Morgunblaðið - 15.02.1985, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. FEBRÚAR 1985

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjaid 330 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakið.
Launadeila kennara
Idag, föstudag, eru aðeins
tvær vikur til 1. mars. Þann
dag rennur út 3ja mánaða upp-
sagnarfrestur um 400 fram-
haldsskólakennara. Ragnhildur
Helgadóttir, menntamálaráð-
herra, hefur nú neytt þess rétt-
ar sem mælt er fyrir um í lög-
um og framlengt uppsagnar-
frestinn um þrjá mánuði, eða
fram yfir lok skólaársins. Óvíst
er hvort kennarar sætti sig við
þessa framlengingu. Lögskýr-
ingar af hálfu forystumanna
þeirra um réttleysi mennta-
málaráðherra í málinu eru ekki
sannfærandi, en kunna þó að
hafa áhrif á einhverja.
ólafur Oddsson, kennari í ís-
lenskum fræðum við Mennta-
skólann í Reykjavík, ritar grein
um kennaradeiluna í Morgun-
blaðið í fyrradag og segir meðal
annars: „Við vildum líklega
flest heldur vera kennarar við
góðan skóla en allt annað og
höfum hingað til talið það sóma
vorn og heiður að kenna ungum
íslendingum. En því miður eru
nú alvarlegar blikur á lofti.
Framtíð skólahalds á fram-
haldsskólastigi er í hættu.
Þetta er mál sem einkum snert-
ir ungmenni hér á landi, for-
eldra þeirra og aðra vanda-
menn. Það er þjóðarnauðsyn að
þessari hættu verði bægt frá.“
Morgunblaðið tekur undir
þessi orð ólafs Oddssonar.
Reynslan frá því í haust er til
marks um að hörð kjaraátök
skila sjaldan þeirri niðurstöðu
sem að er stefnt — allir tapa að
lokum. Flest bendir til að þann-
ig fari einnig ef starf fram-
haldsskólanna verður lamað
með brottgöngu kennara 1.
mars næstkomandi.
Hér er um launadeilu að
ræða, þótt menntamálaráðu-
neytið hafi beitt sé fyrir leið-
réttingu á öðrum málum kenn-
ara til að greiða fyrir lausn.
Miðað við þær forsendur sem
forvígismenn kennara vísuðu
til þegar uppsagnirnar voru
skipulagðar í lok nóvember síð-
astliðins er ástæða til að ætla,
að ýmsum kennurum þyki of
fljótt af stað farið nú með því
að hætta störfum 1. mars. Stað-
reynd er, að málshöfðun BHM
fyrir Kjaradómi hefur breytt
þeim tímasetningum sem menn
höfðu í huga í lok nóvember.
Niðurstöðu Kjaradóms er ekki
að vænta fyrr en 22. febrúar.
Ekki var unnt að hefja viðræð-
ur um sérkröfur kennara fyrr
en eftir að launamálaráð BHM
hafði lagt greinargerð sína
fyrir Kjaradóm, sem gerðist í
lok janúar. Síðan hefur gengið
erfiðlega að funda um sérkröf-
ur kennara og eiga fulltrúar
þeirra ekki síður sök á því en
samningamenn fjármálaráðu-
neytisins. þessi, atriði hljpta að
vega þungt, þegar kennarar
meta það að lokum, hvort þeir
ganga frá störfum sínum 1.
mars.
Lýðræðið er tímafrekt og þá
ekki síst þegar tekist er á um
kaup og kjör í frjálsum samn-
ingum. Heppilegasta niðurstað-
an í slíkum þrætum fæst jafn-
an þegar menn fylgja leikregl-
um lýðræðisins, virða lög og
taka eðlilegt tillit til hagsmuna
gagnaðilans og þeirra sem mest
eiga í húfi. Það er ekki heppi-
legt fyrir launadeilu fram-
haldsskólakennara að hún skuli
nú hafa snúist upp í hótana-
stríð, þar sem nemendur eru
fórnarlömbin. Því skal enn
ítrekað: „Það er þjóðarnauðsyn
að þessari hættu verði bægt
frá.“ Það er ekki síður undir
kennurum komið en viðsemj-
endum þeirra.
Allt er þegar
þrennt er?
risvar sinnum hefur frétta-
stofa hljóðvarps ríkisins
getað flutt sömu „fréttina" af
William Arkin. í fyrsta sinn
þegar hann afhenti íslenskum
ráðherrum slitur úr banda-
rískri skýrslu, sem átti að sýna,
að Bandaríkjaforseti hefði
heimilað flutning á kjarnorku-
vopnum til íslands á ófriðar-
tímum. í annað sinn þegar
þessi skýrsla Arkins var til um-
ræðu í Kanada. Og í þriðja sinn
þegar ritað var um skýrslu
Arkins í New York Times.
í öll skiptin lét fréttastofan
eins og um nýja heimsfrétt
væri að ræða. Minni áhersla
hefur verið lögð á það, að í
hvert sinn sem fréttin er endur-
sögð verður minna úr stóryrð-
um Arkins. Hér var því strax
lýst yfir, að væri slík heimild
fyrir hendi í Washington væri
hún óvirk nema samþykki ís-
lenskra stjórnvalda fengist.
