Morgunblaðið - 15.01.1985, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIDJUDAGUR 15. JANtJAR 1985
37
Þegar
- eftir Grtm Karlsson
Allar þjóðir reyna að ná fót-
festu sem auðvelda þeim útflutn-
ing, einskonar heimsstimpil. Má
nefna sem dæmi Frakka með
tísku- og snyrtivörur, Svía með
sænska stálið og kúlulegur.
Sjötíu og fimm prósent af út-
flutningi íslendinga er fiskur, og
fyrir þessa framleiðslu höfum við
öðlast heimsstimpil. Þó er eins og
við viljum ekki vera það sem við
erum heldur eitthvað annað sem
við getum ekki orðið.
Sjávarútvegurinn getur ekki
iengur látið gjaldeyri af hendi eða
aflað hans gegn afborgunum, þar
sem skráð gengi er fyrsta greiðsla
og aðeins hluti af þeim kostnaði
sem kostar að afla hans. Aðrar
afborganir ganga undir ýmsum
nöfnum sem tengjast erfiðleikum
eða neyð, því þá er gjaldeyririnn
farinn fyrir lítið. Þeir sem stjórna
landinu og setja leikreglurnar
verða svo að skattleggja stokka og
steina og yfirleitt allt sem þeim
dettur í hug. Þetta flækir málið og
gerir undirstöðureksturinn óör-
uggan og vonlausan, þótt reynt sé
að láta þetta skrölta. Reikn-
ingarnir fyrir frekari greiðslu upp
í kostnaðinn verða ekki fluttir út,
þeir berast inn á heimilin í land-
inu um siðir eins og allir aðrir
skattar sem það opinbera leggur á.
Við höfum allt of lengi búið við
tvennskonar gengi, það er stað-
reynd sem við getum viðurkennt,
með tvennskonar gengisskráningu
eftir því til hvers nota á gjaldeyr-
irinn. Hvort framleiðsuverð á
gjaldeyri er hátt eða lágt er
upp verður staðið
vandamál sem sjávarútvegur get-
ur ekki tekið á nema hann sé lát-
inn í friði, það er allt sem þarf, ef
það er ekki um seinan. Allir ein-
staklingar munu hætta í sjávar-
útvegi ef fram heldur sem horfir,
og stjórnun og þekking innan frá
mun hverfa. Neyðarráðstafanir í
sjávarútvegi er það kallað þegar
greitt er upp í framleiðsluverð á
gjaldeyri. Þetta er öfugmæli.
Neyðarráðstafanirnar eru vegna
þess að þeir sem nota erlendan
gjaldeyri fengu hann án þess að
greiða fyrir hann kostnaðarverð.
Eins og við skráum sölugengi á
gjaldeyri ættum við líka að skrá
framleiðslugengi og glíma við
vandann strax. Við gerum það
hvort sem er og komumst ekki hjá
því. Það ætti líka að flokka inn-
flutning og gjaldeyriseyðslu. Þá
kemur í ljós hverjir eiga að geta
borgað fullt verð fyrir gjaldeyrir-
inn strax í stað þes að velta því
yfir á einhverja aðra gegnum rík-
issjóð út í þjóðlífið eins og fólk
hefur fengið að finna fyrir.
Erlendar skuldir verða ekki
greiddar, né nauðsynlegur inn-
flutningur, nema með útflutningi.
Þess vegna er sjávarútvegurinn
ekki vandamál heldur bjargráð
þjóðarinnar. Bandaríkjamenn
áttu á öldinni sem leið einhverja
fremstu fiskveiðimenn sem veiddu
meðal annars hér við land, en
hættu veiðum um tíma, og komast
nú ekki af stað aftur án aðstoðar
þeirra er stöðugt hafa haldið
þræðinum. Munu þeir þó vera fær-
ir í flestan sjó varðandi efni og
tækni.
Fiskveiðar eru langur og harður
skóli. Hann er ekki á fastalandinu,
hann er á því vota. Þar taka menn
við reynslu og þekkingu genginna
kynslóða, að aðlaga aðstæðum og
nútíma tækni. Þarna úti má segja
að nýtt námsefni sé á hverjum
degi. Þótt margir verði nokkurs
vísari á löngum tíma mun engum
endast ævin til að nema allt. Þess
vegna má þráðurinn ekki slitna.
Þegar menn koma í land eftir að
hafa verið þarna úti í áratugi,
fyrst sem nemendur og síðar
kennarar, án þess að gera nokkrar
kröfur nema til sjálfra sín, ættu
þeir að njóta þess í einhverju þeg-
ar endanlega er komið í land.
