Morgunblaðið - 15.02.1985, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. FEBRÚAR 1985
29
atuga
una í fyrra starfi, þvi ekki hefur
heyrst að vinnumarkaðurinn
standi á öndinni út af skorti á
fólki. Ríkisvaldið verður enn kall-
að til sögunnar, og munu þá byrja
nýjar ásakanir fyrir að hafa
hrundið fjölda fólks út í atvinnu-
leysi. Þannig verður enginn endir
á þessum vandræðum fyrr en
ríkisvaldið játast undir kröfuna
um meðallaun og leysir væntan-
lega allar frekari launaþrætur af
hólmi. Mundi þá mega ætla að hér
væri sprottið upp einskonar þús-
und ára ríki meðalmennskunnar,
sem situr í skóla til að byrja með
upp á meðaleinkunnir, því óhollt
er að taka of góð próf, fær meðal-
íbúð við giftingu og meðalbíl, og
lifir síðan meðallífi upp á þá von
að hljóta meðaljarðarför að lok-
um.
En með tilkomu meðallauna
ætti stétt verkalýðsforingja um
sárt að binda. Þeir yrðu ekki í
sjónvarpinu næstu dagana, svo
mikið er víst. Að vísu fengju þeir
að sitja áfram í stjórnum meðal-
sjóða, en gætu eðli málsins sam-
kvæmt ekki tekið meira en meðal-
laun fyrir það. Enda ekki nema
meðalgúrú að verkföllum loknum.
Færi þá væntanlega að sneiðast
um neftóbakið og annan munað,
smurt brauð um nætur og þjóð-
höfðingjasnið í samningum. Þann-
ig getur varla öllum verið það
kappsmál að koma á meðallaun-
um. En þótt einkennilegt sé, hefur
alltaf orðið að reka nýja guðstrú
með illu ofan í fólk. Ekki hefur svo
lítið verið skrifað t.d. um Ólaf
digra og aðra kristjána allt frá
Heimskringlu til vorra daga. En
auðvitað getur verið að meðal
verkalýðsforingja, hinna nýju
goða landsins, finnist einig ein-
hver Þorgeir tilbúinn að leggjast
undir feld og fórnir.
Hin nýja siðbót — trúin á laun-
in — hefur verið í deiglunni síð-
ustu fjörutíu árin eða svo. Tími
hennar hófst þegar það þótti póli-
tískt hagkvæmt að ganga fyrir
hvers manns dyr og bjóða hærri
laun. Síðan hafa allir viljað hærri
laun, m.a. kennarastéttin, sem að
vísu hefur ekki verið mesta kröfu-
stéttin, enda hafa opinberir
starfsmenn til skamms tíma orðið
að ná samningum án verkfalla eða
uppsagna. En þegar frelsið er
fengið og búið er að semja er auð-
vitað ekkert hægt að gera nema
segja upp starfi, berji menn enn
að dyrum og bjóði hærri laun. Það
furðulega við þetta er sú trú, sem
hluti kennarastéttarinnar í land-
inu hefur tekið, á það að einhvers
staðar í þjóðfélaginu sé önnur
laun að hafa en almennt gerist
meðal kennara. Þau eru svo sem
ekkert til að státa af enda hafa
þeir samúð fólks. En þau eru fleiri
launin í þessu þjóðfélagi sem ekki
gera menn feita. Og svo hefur
lengi verið. Vel má vera að kenn-
arar verði nú til þess að tekin
verði upp meðallaun sem regla. Þá
hefðu þeir ekki til einskis barist.
Gallinn er bara sá, að enginn þegn
getur skammtað sér launin sjálf-
ur, hvorki sem félagsvera eða ein-
staklingur. Einu sinni var sjálf-
stæði landsins nokkurt metnaða-
rmál, og það er til þess að gera
nýfengið. Með erlendar skuldir í
þeim mörkum að þær nema nú
rúmum 60% af þjóðartekjum,
mætti álíta að við ættum um tvo
kosti að velja yfirleitt, og það er
að fara á hausinn með pomp og
prakt — verða gjaldþrota, eða að
taka upp meðallaun sem yrðu
fyrsta kastið töluvert undir núver-
andi launum kennara.
Trúin á meðallaunin er bein af-
leiðing vaxandi ríkisforsjár.