Þegar málið var rætt í Kanada
fékkst staðfesting á því, að
heimildin væri þannig skilyrt
og kæmi það fram í skjalinu,
þótt Arkin hampaði því ekki. I
New York Times kemur svo
fram, að heimildin er enn frek-
ar skilyrt, því að samþykki
Bandaríkjaforseta þarf til að
leitað sé samþykkis ríkis-
stjórna annarra landa!
Hvernig hefði „fréttin" um
Arkin litið út hér ef hún hefði
verið sögð í heild af fréttastofu
hljóðvarpsins í upphafi? Það
hefði líklega aldrei orðið nein
frétt: Nú liggur fyrir, að forseti
Bandaríkjanna hefur ekki gefið
neina þá heimild sem Arkin
básúnaði.
Siðbót síðustu ár;
— eftir Indriða G.
Þorsteinsson
Við létum óðin lönd og leið og
tókum kaþólska trú; létum af-
skiptalaust þótt Jón Arason væri
höggvinn og gerðumst lúterstrúar,
og hættum að mestu að sækja
kirkjur í byrjun tuttugustu aldar
og fórum í staðinn að sitja langa
fundi verkalýðsleiðtoga og stjórn-
málaforingja. Maðurinn hefur
löngum gert sér umgjörð, sem
hæfði veraldlegri og trúarlegri
nægjusemi hans, og jafnframt
borið þá ósk fram að þjóðfélög
væru réttlát, ýmist undir konung-
um eða lýðræðislega kjörnum
stjórnmálamönnum — jafnvel
þótt við stjórnvölinn sæti forrétt-
indahópur öreigavaldsins. Þessi
ósk um að fá að vera í friði fyrir
stjórnunaráþján var löngum
helsta keppikefli almennings, og
má öllum ljóst vera hver nauðsyn
það var. Með bættu lýðfrelsi á
þessari öld og mikilvægum rétt-
arbótum almenningi til handa á
Vesturlöndum hefði mátt halda,
að fólk hefði kosið að fjarlægjast
afskipti ríkisstjórna og þinga um
sín mál, vegna þess að nógar bú-
sifjar hafði það orðið að þola af
valdsmönnum fyrir tíma réttar-
bótanna. En í stað þess að fjar-
lægjast ríkisvaldið vilja menn
hafa ríkisstjórn fyrir sjálfsala og
Alþingi fyrir afgreiðslustofnun á
„félagsmálapökkum" fyrir þrýsti-
hópa.
Þetta eru alkunn sannindi, sem
geta hrundið litlum og stórum
samfélögum út í ógöngur yfir-
þyrmandi ríkisforsjár, sem ekki
getur endað nema á einn veg —
með einskonar öreigavafstri og
forréttindastétt, þar sem almenn-
ingur á ekkert val nema þegja. Því
miður er ekki hægt að koma á sýn-
ikennslu í þessum stjórnar-
háttum, vegna þess að hvergi í
heiminum er vitað til þess að þeim
hafi verið hrundið eftir að þeir
voru komnir á. Á liðnum áratug-
um hefur sú þróun orðið mikils-
ráðandi hér á iandi — og þykir
vænleg til pólitísks ávinnings —
að heyja stjórnmálabaráttuna á
miklum loforðum. Frá þessu lof-
orðastríði stjórnmálaforingja er
runninn sá skilningur að ríkið eigi
að leysa allan vanda manna, og
valda mönnum vanda um leið, þ.e.
þeim sem fá ekki úrlausn í það
skiptið. Krafan um rækjupillirí
ríkisforsjárinnar hefur af sjálfu
sér leitt til mikillar einföldunar.
Hver einasti þegn — allt niður í
unglinga — telur sig fullfæran um
að ræða dýpstu rök efnahagslífs-
ins, og þá með tilliti til eigin fjár-
hagsstöðu — eða með tilliti til
þess hvort hann getur keypt íbúð
og allt til hennar, og bíl daginn
sem hann giftir sig.
Þyki honum einhver dráttur
verða á þessu fyllir hann þann
hópinn sem urrar framan í ríkis-
stjórnir og Alþingi út af kjörum
sínum, og telur, að með þvi að van-
ta íbúð og bíl á heiðursdegi sínum,
sé verið að skipa honum í ævilangt
samfélag fátæklinga. Fyrir utan
þetta skal síðan leysa hvern þann
vanda, sem kann að mæða á ein-
staklingum, sem hafa ekki með
einhverjum hætti kunnað fótum
sínum forráð á „glöðu árunum",
með þeim afleiðingum að lífsbyrð-
in hefur þyngst fyrir tímann.