í þjóðarveislunni margfrægu,
sem stendur raunar enn, varð
sparifé landsmanna að engu. Þessi
leið var valin vegna heimskreppu.
Það er vitað hverjir töpuðu og
hvað miklu. Verði reynt að inn-
heimta þessa peninga, sem ekki
eru til, er verið að krefja fólkið um
nýtt fjármagn, ekki til að greiða
réttum eigendum, heldur til ráð-
stöfunar úr ríkissjóði öðru sinni.
Með meiri verðbólgu en hjá ná-
grönnum okkar tókst að halda
uppi fullri atvinnu i takmarkaðan
tíma, en þegar erlendar lántökur
og lækkandi kaupmáttur bættust
við fórum við yfir tímamörkin.
Talað er um að rannsaka þurfi
kjaraskiptingu, en fyrst ætti að
athuga verkaskiptinguna. Veruleg
röskun á verkaskiptingu er ef til
vill það atriði sem nágrannar
okkar óttuðust meira en tíma-
bundið atvinnuleysi. Þetta atriði
verður ekki skilið frá verðbólgu og
erlendum skuldum og mætti fá
meiri umfjöllun. Ég sé ekki sam-
hengi milli raunvaxta á sparifé ef
menn mega svo ekki breyta því í
Grímur Karlsson,
„Erlendar skuldir verða
ekki greiddar né nauð-
synlegur innflutningur
nema með útflutningi.
Þess vegna er sjávarút-
vegurinn ekki vandamál
heldur bjargráð þjóðar-
innar.“
aðstöðu til þjónustu eða fram-
leiðslu.
Atvinnuhúsnæði er ekki fjár-
magn því peningunum var eytt við
að koma því upp fyrir nútíð og
framtíð ef einhverjir verða þá eft-
ir sem vilja framleiða eitthvað
annað en kröfur á samfélagið. Ef
einhverjum tækist að lifa eftir
settum leikreglum í þjóðfélaginu í
dag þá væri það maður sem á ekki
neitt, hefur miklar tekjur, en má
ekki gera neitt.
Alvarlegt áfall og álitshnekkir
voru síðustu kjarasamningar.
Hvernig í ósköpunum er hægt að
snúast gegn góðum áformum við
fyrstu batamerki sem birtast í því
að veikburða atvinnulífið var
grunað um að leita aftur jafnvæg-
is með því að ráða til sín fólk frá
ríkisgeiranum. Það eru ekki nema
tvær leiðir í þessu efni, annarri
hefur verið hafnað. Hin leiðin er
að ríkið bjóði út sem allra mest af
sinni starfsemi í smáum og stór-
um einingum. Heilsugæslu og um-
önnun aldraðra verður að undan-
skilja. Það þurfa allir þess með.
Þeir sem ekki deyja ungir verða
gamlir. Það verður að leysa úr
þessum vanda. Sá hluti þjóðarinn-
ar sem framleiðir 75% af gjald-
eyri landsins er uppgefinn. Þjóðin
horfir þögul upp á síðasta og
versta vandræðaævintýrið sem
ekki hefur tekist að stöðva, því nú
eyðum við sparifé ókunnugs fólks í
útlöndum.
Þjóðin þekkir þessa sögu vel,
hún hefur lifað hana. Þeir sem
sömdu leikreglurnar bera ábyrgð-
ina en ekki þjóðin sem mun þurfa
að axla afleiðingarnar um mörg
ókomin ár.
Þess vegna er nauðsynlegt að
byrðunum verði nú þegar réttlát-
lega skipt. Þegar erlendar skuldir
eru orðnar eins og allt íbúðarhús-
næði í landinu verður ekki séð
hverjir tapa hverju, eða allir öllu,
fyrr en upp verður staðið.
5. janúar 1985,
Grímur Karlsson, skipstjórí í
Njarðvik.
áramót
- eftir Svein
Guðmundsson
Ýmislegt kemur í hugann þegar
litið er yfir farinn veg á árinu sem
er nýliðið. Ekki er ætlunin að
skrifa annál ársins 1984 eða spá
fram í tímann. Hér verður aðeins
fjallað um það sem í hugann kem-
ur.
Veðurfar ársins var milt, en þó
hefði úrkoma mátt vera minni um
heyskapartímann. Við megum
hafa það hugfast að ísland er eitt
stormasamasta land veraldar. í
haust heyrði ég vísu eftir ólínu
Magnúsdóttur, kennara á Kinn-
arstöðum, og er hún svona:
Grænkar seint um grund og hól
grár er líka hjallinn.
hefur stolið helgri sól
höfuðborgarkallinn.