Þrýstihópar og einstakar stéttir
vilja ekki fyrir nokkurn mun við-
urkenna að þær séu ómerkilegri
þeim, sem vinna við hlið þeirra og
eru kannski með önnur próf eða
kannski próflausir. Samráð á öll-
um atvinnustigum gerir meðal-
launin eðlileg. Forræðið og
ábyrgðin eru að vísu enn í höndum
hinna færri, en sú stjórnunarað-
ferð virðist á útleið. Á sama tíma
er verið að tala um tvær þjóðir í
landinu. Sóknarkonan talar um
lágu launin sín. Forstjórinn þegir
hins vegar um krónurnar sínar í
einkageiranum. Sóknarkonan vildi
gjarnan verða peningamanneskja
eins og það er kallað. Forstjórann
varðar ekkert um þær langanir
hennar, en er að byrja að verða
svolítið smeykur um yfirburði sí-
na. Það gera þessir fuglar, sem sí-
fellt eru á stjái að berja upp á hjá
fólki eins og börn sem selja ha-
ppdrætti og bjóða hærri laun. Með
verkfallsrétti opinberra starfsm-
anna jókt enn þörfin fyrir ríkis-
afskipti af launasamningum. Þau
hafa alltaf verið mikil. En nú tek-
ur steininn úr. Trúin á meðallaun-
in er því kannski hin eina rétta
trú. En ríkisvaldið veit auðvitað,
að um leið og Lúter hefur verið
kastað og nýja trúin tekin upp
verða menn enn á ferli við að
bjóða hærri laun. Það verður þá,
sem súla erlendra skulda hækkar
að því marki, að við komumst í
samband við meðallaun univers-
ins. Lengra verður ekki komist
hérna megin grafar. En það má
auðvitað halda pexinu áfram
hinumegin.
Indriði G. Þorsteinsson er þjóð-
kunnur rithöfundur.
ingum einkasjónvarpsstöðva,
átta sig á því að það gangi upp.“
Hann sagði að lokum, að sam-
komulag væri milli allra flokka
um að málið yrði afgreitt úr
nefnd nk. þriðjudag og tekið til
umræðu á mánudag. Þá bað
hann um að fram kæmi, að þeir
Ólafur væru að sjálfsögðu opnir
fyrir athugasemdum frá stjórn-
arandstöðunni í máli þessu.
Hámarksálagn-
ing á rafmagns-
vörum og reið-
hjólum felld niður
VEKÐLAGSRÁÐ samþykti á fundi
sínum í fyrradag að fella niður há-
marksálagningu á nokkuð mörgum
vörutegundum, og fela Verðlagsstofn-
un þar með verðgæslu með sömu
vöruflokkum.
Þannig verður nú engin hámarks-
álagning á ýmis konar rafmagns-
vörum, svo sem heimiiistækjum, út-
vörpum, sjónvörpum, lömpum og
skrifstofuvélum. Verðlagsráð sam-
þykkti einnig að fella niður há-
marksálagningu á barnavögnum og
reiðhjólum. Tekur þetta nýja fyrir-
komulag gildi frá og með 1. mars
nk. en það hefur nú verið til um-
fjöllunar hjá ráðinu um allnokkurt
skeið.
Verðlagsráð fól Verðlagsstofnun
á fundi sínum að halda uppi verð-
gæslu með ofangreindum vöruteg-
undum, á svipaðan hátt og gert er
með verðlagningu matvara, þ.e.
með verðkönnunum og eftirliti.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ARNE OLAV BRUNDTLAND
Bandarísk herskip
og Nýsjálendingar
Mun sú ákvörðun yfirvalda á Nýja-Sjálandi að neita bandarískum
herskipum um hafnaraðstöðu leiða til versnandi sambúðar þjóðanna?
Þessi spurning er mikilvæg, ekki síst í Ijósi þess, að nú hefur heimsókn
bandaríska flotans og sameiginlegum heræfingum ríkja ANZUS-banda-
lagsins verið frestað. ANZUS-bandalagið samanstendur af Bandaríkjun-
um, Ástralíu og Nýja-Sjálandi. Kíkisstjórn Nýja-Sjálands ákvað að fram-
vegis skyldi bandarískum herskipum, sem knúin eru með kjarnorku eða
bera kjarnorkuvopn, neitað um hafnaraðstöðu þar í landi.
Skýringin á þessari ákvörðun
er stjórnmálalegs eðlis. í
fyrrasumar sigraði nýsjálenski
Verkamannaflokkurinn í þing-
kosningum. Þessi neitun um
hafnaraðstöðu var eitt af stefnu-
málum flokksins. David Lange
forsætisráðherra ákvað að þetta
kosningaloforð skyldi efn hefur
ríkisstjórn hans látið í það skína
að hún muni ekki láta undan
þrýstingi í þessu máli.
