Morgunblaðið - 24.02.1985, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. FEBRÚAR 1985
B 15
Hann gekk greinilega ekki í augun
á kjóscndum í Oldham, sem flestir
voru verkamenn, og tapaði í kosn-
ingabaráttunni.
Búastríðið hófst í október 1899 í
Suður-Afríku. Dagblað í Lundún-
um réð Churchill til að flytja
fréttir af stríðinu milli Búa (hol-
lenskra innflytjenda) og Englend-
inga. Stuttu eftir að Churchill
kom til Suður-Afríku réðust Búar
á vopnaða lest, er hann hafði tekið
sér far með. Hann var handsam-
aður og settur í fangelsi en náði að
flýja á ævintýralegan hátt. Hann
klifraði yfir háan fangelismúrinn
að næturlagi og komst óséður
fram hjá fangavörðunum og gekk
út um aðalhlið fangelsisins. Hann
klifraði um borð í flutningalest
þar sem hann leyndist meðan lest-
in brunaði 300 mílur í gegnum
óvinaland og komst hann yfir í ör-
yggi á austurströnd Afríku. Er
hann sneri heim til Englands var
hann hylltur sem þjóðhetja, sem
hann varð á einni nóttu eftir hinn
djarflega flótta.
III
Upphafsár stjórn-
málaferils
Aldamótaárið 1900, sneri
Churchill alfarið heim til Eng-
lands og hóf virkan þátt i stjórn-
málum. Honum var fagnað sem
þjóðhetju er hann kom til Oldham
þar sem hann hafði tapað kosn-
ingabaráttu sinni árið áður en nú
var hann kjörinn á breska þingið.
í janúar 1901 tók Churchill sæti í
neðri málstofu þingsins (House of
Commons) í fyrsta sinn. Hann hóf
fljótt að gagnrýna stefnu íhalds-
flokksins í ýmsum efnum og olli
það honum talsverðum óvin-
sældum rr.eðal flokksbræðra hans.
Þremur árum síðar, árið 1904, var
svo komið að Churchill undi sér
ekki lengur í Ihaldsflokknum. Dag
einn er honum var ætlað að taka
til máls reis hann úr sæti sínu og
tók sæti með þingmönnum Frjáls-
lynda flokksins (Liberal Party)
undir bauli og púi þingmanna
fhaldsflokksins en áköfum fagn-
aðarlátum þingmanna Frjáls-
lynda flokksins. I næstu þingkosn-
ingum þar á eftir, árið 1906, var
Churchill í framboði sem frjáls-
lyndur og vann.
Með gríðarlegum ákafa og orku
gegndi Churchill þrerpur opinber-
um embættum næstu fimm árin.
Hann var skipaður skrifstofu-
stjóri (Under Secretary) nýlendu-
málaráðuneytisins (1906—1908),
viðskiptaráðherra (President of
the Board of Trade) 1908—1910)
og innanríkisráðherra (Home
Secretary) (1910-1911).
IV
Fjölskyldulíf
Að vorlagi hitti Churchill,
Clementine Hozier sem var 11 ár-
um yngri en Churchill, en hún var
dóttir herforingja sem kominn var
á eftirlaun. Þau kvæntust síðar
sama ár, þann 12. september.
Löngu síðar skrifaði Churchill, að
hann hefði lifað hamingjusamur
allar götur síðan. Hann skrifaði
einnig, nokkru síðar, að eitt sitt
mesta afreksverk hafi verið að
telja konu sína á að gifstast sér.
Churchill var hollur faðir barna
sinna en þau hjón eignuðust þrjár
dætur og einn son. Fjórða dóttirin
lést árið 1921, þriggja ára að aldri.