Félagslíf hefur verið heldur
bágborið. Erfiðara virðist vera að
finna tíma fyrir félagsstörf, enda
áhugi þverrandi. Sennilega eiga
myndböndin einhvern þátt í þess-
ari þróun og við fylgjumst með
hér, því að á svæðinu eru 4
myndbandaleigur. Myndbönd geta
verið góð eða vond í eðli sínu og
séu þau rétt notuð er af þeim
ávinningur.
Nýlega sá ég grein í norsku
byggðarblaði sem heitir „Setesdöl-
en“ og var yfirskrift greinarinnar:
„Videovald öydelegg b&de mann-
eske og samfunn." I þessari grein
kemur fram að ofbeldiskennsla í
sumum þessara mynda sé orðið að
gífurlegu vandamáli. Myndbanda-
Íeigur hafa verið hér á íandi svip-
að og í Noregi reknar án eftirlits.
Hingað vestur hafa þessar myndir
ekki borist.
Lífsins saga er jafnan kafla-
skipt. Stundum eru mildir sumar-
vindar og svo koma aðrir kaflar
sem nepjan getur orðið býsna
köld. Á íiðnu ári hafa sumir notið
hlýjunnar en aðrir fengið að
kenna á nepjunni og eftir því sem
sögusviðið færist nær grípa at-
burðir sögunnar okkur fastari tök-
um.
Eitt afstæðasta orð sem ég
þekki er orðið friður, en margir
hrópa það orð án þess að skilja eða
hugsa út í hvað orðið getur merkt.
Stjórnandi vill frið og skiptir þá
ekki máli hvort hann er réttlátur
eða ógnarstjórn. Bandaríkjamenn
og Rússar vilja hafa frið til þess
að búa til fleiri aldauðavopn.
Stjórn Suður-Afríku vill hafa frið
til þess að troða á mannréttindum
svartra samborgara. Friður sem
ekki er byggður á fullkominni
virðingu fyrir náunganum er
falskur friður eða múgsefjunar-
orðagjálfur.
Byggingaframkvæmdir hér um
slóðir hafa verið þónokkrar. Dval-
arheimilið á Reykhólum varð
fokhelt á árinu. Utihús byggð í
Múla í Gufudalssveit og 3 íbúðar-
hús á Reykhólum eru í smíðum.
Einnig hafa verið á ferðinni fleiri
framkvæmdir svo sem lögð hita-
veita að Grund í Reykhólasveit.
Er það ekki umhugsunarvert að
þrátt fyrir alla menntun og hinar
margumtöluðu gáfur íslendinga
þá hefur ekki verið rætt um að
skipuleggja sitt eigið land. Von-
andi er menntun ekki aðeins út-
flutningsvara og allt umtalið um
gáfurnar aðeins venjuleg sjálf-
hælni.
Ef þéttbýli skal mynda má ekki
vera lengra á milli þéttbýlisstaða
en um 100 km. Með orðinu þéttbýli
á ég við staði sem hefðu 1000 til
2000 íbúða innan sinna marka.
Það er staðreynd að nær öll orka
og fjármagn þjóðarinnar hefur
farið í það að byggja upp Stór-
Reykjavík. Fjárstreymið og fólks-
flutningar þangað hafa verið og
eru enn óstöðvandi. Hins vegar er
nú svo komið að ekki verður geng-
ið lengra og við sem viljum nýta
landið og öll gæði þess verðum að
spyrna við fótum. Þéttbýli er svo
til* nýtt fyrirbrigði hjá okkur að í
Sveinn Guðmundsson
því höfum við ekki neina hefð.
Þéttbýli hefur helst myndast í
kringum hafnir þar sem von var
að ná fiski á land. Þó hafa þéttbýl-
isstaðir myndast á krossgötum.
Samanber Egilsstaði. Nú er svo
komið að þörf er á að stjórna því
hvar þéttbýli skal vera á fslandi. í
kringum hvern þéttbýlisstað þarf
að vera öflugur landbúnaður með
góðar samgöngur og góð menntun-
arskilyrði. Milli þéttbýlisstaða
þurfa að vera góðar samgöngur,
góð og fjölþætt menningarstarf-
semi.
Um það hefur verið talað að
leiðrétta það óréttlæti sem er í
kjördæmamálum. Fyrir mér má
lögfesta að allir þingmenn fslend-
inga séu búsettir í Reykjavík. Það
er ekki málið fyrir dreifbýlisfólk.
Dreifbýlisfólk hlýtur að fara að
huga að því, ef ekki verður vart
við stefnubreytingu í kerfinu, að
stofna þverpólitísk samtök og
reyna að bjarga því sem bjargað
verður.
