Morgunblaðið - 16.01.1985, Blaðsíða 18

18
MORCUNBLADIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. JANÚAR 1985
Þá æskan byltir björgum
Bokmenntir
í grunnskóla
Jenna Jensdóttir og
Sigríður Ragna Sigurðardóttir
„Les mildum þey hin þögla dögg.“
Matthías Johannessen.
l'art er runnið upp ár æskunnar.
I*ví þykir vel hlýða að vekja máls á
hve mikils vert það er fyrir nemend-
ur í grunnskóla að kynnast ungum
skáldum samtíðarinnar í óbundnu
og bundnu máli. I»eim er hefja raust
sína af þroska og innsýn í líflð sjálft
er þeir birta verk sín í fyrsta sinn.
I*ór Sandholt var ekki ókunnur sem
skáld er Ijóðabók hans, Hanastél
hugsana minna, kom út hjá Bóksölu
Hamrahlíðarskóla í skáldaröðinni
Hamraskáld.
Ljóð hans og sögur er áður birt-
ust í blöðum sýndu að hér var á
ferðinni skáld sem vakti á sér at-
hygli við fyrstu kynni. Þeim er á
hlýddu verður ógleymanlegt er
Þór, á grunnskólaárum sínum, lék
undir við ljóðalestur með skóla-
systur sinni, þá er nemendur voru
með kynningu á verkum eftir
Matthías Johannessen skáld, hve
vel hann hlustaði fyrst á ljóðin í
upplestri og samræmdi anda
þeirra tónum erlendra meistara,
svo unun var á að hlýða.
Þar sem við vissum að ljóðabók
Þórs, Hanastél hugsana minna,
var kynnt í 9. bekk í grunnskóla
einum sl. vetur og nemendur
skýrðu síðan út ljóð úr henni á
vorprófi, leituðum við til Snæfríð-
ar Þorsteins nemanda í Mennta-
skólanum við Sund.
Snæfríður sagði:
Snæfríð Þorsteins
Hin ungu skáld eiga ekki greiða
leið inn í skólakerfið þar sem
löngu liðin þjóðþekkt skáld hafa
svo til einokað allan þann tíma er
lýtur að Ijóðinu.
En síðastliðinn vetur er ég sat í
níunda bekk grunnskóla var kynnt
fyrir okkur verk, eftir ungt skáld
er hafði nýlokið við frumburð
sinn, bókina Hanastél hugsana
minna. Tel ég þetta hafi gefið
mjög góða raun og Hamraskáldið
hafi á margan hátt, náð betur til
okkar. Allavega var gaman að fá
að kynnast hvortveggja, stíl
þeirra yngri sem eldri.
Á vorprófi fengum við síðan ljóð
eftir Hamraskáldið til útskýr-
ingar. Þar sagði ég m.a. um ljóðið
lífreynsla.
Hinn ungi höfundur lýsir því
hér hvernig það er að liggja í al-
gjörri afslöppun og ró þar til ein-
hver óvæntur gestur, sem mun
vera systir hans, birtist skyndi-
lega og gerir manni óþægilega bilt
við.
Mér finnst Þór gera þarna
lúmskt grín að systur sinni og ég
fæ það undarlega sterkt á tilfinn-
inguna að hann hafi upplifað svip-
að með henni þótt hann segi svo
ekki vera í lok ljóðsins. Mér finnst
hann lýsa því mjög vel í ljóðinu,
hvernig viðbrögð manna verða við
svona óvæntum atburðum þegar
maður hefur loks náð að róa alla
líkamsstarfsemi og hugsun.
Lífsreynsla
Hefur þú prófað
að leggjast á bakið,
á gólfið?
Og loka augunum.
Finna síðan víðáttuna,
tómið og friðinn innra með þér
róa líkamsstarfsemina
uns afslöppunin
er fullkomin.
Hefurðu upplifað,
loksins þegar þessu
markmiði er náð
að allt taugakerfið
taki geðveikislegt viðbragð
og hjartað slái svo ört
að það myndi sprengja
öll mælitæki
sem fundin hafa verið upp.
Allt þetta
vegna þess
að litla systir þín
hefur prílað upp á þig
og er byrjuð
að naga
á þér nefið?
