður, kona, barn er eftir höfund
„Love Story“ Erich Segal.
Fullkomnu hjónabandi, sem allir
öfunda, er skyndilega og óvænt ógnað
af rödd frá fortíðinni. Bob Beckwith
stærðfraeðiprófessor er hamingjusamur
^ölskyldufaðir, þar til í ljós kemur að
eina hliðarspor hans í hjónabandinu
hefur haft óvæntar afleiðingar.
Maður, kona, bam er langbesta
skáldsaga Erich Segals, og jafnvel
ennþá áhrifameiri en „Love Story“.
Skáldsagan TIM er eftir Colleen
McCullough höfund Þyrnifuglanna
sem nú er framhaldsmynd í sjónvarp-
inu. Bókin segir frá Mary sem var
komin yfir fertugt, menntuð kona sem
naut velgengni í starfi og bjó ein. Tim
var tuttugu og fimm ára og glæsileg-
ur eins og grískur guð en með bams-
huga....
Hjartnæm og fullkomlega trúverðug
saga sem yljar manni um hjartaræt-
umar án þess að verða væmin.
Margir þeirra, sem hlustað hafa á
bamasögur Guðrúnar Sveinsdóttur í
útvarpinu á liðnum ámm, hafa beðið
þess með óþreyju að sögur hennar birt-
ust á prenti. Jólasvemaljölskyldan á
Grýlubæ segir frá Grýlu, Leppalúða og
jólasveinunum. Þetta er auðvitað
alþekkt fjölskylda, en við verðum þess
þó vör, þegar við lesum söguna, að
okkur hefur verið margt óljóst um lífið
á Grýlubæ og annars staðar í Trölla-
byggð.
Margar myndir prýða bókina og
gerir það hana enn skemmtilegri fyrir
yngstu lesenduma.
ÍSAFOLD