Lengi má telja upp margvislega
slíka ógæfu, sem ríkisvaldið og
stofnanir þess eru önnum kafnar
við að leysa árið út og inn, vegna
þess að uppfinningasemin er nú
umstundir einkum á sviði efna-
hags- og peningamála, sem er ekki
nema von. Aldrei hefur lengri lota
efnahagsmálaumræðu staðið á ís-
landi en síðustu fimmtán árin eða
svo. Fólki hefur því fundist eðli-
legt að það gæti rætt um þau mál
af ekki minna viti en t.d. þing-
menn. Niðurstaðan af þessari um-
ræðu er ljós. Ríkið á að sjá til þess
að hver einstaklingur í þjóðfélag-
inu hafi ekki einasta fulla vinnu,
sem er sanngjarnt og eðlilegt,
heldur hafi hann einnig einskonar
meðallaun ca. 35—40 þúsund pr.
mán., hvað sem hann tekur sér
fyrir hendur. Þessi krafa um með-
allaun án tillits til starfs,
ábyrgðar o.s.frv. er hin nýju trú-
arbrögð landsmanna. Það var von-
um seinna að við tækjum nýja trú.
Horfið er í skuggann atferli Þor-
geirs Ljósvetningagoða við Goða-
foss og gleymt er höfuð Jóns Ara-
sonar. Lifið snýst ekki lengur um
lúterskuna heldur meðallaunin.
Vel má vera að í framtíðinni
verði þeirri skipan komið á, að all-
ir hafi sömu laun. Þar sem helst
mátti þó búast við því kerfi — í
föðurlandi öreiganna — er kjörum
lýst þannig: „Efsti hópurinn i
„nomenklatura" er aðskilinn frá
flestum borgurum af hindrun sem
er eins áberandi og Kínamúrinn.
Þessi hópur er raunverulegt ríki í
ríkinu. Þeim sem þarna er skipað
skipta þúsundum. Þeir mynda
kjarnann í óbreytanlegri uppbygg-
ingu ríkisvalds og samfélags." Og
fyrst verið er að tala um forrétt-
indastétt má vel vera að öreigaríki
„En í stað þess að
fjarlægjast ríkisvaldið
vilja menn hafa ríkis-
stjórn fyrir sjálfsala og
Alþingi fyrir afgreiðslu-
stofnun á „félagsmála-
pökkum“ fyrir þrýsti-
hópa.“
sem hefur sitt „nomenklatura" ha-
fi í upphafi ætlað að láta gilda
sömu laun til féiagans í bílaverk-
smiðjunni og forréttindamannsins
en þá er að grípa til annarrar til-
vitnunar: „Meðlimir forréttinda-
stéttarinnar búa við bestu kjör:
hátt kaup, góðar íbúðir, sumarhús,
bíla með bílstjórum, sérstaka
járnbrautarvagna." (Breaking
with Moscow.)
Þótt siðbót hin nýja hafi beint
trú manna á grænni haga: meðal-
launin, hefur hinn nýi siður hvergi
hald í fyrirmyndum. Kennurum
hefur um stund þótt sem laun sín
væru svo skammarleg, að þeir
hafa kosið að auglýsa — sumir
hverjir — að þeir væru lausir og
stefndu á opinn vinnumarkað.
Mun þá óðara koma ný krafa um
að búa til atvinnutækifæri handa
þeim fjölda kennara, sem ekki vill
Halldór Blöndal um samkomulagið um útvarpslagafrumvarpið:
Afskaplega ánægður með
breytinguna í nefskatt
— Hefði viljað ganga lengra í frjálsræðisátt og
heimila auglýsingar einkasjónvarpsstöðva
HALLDÓR Blöndal þing-
maður Sjálfstæðisflokks og
formaður menntamálanefnd-
ar neðri deildar Alþingis seg-
ist fagna samkomulagi því,
sem náðst hefur um af-
greiðslu útvarpslagafrum-
varpsins. Hann segist þó
hafa viljað ganga lengra í
frjálsræðisátt, þ.e. að
sjónvarpsstöðvum í einka-
eign yrði heimilað að aug-
lýsa, sem ekki er gert ráð
fyrir í frumvarpinu, en hann
vænti. þess að þegar fengin
yrði reynsla af auglýsingum
útvarpsstöðva í einkaeign
fengju einkasjónvarpsstöðv-
ar einnig þessa heimild, þó
síðar yrði.
Halldór sagði að samkomulag
hans og Ólafs Þ. Þórðarsonar
þingmanns Framsóknarflokks í
menntamálanefnd hefði legið
fyrir þegar í desembermánuði
en afgreiðslu þá verið frestað
vegna fjarveru Ólafs. Varðandi
breytingarnar sagði hann: „Ég
er afskaplega ánægður með þá
br^ytingu, að nefskattur skuli
tekinn upp í staðinn fyrir
afnotagjöldin. Sú ráðstöfun
sparar ríkissjóði miklar fjár-
hæðir og ætti með því að vera
hægt að láta greiðslurnar koma
jafnara og réttlátara niður. Ég
er núna að vinna að útfærslu á
þeirri hugmynd."
Halldór sagði síðan, að hann
hefði viljað ganga lengra í
frjálsræðisátt, eins og að fram-
an greinir en sagði síðan: „Eigi
að síður tel ég mikilsvert að
þetta skref skuli stigið og ég er
ekki í vafa um það, að um leið og
reynsla fæst á þessu munu þeir,
semjnú eru andsnúnir auglýs-