Ekki ég heldur.
Vetrarsýn
Fyrir utan gluggann minn
liggur lítill fugl
í snjónum.
Hann hefur flögrað um
og sungið mér lög
um vorið,
um sumarið,
um ástina sína.
Nú er hann þagnaður,
vængir hans hélaðir,
fótur hans kalinn,
hjarta hans frosið
í hel.
Við leyfum okkur að birta hér
nokkur önnur sýnishorn úr út-
skýringum á ljóðunum:
Lífsreynsla
Hann talar um lífsreynslu sem
ekki hefur hent hann. Mér dettur
helst í hug að hann sé að lýsa því
að fólk í dag er svo stressað að
þegar það nær hvíld má ekkert
bera útaf svo allt sé komið í ólag
aftur.
Mér finnst ljóðið skýra frá
frelsi. Algeru frelsi sem maður
getur aðeins fengið einu sinni á
ævinni ef maður fær þannig til-
finningu þá nokkurn tímann.
Manni finnst maður geta allt,
heimurinn liggur fyrir fótum
manns, friður og ró umiykur
mann, ekkert annað kemst að,
manni hefur aldrei liðið eins vel
nokkurn tímann áður, finnur fyrir
sjálfum sér betur en áður. En
þessi tilfinning varir aðeins stutta
stund því hversdagsleikinn kallar
á mann aftur.
Maður hrekkur við sem upp af
sætum draumi og svo er allt farið,
friðurinn og allt sem maður fann
er tekið frá manni. Allt verður
samt að halda áfram, það er ekki
hægt að stoppa lífið, varna því að
ganga sinn vana gang. Heldur
áfram eins og áður eins og ekkert
hafi í skorist.
Höfundurinn, Þór Sandholt,
hefur aldrei fundið þessa tilfinn-
Þór Sandholt
ingu og ekki ég heldur. En mér
skal takast að finna hana, mér
skal takast að finna hámark alls
þess sem mig hefur nokkurn tím-
ann látið mér detta í hug, hvort
heldur í draumaheimi eða í raun-
veruleikanum.
Vetrarsýn
Fyrir mér lýsir ljóðið söknuði
eftir horfnum vini (fuglinum).
Fuglinn hefur alltaf verið þarna
hjá höfundi, en nú er fuglinn dá-
inn og aldrei mun hann syngja
fyrir höfund aftur um vorið,
sumarið og ástina sína.
Mér finnst ljóðið Vetrarsýn
vera mjög átakanlegt ljóð, einfalt
en mjög gott. í því eru miklar and-
stæður: fuglinn flögrar og syngur
um sumarið og ástina og hinsveg-
ar: fuglinn er þagnaður og hjarta
hans frosið í hel. Ljóðið segir frá
því að fugl sem áður flögraði fyrir
utan gluggann og bar með sér
sumarið er nú frosinn í hel fyrir
utan þennan sama glugga.
Eftir að hafa lesið ljóðið finnst
mér það geta verið líking. Ungur
maður eða kona hefur verið ást-
fanginn. Hann (hún) söng um ást
sína en ástin þornaði hjá unnust-
unni (unnustanum) og nú er söng-
ur hættur og hjarta hætt að slá.
Ferðarit
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Danmörk:
Uppistand út af ný-
ársræðu drottningar
Kaupmannahofn, 14. janúar. AP.
l'mVIST X. 135 bls. Ritstj. Ingi-
björg S. Ásgeirsdóttir. Útg. lltivist.
Reykjavík, 1984.
Ferðafélagið Útivist hefur
starfað í tíu ár og þar með sent frá
sér jafnmörg ársrit. Ritstjóra-
skipti hafa verið tíð upp á síðkast-
ið. Efni ritsins og útlit hefur þó
lítið breyst. Mest eru þarna ferða-
þættir; en einnig þættir um nátt-
úru landsins og lýsingar einstakra
leiða sem ferðamönnum mega að
gagni koma.
Esjan heitir fyrsti þátturinn í
þessu riti, höfundur Einar Haukur
Kristjánsson. Einar Haukur kall-
ar Esjuna »bæjarfjall höfuðstað-
arins.« Hann ræðir fyrst almennt
um gönguferðir sem sumir iðka af
ákafa miklum en aðrir forðast. Er
þar sumt í hálfkæringi talað.
