Morgunblaðið - 15.02.1985, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. FEBRÚAR 1985
Afmæliskveðja:
Próf. Jón Steffen
sen — áttræður
Þótt aðalstarf dr. Jóns Steffen-
sen, fyrrv. prófessors, hafi verið
kennsla læknaefna við Háskóla is-
lands, átti hann 3ér víðtækari
hugðarefni. Verður ‘niklu fremur
við þau dvalist í bessari afmæl-
iskveðju, einkum bókasöfnun
hans, enda hefur Jón gerst einn
allra mesti velgjörðamaður Há-
skólabókasafns fyrr og síðar.
Dr. Jón fæddist í Reykjavík árið
1905. Að ioknu prófi í læknisfræði
frá Háskóla íslands 1930 gegndi
hann almennum iækningum um
skeið, en stundaði síðan um árabil
framhaldsnám á nokkrum stöðum
erlendis, eða þar til hann tók við
prófessorsembætti við læknadeild
Hl árið 1937. Því embætti gegndi
hann óslitið til 1970, er hann sagði
starfinu lausu, þótt hann héldi
raunar áfram kennslu allar götur
til 1973. Starfstími dr. Jóns við HÍ
var því 37 ár. Ætla ég að meiri-
hluti núlifandi iækna á ísiandi
hafi verið nemendur hans, og
raunar munu þeir sem fyrstir
gengu til prófs hjá honum vera að
ná eftirlaunaaldri þessi árin. Af
störfum Jóns við iæknadeild hef
ég vitaskuld engin bein kynni
sjálfur. Hins vegar hef ég orð ann-
arra fyrir því hversu eftirminni-
legur og áhrifamikill kennari
hann hafi verið.
Dr. Jón er með afbrigðum fjöl-
menntaður maður. Hann cók
snemma að sinna viðfangsefnum á
sviði mannfræði, fornleifafræði og
sagnfræði — einkum þó sögu
læknisfræðinnar. Liggur eftir
hann fjöldi ritverka á þessum
sviðum. Of iangt mál yrði að telja
þau upp hér og vísast því alfarið
um þau til Skrár um rit háskóla-
kennara og annarra handbóka.
Dr. Jón hefur starfað mikið í
þágu Hins íslenska fornleifafélags
og Þjóðminjasafns, og vart munu
hafa komið svo mannabein úr
jörðu hérlendis um áratugaskeið
að Jón væri ekki til kvaddur. En
fleira lét hann sig varða sem að
minjum lýtur. Hvers kyns tækjum
sem notuð voru við iækningar á
fyrri tíð hefur hann safnað, greint
þau og skráð. Sr ætlunin að þeim
verði komið fyrir í Nesstofu, sem
nú er verið að gera við og koma i
upprunalegt horf. Til þeirrar
framkvæmdar nefur Jón lagt hvað
drýgstan skerf, ekki einungis með
áhuga sínum og atorku, heldur og
ríflegum 'járframlögum, þegar
mest hefur við íegið.
Þessum áhugamálum Jóns er
tengd forganga hans um stofnun
Félags áhugamanna um sögu
læknisfræðinnar fyrir rúmum
tuttugu árum. En þar kom það
einnig til, sem undirrituðum er
ríkast í huga, að Jón hefur á
langri ævi komið sér upp lang-
besta bókasafni um sögu lækninga
— og heilbrigðismála yfirleitt —
sem til er hér á landi. Þar eru ekki
einasta öll helstu rit íslensk um
HJÁLÖGÐ er leiðrétting, sem DV
hefur ekki séð sér fært að birta. Ósk
okkar er að Morgunblaðið birti
þcssa grein:
Á baksíðu DV hinn 12. febrúar
birtist fjögurra dálka frétt um
raunir „Fíladelfíustúlku" í Vest-
mannaeyjum.
Okkur þótti sannarlega leitt að
frétta af þessari óskemmtilegu
lífsreynslu stúlkunnar, og ekki
síst að hafa ekkert um málið heyrt
fyrr en fréttin birtist í DV. Ekkert
samband var haft við stjórnanda
efnið, neidur fjöldi erlendra
öndvegi8rita um iækningasögu.
