Morgunblaðið - 15.01.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. JANÚAR 1985
Mjólkursamsalan í Reykjavík 50 ára
Nýbygging samsölunnar á Bitruhálsi.
Þetta er líka liðinn timi. Morgunbla»i»/Bjarni
Mjólkurpökkun í dag.
Úr ísgerð MS.
„BrotiÖ blaö í
sögu landbúnaðar“
MJÓLKURSAMSALAN í Reykjavík á hálfrar aldar afmæli í dag. Hún var stofnuð hinn 15. janúar árið
1935 á grundvelli afurðasölulaganna. í dag er Mjólkursamsalan umfangsmikið og öflugt fyrirtæki, sem
hefur 254 starfsmenn í þjónustu sinni og framleiðir fjölbreytt úrval af mjólkurvörum fyrir svæði, sem
telur um 150 þúsund íbúa. Mjólkursamsalan sendi frá sér eftirfarandi fréttatilkynningu með ágripi af
sögu fyrirtækisins vegna þessara tímamóta:
Skipulagsleysi og ringulreið
Mjólkursamsalan var stofnuð
vegna þess, að algjört skipulags-
leysi og ringulreið ríkti í mjólk-
ursölumálum á höfuðborgarsvæð-
inu.
í kringum 1930 verður þróun
mjólkuriðnaðar ör hér á landi.
Mjólkurframleiðslan eykst hröð-
um skrefum í nálægum sveitum
við Reykjavík og Hafnarfjörð og
einnig í sýslunum austanfjalls og
vestan Hvalfjarðar. Mjólkurfélag
Reykjavíkur hafði rekið mjólk-
urstöð í bænum síðan árið 1920.
Mjólkurbú Thors Jensen á Korp-
úlfsstöðum tók til starfa 1930.
Mjólkurbú Flóamanna hóf starf
1929 og Mjólkurbú Ölfusinga 1930.
Og þróunin heldur áfram. Kaupfé-
lag Borgfirðinga hefur forgöngu
um stofnun mjólkursamlags 1932.
Á Akranesi er stofnað mjólkurbú
1935 og í Hafnarfirði 1936.
Hér voru sem sagt komin á fót
sjö mjólkurbú, sem öll reyndu að
selja mjólk og mjólkurvörur í
Reykjavík og Hafnarfirði. Sam-
keppnin var geysihörð, og bændur
fengu sífellt lægra verð fyrir
mjólkina, þar sem undirboð voru
tíð og dreifingarkostnaður óeðli-
lega hár. Útsölustaðir fyrir mjólk
voru yfir hundrað í Reykjavík,
enda þótt íbúar höfuðstaðarins
væru ekki nema um 30 þúsund.
Mjólkurbúin uröu hvert um sig að
hafa sínar eigin búðir við hliðina á
búðum kaupmanna og bakara, ef
þau vildu ekki láta ýta sér út af
markaðnum. Algengt var að þrjár
eða fjórar mjólkurbúðir væru hver
í grennd við aðra, á sama götu-
horni eða litlum götuspotta.
Flestum var ljóst, að við svo bú-
ið mátti ekki standa. Skipulags
var þörf, ef hinn ungi mjólkuriðn-
aður átti að eiga sér einhverja
framtíð.
Brotið blað í sögu
landbúnaðar
Hugmyndin að stofnun mjólk-
ursamsölu átti sér nokkurn að-
draganda. Mjólkurbandalag Suð-
urlands var stofnað 16. marz 1930
af þeim búum, sem mestra hags-
muna áttu að gæta á Reykjavík-
urmarkaðinum en þau voru:
Mjólkurfélag Reykjavíkur, Mjólk-
urbú Thors Jensen á Korpúlfs-
stöðum, Mjólkurbú Flóamanna og
Mjólkurbú Ölfusinga. En ólíkir
hagsmunir þessara aðila toguðust
á, svo að samkomulag náðist ekki
um neinar aðgerðir. Þó fékk
bandalagið því framgengt, að
frumvarp um gerilsneyðingar-
skyldu og fleira var flutt á Alþingi
1932 og síðan aftur 1933.
Fyrsti flutningsmaður síðara
frumvarpsins var óiafur Thors, en
aðeins ein grein úr frumvarpi
hans fékkst samþykkt. Það var
ákvæðið um gerilsneyðingarskyld-
una, sem kom þó ekki til fram-
kvæmda fyrr en síðar.
Að afloknum kosningum 1934
var mynduð ríkisstjórn Fram-
sóknarflokksins og Alþýðuflokks-
ins undir forsæti Hermanns Jón-
assonar. Þessi ríkisstjórn gekk
jafnan undir nafninu „Stjórn
hinna vinnandi stétta" og hún
samdi fyrsta skriflega stjórnar-
sáttmálann, sem gerður var á ís-
landi. Á honum voru fjórtán mál
og tókst að hrinda þeim nálega
öllum í framkvæmd. Tvö þeirra
ber hæst: Afurðalögin, sem Fram-
sóknarflokkurinn stóð fyrir og al-
mannatryggingarnar, sem voru
baráttumál Alþýðuflokksins.