V
Heimsstyrjöldin fyrri
Árið 1911, var Churchill skipað-
ur flotamálaráðherra Bretlands af
þáverandi forsætiráðherra Breta,
Herbert H. Asqith. Hin mikla
vígvæðing land- og sjóhers Þjóð-
verja hafði sannfært Asquith um
að sjóherinn þyrfti á að halda
sterkum manni. Churchill var
einn þeirra fáu á Bretlandi er
gerði sér grein fyrir að stríð var
óumflýjanlegt. Hann var skipaður
flotamálaráðherra og gerði sem
slfkur úttekt á breska flotanum,
kom upp kafbátavömum og lagaði
flotann að nýjum tímum. Þar að
auki kom hann upp fyrstu flug-
herdeild flotans. Þegar heims-
styrjöldin fyrri skall á 4. ágúst,
1914, var flotinn reiðubúinn.
Ári síðar, 1915, hvatti Churchill
til að árás yrði gerð á Dard-
anella-sundið og Gallipoli-skag-
ann sem voru undir stjórn Tyrkja.
Ef sú árás hefði tekist, hefði hún
getað opnað leið inn að Svarta
hafi og hægt hefði verið að senda
Rússum aðstoð, en þeir voru band-
amenn Breta. En árásin fór á ann-
an veg. öll áætlunin mistókst
hrapalega og með hörmulegum af-
leiðingum, skuldinni var skellt á
Churchill. Hann sagði af sér emb-
ætti flotamálaráðherra, þó enn
héldi hann þingsæti sínu. Eftir
þessa útreið leit Churchill á sig
sem misheppnaðan stjörnmála-
mann og sagði i samtali við náinn
vin sinn: „Eg er búinn að vera.“
Síðar það ár, i nóvember 1915 gekk
Churchill i þjónustu breska hers-
ins i Frakklandi. Hann gegndi
herþjónustu um stutta hríð sem
major í 2. Grenadier. Guards.
Stuttu siðar var hann hækkaður í
tign og gerður að undirofursta og
færð í hendur forsjá yfir sjötta
konunglega skoska fótgönguliðs-
herfylkinu. Eftir að David Lloyd
George var skipaður forsætisráð-
herra í desember, 1916, skipaði
hann Churchill hergagnamálaráð-
herra í júlí 1917. Meðan hann
hafði gegnt stöðu flotamálaráð-
herra hafði hann fyrirskipað
hönnun og tilraunir með skrið-
dreka sem þá voru óþekktir en nú
í forstöðu fyrir hergagnafram-
leiðslu Breta, hóf hann fjölda-
framleiðslu á skriðdrekum. Hann
fór all oft i skoðunarferðir á á
vígvöllinn og fylgdist með mikil-
vægum hernaðarátökum í Frakk-
landi úr lofti.
Þessi mynd var tekin á fyrsta degi Churchills sem forsætisráðherra.
Övenjuleg vinátta: Churchill, Truman og Stalin ( Potsdam árið 1945.
VI
Millistríösár
Heimsstyrjöldinni fyrri lauk í
nóvember 1918. I ársbyrjun 1919,
var Churchill skipaður her- og
flugmálaráðherra. Sem hermála-
ráðherra hafði hann umsjá með
afvopnun breska hersins er tugir
þúsunda hermanna sneru heim af
vígvellinum, til kvenna og barna.
Árið 1921 skipaði Lloyd George,
Churchill nýlendumálaráðherra.
Aðeins þremur dögum fyrir
kosningarnar 1922 fékk Churchill
heiftarlegt botnlangakast og þurfi
að leggjast inn á sjúkrahús í hasti
þar sem botnlanginn var fjarlægð-
ur. Vegna þessa var hann einungis
fær um að taka takmarkaðan þátt
í kosningabaráttunni og tapaði því
þingsæti sínu. Hann stóð því allt í
einu, eins og hann sagði sjálfur
frá síðar: „Án embættis, án þing-
sætis, án flokks og ofan á allt
saman, án botnlanga."