Fyrir 12 árum leit svo út að öll
Austur-Barðastrandarsýsla . væri
á hraðri leið með að fara í eyði. Þá
kom Þörungavinnslan sem oft hef-
ur verið nefnd í sambandi við
óreykvíska fjárfestingu. Satt var
það að hér var um áhættufyrir-
tæki að ræða vegna þess að hér
var farið inn á nýjar brautir og
margir óhnýttir endar. Þetta
fyrirtæki hefur eflt byggð í kring-
um Breiðafjörð og eflt fjárstreymi
þangað, en fjárstreymi hefur líka
verið til Reykjavíkur í sambandi
við reksturinn. Tap á rekstri er
ekki meira en svo að úr má bæta.
Það verður líka að hafa það í huga
að Þörungavinnslan er með hrá-
efnisvinnslu sem alltaf er ill
greidd og er í sterkri samkeppni
við erlenda aðila.
Hér er ég búinn að taka allstóra
lykkju á leið mína, en áfram skal
haldið. Sveitirnar við ísafjarð-
ardjúp standa mjög höllum fæti.
Byggðamál þar eru ekki tekin
þeim tökum sem þarf. Stuðla þarf
að öflugum byggðakjarna, þar sem
heitt vatn rennur óbeislað til sjáv-
ar og hafnarskilyrði eru. Styrkja
þarf uppbyggingu byggðakjarna á
Barðaströndinni. Búðardal þarf að
efla sem þjónustumiðstöð fyrir
Dalasýslu og kæmi þá sennilega
léttur iðnaður helst til greina.
Svona væri hægt að láta gamminn
geisa áfram, en ekki verður haldið
lengra á þessari braut nú.
Taka verður upp nýja og hald-
betri stefnu 1 vegamálum. Hvernig
væri að skýra málin fyrir þeim
sem vegina eiga að nota, hvers
vegna og af hverju vegurinn skuli
lagður þarna og hvergi annars
staðar. Þetta gæti orðið tilbreytni
fyrir vegagerðarhönnuði. Já, í
fullri alvöru. Það er kominn tími
til þess að hlusta á skoðanir og
óskir sveitmanna. Ég nota hér orð-
ið sveitamaður, þó að ég viti að
margir þéttbýlismenn noti það í
neikvæðri merkingu og er það
komið inn í orðabækur sem orð er
merkir mann sem ekki kann að
haga sér í fjölmenni.
Einu sinni var það tíska að út-
lendingar sem læra vildu tungu
landsmanna var ráðlagt að vista
sig á venjulegum sveitabæ. Nú er
öldin önnur. Nú er farið að tala
um það í alvöru að réttast væri að
leggja niður íslenska tungu og
taka enskuna upp í staðinn og
gera hana að móðurmáli okkar.
Það verður að segjast eins og er að
ekki er það sýnilegt að þær þjóðir
sem hafa tapað móðurmáli sínu
hafi aukið veg sinn við enskuskipt-
in. Ef ekki er höfð full aðgæsla
gæti svo farið að við íslendingar
töluðum enskt hrognamál eftir 20
til 40 ár.
Ein skemmtilegasta frétt sem
ég las á árinu (í norsku blaði) frá
íslandi var af ættingjum Loch
Ness-skrímslisins scm rjúpna-
veiðimenn sáu við Kleifarvatn í
byrjun október. Tvö dýr lík selum,
voru stærri en venjulegur hestur
en líktust hundum i hreyfingum.
Helgi Hallgrímsson náttúrufræð-
ingur sagði að það væru margar
gamlar sögusagnir um ófreskju í
Kleifarvatni. Svona sögur saka
engan og ég hefði miklu frekar
viljað fá að sjá viðtal við rjúpna-
veiðimennina í sjónvarpinu en
einhverjar hryllingsmyndir utan
úr heimi.
Gleðilegt ár.
Sreinn Guðbrandsson er fréttarit-
ari Mbl. í Reykhólum.
Grikkir selja
Khadafy vopn
Aþenu, 12. jnaúar. AP.
STJÓRN Andreas Papandreou
upplýsti á fostudag að hún hefði
ákveðið að selja Líbýumönnum
vopn og hergögn að andvirði 500
milljónir dollara. Voru samningar
undirritaðir er ráðuneytisstjóri í
varnarmálaráðuneytinu var í
tveggja daga heimsókn í Líbýu í
desember.
Talsmaður grísku stjórnarinn-
ar sagði að hér væri um hergögn
er „eingöngu yrðu notuð í varn-
arskyni". Mun hér m.a. um að
ræða hertrukka, loftvarnarvopn
og varðbáta.