Gönguferð úti í náttúrunni veitir
sannarlega heilsubót. Hitt er
vafalaust jafnvíst að hreyfingar-
leysi, ef til vill samfara ofneyslu í
mat og drykk, og streitu þar á
ofan, býður hættunni heim. En svo
miskunnarlaus er náttúran þegar
hún jafnar niður hollum tilhneig-
ingum að sumum virðist hreint og
beint eðlislægt að hreyfa sig þar
sem öðrum verður ekki nuddað úr
stað nema með illu. Eftir að hafa
rætt fram og aftur um útiveru og
gildi hennar kemur allnákvæm
lýsing á Esjunni og er sú landa-
fræði vissulega gagnleg fyrir þá
sem kjósa tilbreyting í gönguferð-
um, og hafa þá líka náttúruskoðun
á bak við eyrað.
Tölt um Tíðagötur eftir Guðrúnu
Guðvarðardóttur er annars konar.
Þar er landlýsingin ofin saman við
ferðasögu. En það er ferð um
nyrsta hluta Vestfjarðakjálkans
— og þar með landsins — sem
Guðrún segir frá. Þar vestra var
fyrrum blómleg byggð en er nú
eydd að öðru leyti en því að fyrr-
um íbúar vitja heimahaga á sumr-
um. »Þrjú sumur hef ég nú gengið
um Hornstrandasvæðið og það
merkilega er, að því oftar sem ég
fer um þetta hrikalega lands-
svæði, því heitar þrái ég þangað
aftur,« segir Guðrún. Horn-
strandaför er talsvert fyrirtæki,
að minnsta kosti héðan frá höfuð-
staðnum. Eigi að síður dreymir
margan um að komast þangað og
njóta þeirrar stórbrotnu náttúru
sem þar ber fyrir augu.
Þáttur Guðrúnar mun koma að
notum sem handhægur leiðarvísir
því Guðrún segir frá hvoru
tveggja: landsiaginu, og eins hinu
hvernig hægt sé að ferðast um
þetta afskekkta undraland.
Jón Jónsson jarðfræðingur á tvo
þætti í riti þessu: Eyjafjallapistlar
heitir annar en hinn nefnist Litast
um af Leióólfsfelli. Jarðfræðiáhugi
er í raun og veru partur hinnar
sönnu ferðamennsku. Og Jón
Jónsson má, flestum öðrum frem-
ur, kallast jarðfræðingur ferða-
manna. Hann tvinnar gjarnan
saman jarðfræði og landlýsingu —
og þá á þann veg að auga hins
almenna feðamanns geti sem best
fylgt honum eftir.
Fyrir náttúruskoðara og safn-
ara eru svo þættirnir Nokkrir ís-
lenskir sveppir eftir Hörð Krist-
insson og Steina- og plöntusöfnun
eftir Axel Kaaber. Ekki grípa allir
ferðamenn með sér minjagripi úti
í náttúrunni. Og ekki er þess kon-
ar söfnun alls staðar vel séð. Allt
um það þurfa safnarar á góðri
leiðbeining að halda svo ánægjan,
sem þeir veita sér, skaði ekki land-
ið. Þættir eins og þessir eru því
nauðsynlegir í riti fyrir ferða-
menn.
Ingibjörg S. Ásgeirsdóttir
Búðasandur — Maríuhöfn? heitir
svo fræðileg ritgerð eftir Magnús
Þorkelsson, byggð á rannsóknar-
verkefni höfundar til cand. mag.
prófs í sagnfræði. »Nafn sitt hefur
sandurinn af fornminjum,* segir
Magnús, »sem liggja á kambi milli
fjörunnar og lónsins. Þær hafa
ýmist verið taldar verbúðir eða
stakkstæði, en árið 1975 uppgötv-
uðu Sveinbjörn Rafnsson og Björn
Þorsteinsson, að þarna mundi
vera höfn sú í Hvalfirði, sem svo
oft er nend í miðaldaheimildum.«
Myndir fylgja, og skýringarupp-
dráttur. — Ekki hefur hingað til
farið mikið fyrir endurprentunum
í Útivist, enda orkar slíkt jafnan
tvímælis. Hér er þó stuttur þáttur
eftir Jóhannes Áskelsson, Ferð á
Herðubreið 1927, prentaður í Les-
bók Morgunblaðsins sama ár.