Churchill tók aftur sæti í breska
þinginu 1924, er hann hafði snúið
frá Frjálslynda flokknum og geng-
ið að nýju í sinn gamla flokk
íhaldsflokkinn og náð kosningu í
Epping kjördæminu. Hann var
síðar skipaður fjármálaráðherra
af þáverandi forsætisráðherra
Stanley Baldwin en faðir Chur-
chills, Randolph lávarður hafði
gengt sömu stöðu næstum 40 ár-
um fyrr. íhaldsmenn töpuðu kosn-
ingunum 1929 og Churchill sagði
því skilið við fjármálaráðherra-
embættið. Hann gegndi ekki ráð-
herraembætti aftur fyrr en 1939
er hann varð forsætisráðherra, en
hélt þó þingsæti sínu þetta tíma-
bil.
Á árunum milli heimsstyrjald-
anna tveggja varði Churchill að
miklu leyti til ritstarfa og listmál-
unar. Hann hóf ekki að mála fyrr
en á fimmtugsaldri og kom list-
gagnrýnendum á óvart með færni
sinni með pensil og striga. Honum
féll vel við að nota djarfa, bjarta
liti. Mörg málverka Churchills
hanga nú í Kongunglegu lista-
akademíunni I Lundúnum.
Listmálun var Churchill hvíld
og ánægja, en hann leit á ritstörf
sem sína aðalatvinnu að undan-
skyldum stjórnmálaafskiptum. f
fjögurra binda ritverki sínu, er
hann nefndi „World Crisis"
(1923—1929), skráði hann á snilld-
arlegan hátt, sögu og framvindu
heimsstyrjaldarinnar fyrri. Eftir
að hafa látið af embætti fjármála-
ráðherra, árið 1929, var hann
næstu þrjú árin rektor Edinborg-
arháskóla og skrifaði á þeim árum
ævisögulegt ritverk um forfeður
sína, í 6 bindum. Marborough his
Life and Times (1933—1938).
Á árunum eftir 1932 reyndi
Churchill í bæði ræðu og riti að
vara bresku þjóðina og reyndar
heiminn allan við þeirri ógn er
þeim stafaði af uppgangi nasism-
ans í Þýskalandi. Hin mikla hern-
aðaruppbygging sem þar átti sér
stað hringdi varnaðarbjöllu í huga
Churchills. Hann var málsvari
þess að Bretar byggðu upp öflugan
flugher. En allt kom fyrir ekki,
fáir hlustuðu og Churchill var
kallaður stríðsæsingamaður.
VIII
Baráttan um Bretland
Bretland stóð nú eitt í striðinu
gegn Þýskalandi. Fólk beið innrás-
ar Þjóðverja með öndina í hálsin-
um, því hún virtist óumflýjanleg. í
ræðu í breska þinginu, daginn eft-
ir uppgjöf Frakka, sagði Chur-
chill: „Látum oss þess vegna taka
á skyldum okkar og verkum af
dugnaði og krafti og haga svo
verki að ef breska heimsveldið og
samveldislönd þess standa i þús-
und ár, muni fólk segja: Þetta var
þeirra skærasta stund."
Þjóðverjar urðu að brjóta á bak
aftur styrk breska flughersins
(RAF), áður en þeir gátu gert inn-
rás í Bretland. í júlí hóf þýski
flugherinn, Luftwaffe, sprengju-
árásir á breska flugvelli og hafnir.
f september hófu Þjóðverjar svo
sprengjuárásir á London að næt-
urlagi. Breski flugherinn barðist
hetjulega þrátt fyrir ofurefli
þýska flughersins. Churchill færði
þeim þakkir bresku þjóðarinnar
fyrir ofurmannlegt framtak flug-
mannanna og sagði: „Aldrei fyrr I
sögu átaka, stríða og styrjalda,
hafa svo margir staðið í svo mik-
illi þakkarskuld við svo fáa.“
Þegar baráttán um Bretland
stóð sem hæst virtist Churchill
vera allstaðar. Hann gekk per-
sónulega úr skugga um að
loftvarnaflautur virkuðu rétt og
gekk um stræti og þá borgarhluta
er hvað verst höfðu orðið úti í
sprengjuregninu nóttina áður.