Grundvallaratriði
Ríkisstjórn Ronalds Reagan,
Bandaríkjaforseta telur það lyk-
ilatriði í samskiptum aðildar-
ríkja ANZUS-bandalagsins að
bandarískum herskipum sé
heimilað að leggjast að bryggju í
höfnum ríkjanna. Þetta þýðir, að
tilveru bandalagsins gæti verið
stefnt í voða, því án sameigin-
legra heræfinga aðildarríkja er
bandalagið gagnslítið. Skipulag
ANZUS-bandalagsins er með
nokkuð öðrum hætti en skipulag
Atlantshafsbandalagsins. Sam-
eiginlegar heræfingar eru hlut-
fallslega mikilvægari fyrir
ANZUS-bandalagið, einkum æf-
ingar flughers og flota. I fyrra-
haust fóru fram samæfingar
flugherja án þess að fyrirhuguð
heimsókn herskipa Bandaríkj-
anna væri því til fyrirstöðu.
En eftir kosningasigur Davids
Lange og Verkamannaflokksins
var neitun um hafnaraðstöðu
bandarískra skipa, sem falla
undir fyrrgreinda skilgreiningu,
gerð að einu höfuðatriði í stefnu
stjórnarinnar. Nú fara fram
ýmsar þreifingar og ekki er
ólíklegt að Bandaríkjamenn og
Nýsjálendingar fundi um þetta
deilumál. Á dögunum sendi
George Shultz utanríkisráðherra
Bandaríkjanna ríkisstjórn
Nýja-Sjálands bréf um málið.
Afstada Ástrala
Nýsjálendingar eru einir um
þessa afstöðu. Ástralir fylgja
þeim ekki að málum, þó svo að
þar í landi sé verkamannaflokk-
ur einnig við völd. Ástralir
leggja mikla áherslu á takmörk-
un kjarnorkuvopna og hafa látið
til sín taka á því sviði, m.a. inn-
an Sameinuðu þjóðanna. Þegar
Hawke forsætisráðherra komst
til valda lét hann endurmeta
gildi aðildar Ástralíu að
ANZUS-bandalaginu. Ástralir
heimila bandarískum herskipum
að leggjast að bryggju. Flugvélar
Bandaríkjamanna, þar með tald-
ar stórar sprengjuflugvélar,
mega nota flugvelli þar í landi.
Hins vegar hafa Ástralir lýst sig
andvíga bandarískum tilraunum
með MX-eldflaugar í S-Kyrra-
hafi. Hawke forsætisráðherra
hefur reynt að fá ríkisstjórn
Bob Hawke,
forsætisráó-
herra Ástralíu.
Nýja-Sjálands til að breyta af-
stöðu sinni til bandarísku her-
skipanna. En svo virðist sem Ný-
sjálendingar muni ekki hlusta á
Ástrali fremur en Bandarikja-
menn.
Á að giska 40% stærri her-
skipa Bandaríkjamanna eru
kjarnorkuknúin. Reagan Banda-
ríkjaforseti hefur sjálfur lýst yf-
ir mikilvægi þessa hluta flotans.
Jafnframt hefur forsetinn sagt
að fyllsta öryggis sé gætt í hví-
vetna til þess að ekki hendi
óhöpp. Bein hætta vegna heim-
sókna kjarnorkuknúinna skipa
er talin hverfandi lítil.
Erfiðara er að meta hversu
mikill hluti bandarískra her-
skipa ber kjarnorkuvopn. Það er
stefna bandariskra stjórnvalda
að játa hvorki né neita að skip
þeirra beri kjarnorkuvopn.
Bandaríkjamenn hafa ekki hvik-
að frá þessari stefnu vegna
Nýsjálendinga.
lltþensla Sovétmanna
Stefna stjórnar Reagans felur
í sér aukna áherslu á gildi aðild-
arinnar að ANZUS-bandalaginu.