Með setningu afurðasölulag-
anna var brotið blað í sögu ís-
lensks landbúnaðar. Þau voru við-
urkenning þjóöfélagsins á gildi
landbúnaðar, án tillits til þess
hvar hinn einstaki framleiðandi
var í sveit settur.
Á grundvelli þeirra risu brátt
blómleg fyrirtæki til ómetanlegs
gagns fyrir framleiðendur og
neytendur og öflugast þeirra varð
Mjólkursamsalan í Reykjavík.
Átti að duga til aldamóta
Árið 1920 byggði Mjólkurfélag
Reykjavíkur fyrsta mjólkursam-
lag landsins viö Lindargötu 14.
Það var óðara orðið of lítið og þá
reisti félagið nýja mjólkurstöð við
Snorrabraut 54. Mjólkursamlag
Kjalarnesþings varð eigandi þess-
arar nýju mjólkurstöðvar 1. apríl
1936, en síðan var hún tekin leigu-
námi til notkunar fyrir Mjólkur-
samsöluna, sem fljótlega keyp,ti
hana og hafði þar starfsemi sína í
fjórtán ár.
Árið 1939 var tekin ákvörðun
um að byggja nýja mjólkurstöð en
framkvæmdir drógust þar til
haustið 1942. Bæjaryfirvöld höfðu
úthlutað Samsölunni lóð við
Laugaveg 162, og sjö árum síðar
var ný mjólkurstöð risin þar af
grunni, mikil og vegleg bygging.
Hún var vígð 18. maí 1949 og þótti
meiriháttar viðburður í bænum á
þeim tíma.
Gamla mjólkurstöðin við
Snorrabraut var gerð fyrir 3—4
milljón lítra afköst á ári, en þegar
flutt var í nýju stöðina við Lauga-
veg var mjólkurneyslan á Reykja-
víkursvæðinu orðin 12 milljónir
lítra.
Svo stór í sniðum þótti mönnum
nýja mjólkurstöðin, að gert var
ráð fyrir að hún entist til alda-
móta. Reyndin varð hins vegar sú,
að mjólkursalan jókst svo hratt
vegna fólksfjölgunar og batnandi
efnahags, að aðeins fimm árum
síðar var hún orðin of lítil.
Brúsar, flöskur
og pappaumbúðir
Mjólk hefur verið afgreidd með
ýmsum hætti þau fimmtíu ár sem
Mjólkursamsalan hefur starfað.
Hún var seld í lausu máli, flutt í
verzlanir í stórum brúsum, sem
síðan var ausið úr í þau ílát er
kaupendur komu með. Og hún var
seld í glerflöskum, þar til pappa-
umbúðir komu til skjalanna, fyrst
hyrnur og síðan fernur.
Á árunum 1958 og 1959 fékk
Mjólkursamsalan þrjár hyrnuvél-
ar til reynslu frá Tetra Pak í Sví-
þjóð, og þar sem hinum nýju um-
búðum var strax vel tekið, bættust
fleiri vélar við.
Pökkunarvélarnar voru mun
fyrirferðaminni en átöppunarvél-
ar fyrir flöskur, og af þeim sökum
nýttust þau húsakynni sem fyrir
voru mun betur en ella.
Með tilkomu pappaumbúðanna
var í rauninni um að ræða bylt-
ingu í afgreiðslu mjólkur, sem öll-
um var til hagsbóta. Mjólkur-
samsölunni var með lögum falið
að hafa jafnan á boðstólum ným-
jólk, rjóma og skyr. En árið 1945
var brauðgerð Mjólkursamsölunn-
ar stofnuð og Emmess-ísgerðin
1960, en bæði þessi fyrirtæki hafa
reynst vel. Bifreiðaverkstæði var
fljótlega komið á fót og fleiri þjón-
ustufyrirtækjum. Rannsóknar-
stofa hefur verið rekin síðan um
1950.
Um langt skeið rak Mjólkur-
samsalan 70—80 mjólkurbúðir, en
árið 1976 var tekin sú ákvörðun að
loka þeim. Þá hafði lagafrumvarp
verið samþykkt á Alþingi um
gagngerar breytingar á mjólkur-
sölu á þá lund, að Mjólkursam-
salan yrði í framtíðinni heildsölu-
aðili, en annaðist ekki smásölu
mjólkurvara. Kælitækni og mjólk-
urumbúðir var orðið með allt öðr-
um og fullkomnari hætti en áður
var, svo að öllum matvöruverzlun-
um, sem uppfylltu skilyrði heil-
brigðislaga, var heimilað að hafa
mjólk og mjólkurvörur til sölu.