Herðubreið er ekki aðeins tígulegt
fjall, hún er einnig hættuleg við-
ureignar, það hefur reynslan sýnt.
Nú mun þar fjölfarið. En í tíð Jó-
hannesar höfðu fáir klifið fjallið,
enda fáförult þar um slóðir þá.
Leiðarvísir með hliðsjón af ferða-
máta dagsins í dag hefði verið
gagnlegri.
Eins og venjulega eru fjölda
margar litmyndir í riti þessu,
ágætlega prentaðar. Sé á heildina
litið leikur ferskur og hressandi
blær um síður þessarar bókar.
MARGRET II Danadrottning hefur
nú í fyrsta sinni sætt gagnrýni hjá
almenningi. Er það vegna ummæla
sem hún viðhafði í nýársboðskap
sínum, þar sem hún ávítaði þegna
landsins fyrir neikvæða afstöðu
þeirra til innflytjenda, sem undan-
farið hafa streymt til velferðarríkis-
ins Danmerkur.
Flest blaðanna hrósuðu drottn-
ingunni fyrir að hvetja fólk til að
sýna aðkomufólkinu þolinmæði og
skilning.
Alþjóðavöruflutningasambandið
hefur hótað að loka öllum vegum til
Sviss frá og með 15. janúar ef
svissnesk stjórnvöld sættast ekki á
að ræða gjöld og vegatolla sem vöru-
flutningabílstjórar verða að greiða
þegar þeir koma inn í landið. Otto
Stich fjármálaráðherra sagði í út-
varpsþætti á laugardag, að ríkis-
stjórnin myndi ekki bregðast við
hótunum sambandsins og efaðist um
að þær yrðu framkvæmdar.
Svissneska þjóðin samþykkti
viðbótargjöld fyrir vöruflutninga-
bíla sem aka um landið í þjóðar-
atkvæðagreiðslu í fyrra. Það var
gert til að minnka akstur stórra
bifreiða og þar með mengun og til
að koma í veg fyrir aukinn trjá-
dauða. Alþjóðavöruflutningasam-
bandið og svissneska vöruflutn-
ingasambandið, sem telur 14.000
meðlimi, gagnrýndi strax þessa
En brátt fylltust lesendadálk-
arnir af bréfum sem fjölluðu um
nýársræðu þjóðhöfðingjans og
hvöttu bréfritararnir drottningu,
hver með sínum hætti, til að
skipta sér ekki af því, sem henni
kæmi ekki við.
„Það er svo auðvelt fyrir for-
réttindafólk eins og drottninguna
að tala um skilning og biðja um
gott veður fyrir óheftan straum
innflytenda,“ skrifar Niels Kristi-
ansen r Berlingske Tidende.
ákvörðun og fór fram á samninga-
viðræður við stjórnvöld. Ekkert
kom út úr viðræðunum.
Stich sagði að ríkisstjórnin gæti
ekki breytt ákvörðun svissnesku
þjóðarinnar. Hann sagði að vöru-
flutningamenn myndu aðeins spilla
fyrir eigin málstað ef þeir loka veg-
um til Sviss með bifreiðum sínum
þar sem að þess konar aðgerðir eru
mjög óvinsælar meðal almennings.
Talsmaður alþjóðavöruflutninga-
sambandsins sagði að sambandið
hefði ekki haft I hótunum heldur
orðið að undirbúa aðgerðir ef ríkis-
stjórnin féllist ekki á að ræða við
það. Sambandið vill að rikisstjórnin
falli frá nýju gjöldunum á vöru-
flutningabíla, skoði tvíhliða sam-
þykktir um vöruflutningaferðir og
hætti að gera greinarmun á erlend-
um og innlendum vöruflutningabíl-
um.
Flutningabílstjór-
ar hóta að loka
landamærum Sviss
ZUrícb, 14. juúar. Frá Önou Bjarnadóttur, rrrttaritara Mbl.