Hann skoðaði aðalstöðvar RAF,
rannsakaði strandvarnir og heim-
sótti fórnarlömb loftárásanna.
Hvar sem hann kom, hélt hann
ávallt upp tveim fingrum í „V“
fyrir „Victory" (sigur). Meðal íbúa
bandamanna varð þetta tákn afl-
mikið tól í að efla baráttuþrek og
úthald fólks.
Churchill hafði sterka tilfinn-
ingu fyrir hernaðarlegu raunsæi.
Hann hafði neitað bón Frakka um
hernaðaraðstoð í formi flugvéla,
þar sem hann gerði sér fulla grein
fyrir að Bretar þörfnuðust þeirra
meira fyrir eigin loftvarnir. Hann
ákvað að franska flotanum í Oran
í Alsír þyrfti að sökkva, ellegar
hefðu frönsk herskip e.t.v. gefist
upp, styrkt þýska flotann og verið
notuð gegn Bretum. Hann sendi
fullvopnaða herdeild frá Englandi
til Egyptalands. Hann ályktaði
svo, að ef innrás Þjóðverja í Bret-
land væri óumflýjanleg kæmi ein
herdeild að litlu gagni. En þessa
herdeild væri aftur á móti hægt að
nota gegn Þjóðverjum í Egypta-
landi.
IX
Fundir með Roosevelt
í ágúst 1941 hittust Churchill og
Franklin D. Roosevelt, þáverandi
forseti Bandríkjanna, á skipi und-
an ströndum Nýfundnalands. Þeir
settu saman Atlantshafssátt-
málann, þar sem mótuð eru helstu
sameiginlegu markmið ríkjanna
tveggja að styrjöldinni lokinni.
Þeir skiptust á yfir 1700 skilaboð-
um og hittust níu sinnum fyrir lát
Roosevelts árið 1945.
Bandaríkin hófu þátttöku sína í
stríðinu eftir að Japanir höfðu
gert árás á Pearl Harbour þann 7.
desember 1941. Síðar þann mánuð
hittust Churchill og Roosevelt til
skrafs og ráðagerða í Wasington
D.C. í Bandaríkjunum. Þann 26.
desember ávarpaði Churchill
Bandaríkjaþing og sagði m.a.:
„... Sé til framtíðarinnar litið,
mun bæði breska þjóðin og sú
bandaríska ... ganga í samein-
ingu, hlið við hlið, tignarlega, í
réttvísi og í friði.“
Hlýr vinskapur var ávallt milli
Roosevelts og Churchills þrátt
fyrir að þá greindi á í ýmsu.
Churchill vegsamaði breska
heimsveldið, en Roosevelt van-
treysti nýlendustefnu Breta.
Churchill vantreysti Rússum,
Roosevelt ekki.
I ágúst 1942 ferðaðist Churchill
til Moskvu til viðræðna við Stalín,
en Rússar höfðu sagt Þjóðverjum
stríð á hendur í júní 1941 eftir
innrás Þjóðverja. Stalín fór taf-
arlaust fram á að Bretar kæmu
upp vígstöðvum í vestanverðri
Evrópu til að draga úr álaginu á
Rússum á austurvígstöðvunum.
Churchill skýrði Stalín frá að það
væri glapræði að koma upp öðrum
vígstöðvum, þar sem bandamenn
væru ekki reiðubúnir.
Roosevelt og Churchill hittust
aftur til viðræðna í janúar 1943 í
Casablanca í Marokkó. Þar lýstu
þeir yfir að bandamenn myndu að-
eins sætta sig við algjöra uppgjöf
Þýskalands, Ítalíu og Japan og