Um safn sitt hefur Jón hirt af
mikilli natni og kunnáttu. Margur
gripurinn er þar bundinn af því
listfengi sem framast varð eftir
leitað hér á landi. Og skemmtileg-
an og persónulegan svip setur bað
á safnið, að íjó nokkur rit eru þar
prýðilega 'nn bundin af Xristínu,
konu Jóns, en hún fékkst nokkuð
við bókband í frístundum.
Kristín Björnsdóttir Steffensen,
eiginkona Jóns, lést árið 1972. Áð-
ur höfðu þau hjónin komið sér
saman um ráðstöfun hins verð-
mæta DÓkasafns, og í samræmi við
þá ákvörðun gekk Jón frá gjafa-
bréfi vorið 1982, þar sem kveðið er
á um að bókasafn hans allt, svo og
húseignin Aragata 3, verði eign
Háskólabókasafns eftir hans dag.
Ráðstöfun þessi er gerð í því skyni
að efla rannsóknir á sögu ís-
lenskra heilbrigðismála, enda er
það áhugamál gefandans, að
kennslu verði í framtíðinni haldið
uppi á þvi sviði við læknadeild.
Akveðið er ennfremur í gjafa-
bréfinu, að safnið myndi sérdeild í
Þjóðarbókhlöðu, þegar þar að
kemur. Þangað til verði safnið
varðveitt á heimili gefanda að
Aragötu 3. Andvirði þeirrar nús-
eignar gangi síðan til viðhaids og
eflingar sérsafninu og til styrktar
útgáfu íslenskra nandrita, sem
bundin eru sögu heilbrigðismála.
Auk rita um sögu heilbrigðis-
mála eru í safninu náttúrufræði-
rit, ferðabækur um island, íslensk
tímarit, svo og íslensk fornrit og
heimildarit um sögu Íslands, alls
yfir fimm þúsund bækur og tíma-
rit auk fjölda bæklinga.
Dr. Jón Steffensen er sérstæður
persónuleiki, hógvær maður og
háttvís. Þeir eiginleikar komu
skýrt fram, þegar ganga þurfti frá
ýmsum atriðum varðandi cilhögun
gjafarinnar. Þess er nú ánægju-
legt að minnast. Þannig var það
alls ekki að kröfu Jóns, að ákveðið
var að safninu yrði haldið sem sér
deild, heldur réð því sérstaða þess,
svo og sú mikilsverða staðreynd,
að andvirði húseignar fylgir. Állir
sem reynt hafa, vita, að cil beggja
átta getur brugðið, begar hverja
krónu þarf að sækja til ríkisins í
menningarefnum. Með hinum ríf-
lega höfuðstóli ætti hins vegar
viðhald og aukning Jóns safns
Steffensen að vera tryggt um
anga framtíð.
Jóni Steffensen hefur að vonum
verið veitt margvísleg viðurkenn-
ng um dagana. Hann er heiðurs-
félagi margra fræðafélaga, og árið
1971 var hann sæmdur aafnbót-
inni doktor í iæknisfræði af
læknadeild HÍ, svo að eitthvað sé
nefnt.
Orðið maecen hefur frá fornu
fari verið sæmdarheiti þeirra sem
gerast stórtækir frömuðir og
styrktarmenn menningar og lista.
mótsins, forsvarsmenn Betelsafn-
aðarins eða Filadelfiusafnaðarins,
þótt þessir aðilar dragist inn í
fréttina á áberandi hátt. í frétt-
inni er rangt farið með dagsetn-
ingar og fjölda mótsgesta.
Auk ofangreindra atriða, viljum
við koma á framfæri eftirfarandi
athugasemdum.
Fyrst viljum við benda á aug-
ljósa mismunun fréttamanns DV,
sem felst í því að hnýta stúlkuna
við ákveðinn trúarsöfnuð á mjög
áberandi hátt í fyrirsögn og frétt.
\
Orðhagur maður 'agði til á 3inni
tíð, að slíkir menn mættu á ís-
lensku máli kallast mæringar. 2
því tilviki 3em hér um ræðir leyfi
ég mér að lengja orðið, því að dr.