Ein helsta röksemdin fyrir þessu
eru aukin umsvif flota Sovét-
manna í Suður-Kyrrahafi. Sov-
étmenn nota m.a. stóra herstöð í
Cam Rahn í Víetnam, sem Band-
aríkjamenn byggðu á sínum
tíma. Bandaríkjamenn telja að
Kúbanir og Líbýumenn hafi
staðið að baki stjórnmálaólgu
sem verið hefur í Nýju-Kale-
dóníu, en hún lýtur stjórn
Frakka. Bandaríkjamenn vilja
hamla gegn útþenslu Sovét-
manna á þessum slóðum og í
fyrrahaust gerðu ríkisstjórnir
Bandaríkjanna og Fiji-eyja með
sér verslunarsamning og var um
leið samið um afnot Bandaríkja-
manna af höfnum eyjaskeggja.
Öryggis- og efnahagsmál hafa
einnig tvinnast saman í afstöðu
þings Bandaríkjanna gagnvart
Nýsjálendingum, en efnahagur
þeirra er fremur bágborinn.
Shultz utanríkisráðherra hefur
lýst þeirri skoðun sinni opinber-
lega, að hann sé andvígur því að
Bandaríkjamenn grípi til efna-
David Lange,
forsætisráð-
herra Nýja-Sjá-
lands.
hagslegra refsiaðgerða til að
þvinga fram breytta afstöðu
Nýsjálendinga. Shultz telur að
þar sem málefni ANZUS-banda-
lagsins heyra undir öryggismál
eigi öryggissjónarmið ein að
ráða afstöðu og aðgerðum
Bandaríkj amanna.
Bandaríkjamenn óttast að
neitun ríkisstjórnar Nýja-Sjá-
lands um hafnaraðstöðu muni
leiða til þess að fleiri ríki taki
upp sömu eða svipaða stefnu. t
Japan er deiit um heimsóknir
bandarískra herskipa. Grikkir,
undir stjórn Papandreous for-
sætisráðherra, eru andvígir um-
svifum hins kjarnorkuvædda
herafla Bandaríkjamanna í
nágrenni Grikklands. Norðmenn
fylgjast náið með þróun mála á
Nýja-Sjálandi þó að stefna Ný-
sjálendinga hafi ekki nein bein
áhrif á stefnu Norðmanna.
Afstaöa Norðmanna
í fyrra útfærði utanríkisnefnd
norska Stórþingsins nánar
stefnu ríkisstjórnar Noregs og
taldi óæskilegt að herskip, sem
kæmu í venjulega heimsókn til
Noregs, hefðu kjarnorkuvopn
meðferðis. í þessu samhengi vís-
aði nefndin til ræðu sem Trygve
Bratteli þáverandi forsætis-
ráðherra hélt í norska Stórþing-
inu í októbermánuði árið 19*15.
Þessi viljayfirlýsing felur ekki í
sér neina breytingu á stefnu
Norðmanna í kjarnorkumálum.
Norðmenn hafa gengið að því
sem vísu að erlend herskip, sem
til Noregs koma, séu ekki búin
kjarnorkuvopnum, og Norðmenn
ganga út frá því að bandamenn
þeirra og önnur kjarnorkuveldi
virði þetta sjónarmið.
En ekki má gleyma að Norð-
menn láta ekki skoða þau er-
lendu herskip sem Ieggjast að
bryggju. Skip, sem hönnuð eru
til að bera kjarnorkuvopn, t.d.
kafbátar sem búnir eru strateg-
ískum eldflaugum, koma ekki til
hafnar í Noregi. Að mati grein-
arhöfundar er þessi stefna Norð-
manna rétt. Ef Norðmenn vildu
setja bann við öllum flutningi á
kjarnorkuvopnum myndi það
jafngilda einhliða kröfu um að
erlend herskip hefðu slík vopn
ekki innanborðs. Þessi krafa
gæti grafið undan þeirri varn-
arsamvinnu, sem er forsenda ör-
yggis Norðmanna.
Norðmenn eiga ekki að taka
afstöðu til deilu Bandaríkja-
manna og Nýsjálendinga.
Vandamálið er ótengt varnar-
samstarfi aðildarríkja Atlants-
hafsbandalagsins. Vissulega er
vandi á ferðum, en svo má ekki
fara að öll þau ríki sem Banda-
ríkjamenn eiga varnarsamstarf
við, láti sig þetta mál varða.
Áhrif þess konar þrýstings á ríki
ANZUS-bandalagsins gætu auð-
veldlega komið sér illa, bæði
fyrir Bandaríkjamenn og Norð-
menn.
Arne OImy Brundtland er sér-
fræðingur í öryggis- og afvopnun-
armilum við Norsku utanríkis-
málastofnuninni og rítstjóri
Internasjonal Politikk.