Jón Steffensen má með sanni kall-
ast mestur bókmæringur Háskóla
íslands sem nú er uppi.
Einar Sigurðsson
Fyrir tíu árum sendi eg prófess-
or Jóni Steffensen nokkur kveðju-
orð er hann varð sjötugur. Þá
nefndi ég, að auk sinna daglegu
starfa, náskólakennslu 1 iíffæra-
fræði, hefði hann innið stórvirki í
mannfræðirannsóknum svo og
rannsóknum á íslensku þjóðfélagi
á fyrstu oldum bess. Mannfræði-
rannsóknirnar. sem hyggjast eink-
um á könnun mannabeina úr forn-
kumlum og öðrum íornum 'egstöð-
um, væru brautryðjendaverk Jóns
og með þeim hefði hann iagt
vísindalegan grundvöll að rann-
sóknum bæði á iíkamsvexti is-
lendinga á þessum íímum svo og
heilbrigði þjóðarinnar. og þó ekki
sízt því, sem flestum leikur yfir-
leitt mest forvitni á, hverjum við
værum skyldastir og hvaðan .s-
iendingar væru komnir í önd-
verðu.
Oft er hað svo, að þegar menn
eru sjötugir bá . ara >eir að hugsa
til að draga bát sinn í íaust og
fæstir leggja 5 3tórvirki úr því. En
sú hefur aldeilis ekki orðið : aunin
á um Jón, því að nú begar hann
stendur á áttræðu er hann önnum
kafinn ? starfi því, sem lengi hefur
átt hug hans allan, að safna :ninj-
um og íækjum, r.em tengjast sögu
læknislistarinnar I landinu og eiga
síðar eftir að mynda lækninga-
sögulegt safn. í nánum lengslum
við Nesstofu, það hús aem prófess-
or Jón hefur af miklum áhuga
stutt viðgerð á, hæði beint og
óbeint.
Vinnudagur próf. Jóns hefst
snemma og þá ier hann tit á Sel-
tjarnarnes, þar sem nann hefur
vinnuaðstöðu il skráningar og
könnunar safngripanna, sem hann
hefur sjálfur safnað nörgum
hverjum frá gömlum læknum, ir
Ekki verður séð að trúarafstaða
unga mannsins í fréttinni þyki
fréttnæm og eru lesendur DV alls
ófróðir um nvar nann er skráður í
kirkjubækur. Þetta er pví leiðin-
iegra, sem umrædd stúlka tilheyr-
ir ekki Fíladelfíusöfnuðinum.
Safnaðarmálum Hvítasunnu-
safnaða á íslandi (Fíladelfía þar
með talin) er bannig fyrirkomið að
hver og einn, sem óskar eftir að
vera í söfnuðinum verður að óska
inngöngu. Til að vera gjaldgengur
safnaðarmeðlimur þarf viðkom-
andi að gangast undir niðurdýf-
ingarskírn.
Umrædd stúlka hefur ekki
óskað inngöngu i Fíladelfíusöfn-
uðinn, né gengist undir niðurdýf-
ingarskírn svo okkur sé kunnugt
um. Vonandi á hún eftir að ganga
þá leið í framtíðinni.
Helgarmót Hvítasunnumanna
eru öllum opin og hvetjum við
Y firlýsing
vegna fréttar DV 12. febrúar
geymslum sjúkrahúsa eða frá af-
komendum lækna. Sumt af þessu
er frá hinum fyrstu lærðu læknum
hérlendis, úr fyrstu lyfjabúðunum
eða frá prófessorum Háskólans og
notað þar við kennslu í læknis-
fræði á fyrstu tímum Háskólans.
Að þessu vinnur Iiann fram eftir
degi og mun víst öruggt, að íáir
nýti tíma sinn betur en prófessor
Jón Steffensen.
Þetta er báttur í bví starfi Jóns
að kanna og rannsaka cögu lækn-
Isfræðinnar og heilbrigðismála á
íslandi. Hann hefur skrifað mikið
um þau efni og rannsakað mikið af
'ituðum heimildum, og má t.d.
nefna, að hann hefur gert registur
yfir dagbækur Sveins Pálssonar
jórðungslæknis, og er það gríð-
armikið verk. Má gleggst cjá á rit-
inu Menning og meinsemdir, r.em
Sögufélagið gaf út 1975, rafn rit-
gerða Jóns er flestar liöfðu áður
birzt víða í tímaritum og bókum,
hve víða hann Iiefur liomið við í
rannsóknum 3Ínum.
Prófessor Jón Steffensen á sér
'agurt heimili að Aragötu 3. bar
er hið mikla og einstæða Ijókasafn
hans, sem hann hefur viðað að aér
S marga áratugi, og er meginuppi-
staða þess bækur um náttúru-
fræði, sögu 'æknislistarinnar og
sagnfræði, auk svo hinna mörgu
dýrinda, 3em hafa það mest 3ér til
ágætis að vera sjaldséð og því
keppikefli söfnurum að eignast.
Jón hóf bókasöfnun sína snemma
og þá var hægt að eignast margt
bað, sem nú er ófáanlegt >ða kom-
íð i óviðráðanlegt verð. Bókasafnið
er með afbrigðum íagurt og vel frá
gengið og þar átti kona hans,
Kristín, mikinn hlut að. — betta
merka safn hefur prófessor Jón
gefið Háskóla Islands með þeirri
ósk, að bað megi verða til nota
þeim, sem vilja vinna að lækn-
'ngasögulegum rannsóknum f
framtíðinni.
Það er í sannleika uppörvandi
þegar Jón lítur inn til okkar I
Þjóðminjasafnið, sem oft or, því
að einnig þar hefur hann löngum
setið á undanförnum árum við
skráningu og flokkun safngripa
sinna. Hann hefur brennandi
áhuga á Nesstofu, húsinu sem
reist var yfir íyrsta landlækninn,
og viðgerð þess. Dft hefur honum
íundizt viðgerðinni miða seint hjá
þeim sem um verkið eiga að sjá og
undrazt skilningsleysi hinna, sem
skammta peningana til verksins.
Þá hefur hann stundum sjálfur
leyst hnútana, sem virtust óleys-
anlegir í svip, með myndarlegum
fjárframlögum og nú veit eg að
það gleður Jón að sjá loks hilla
undir iok þess áfanga, sem hægt
er að ráðast í þar aö ovo stöddu.
Sn fyrir orófessor Jóni á Nes-
stofa ekki að verða dauður safn-
gripur. >ar aér hann lyrir sér
:-annsóknarstöð um oögu læknís-
fræðinnar, af ekki 5 Nesstofu
sjálfri þá í uánum tengslum við
hana, bar iem Iræðimenn, :;em
vilja vannsaka sögu 'æknisfræð-
Innar, geti átt athvarf og unnið úr
þeim heimildum, oem hann og
fleiri hafa verið svo 'ðnir við að
draga að og ojarga. lygg ég, að er
ímar líða verði uróf. Jóns ekki að-
eins minnzt sem hennara >g
Iræðimanns, heldur oinnig :,em
safnmanns f fremstu öð. Xomist
lækningasögusafnið á aggirnar.
fólk, utan safnaðar og innan, til
þátttöku. Á þeim forsendum var
stúlkan hjartanlega velkomin til
mótsins, sem aðrir.
Þessi óskemmtilega lífsreynsia
stúlkunnar má vera „Fíladelfíu-
stúlkum", sem >g öllum '>ðrum,
víti til varnaðar. Það er óviturlegt
og jafnvel hættulegt fyrir ungar
stúlkur að leggja einar lag sitt við
ölvaða menn, þótt i góðum tilgangi
sé. Það var Guðs mildi að ekki fór
verr i þessu tilviki.
Að lokum viljum við Denda les-
endum DV á neilræði Salómons
konungs, er hann segir „ .. þegar
skálkar ginna þig, þá gegn þeim
eigi.“
Með þakklæti fyrir birtinguna.
Hafliði Kristinsson, mótsstjóri.
Snorri Óskarsson, forstöðu-
maður Betelsafnaðarins og
Einar J. Gíslason, forstöðu-
maður Ffladelfíusafnaðarins.