Morgunblaðið - 27.02.1985, Page 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. FEBRÚAR 1985
Trúnaður banka við viðskiptayini:
Ríkis- og einkabankar
neita að svara þingmanni
Ríkið hætti eignaraðild að ríkisbönkum, sagði Stefán Benediktsson (BJ)
BcAi ríkis- og einkabankar vísuðu til bankaleyndar, gildandi laga og
trúnaðar við viðskiptavini er þeir neituðu að svara fyrirspurnum frá Jóhönnu
Sigurðardóttur: 1) Hver var heildarfyrirgreiðsla viðskiptabanka og þriggja
staerstu sparisjóða til fimm staerstu lántakenda einstakra banka og spari
sjóða í árslok 1983 og 1984? 2) Hvert var hlutfall heildarfyrirgreiðslu hvers
lánþega um sig af eigin fé stofnunarinnar? 3) Er þar um að ræða lántakend-
ur, einn eða fleiri, sem eru svo fjárhagslega tengdir öðrum lántakendum
stofnunarinnar að skoða beri heildarfyrirgreiðslu til þeirra í einu lagi? 4)
Hvernig var fyrirgreiðslan tryggð í hverju tilviki?
TrúnaAur milli lánastofnunar
og viðskiptamanna
• MATTHÍAS Á. MATHIESEN,
ráðherra bankamála, gerði fyrst
grein fyrir svörum einkabanka,
þ.e. Verzlunarbankans, Samvinnu-
bankans, Iðnaðarbankans og Al-
þýðubankans, sem og Sambands
sparisjóða. Það var samdóma
skoðun þessara stofnana að þeim
væri hvorki skylt né heimilt að
veita þessar upplýsingar. Vísuðu
bankaráðin til gildandi laga, sem
Alþingi hafi sett, og fælu ekki í
sér upplýsingaskyldu til Alþingis
um umspurð efni eða önnur, utan
það sem kveðið er á um í 39. grein
stjórnarskrárinnar um sérstakar
rannsóknanefndir.
f svari Alþýðubankans er m.a.
sagt: „Ekki verða gefnar upplýs-
ingar um viðskipti manna við
bankann, skuldir þeirra né eignir.
Bankaráðsmenn, bankastjórar og
aðrir starfsmenn bankans eru
bundnir þagnarskyldu uro allt það
er snertir hagi viðskiptamanna
bankans og þeir fá vitneskju um í
starfi sínu .. “.
Ríkisbankarnir svöruðu fyrir-
spurninni á þann veg að þeim væri
óheimilt að veita þær upplýsingar,
sem leitað er eftir með fyrirspurn-
inni. Vitnað er til umsagnar lög-
fræðings Landsbankans, Stefáns
Péturssonar, og 1. mgr. laga um
Landsbanka íslands: „Bankaráð,
bankastjórar og allir starfsmenn
bankans eru bundnir þagnar-
skyldu um allt það er snertir hagi
viðskiptamanna bankans og þeir
fá vitneskju um í starfi sínu.“
Lokaðir múrar
GUÐRÚN HELGADÓTTIR (Abl.)
kvað fróðlegt að komast að því að
bankar og sparisjóðir væru lokað-
ir múrar utan um þá fjármuni
sem til væru í landinu. Til hvers
erum við að kjósa þingmenn í
bankaráð, spurði hún, máske til
þess að þeir þegi með bankastjór-
um — eða hygli sínum kjördæm-
Matthías Á. Mathiesen, ráðherra
bankamála.
um. Ég mun ekki taka þátt í kjöri
bankaráðsmanna framvegis, fyrst
svona er í pottinn búið. Við eigum
að hætta að senda þingmenn „inn
í frímúrarareglur bankakerfis-
ins“.
Samtrygging bankakerfisins
JÓHANNA SIGURÐARDÓTTIR
(A) sagði það vekja furðu sína að
aðspurðir skuli skjóta sér bak við
bankaleynd. Rjúfa þurfi sam-
tryggingu bankakerfisins. Tíma-
bært sé að setja hér um skýrari
ákvæði í nýja bankalöggjöf. Hún
beindi máli sínu til þingmanna,
sem jafnframt væru bankaráðs-
menn, og spurði, hver væri afstaða
þeirra til spurninga sinna og við-
bragða lánastofnana.
Við hverja á fyrirspyrjandi
VALDIMAR INDRIÐASON (S),
sem jafnframt er bankaráðsmað-
ur, kvað eðlilegt að ekki væru
gefnar upplýsingar um einstök
bankamál, sem trúnaður væri um
milli banka og viðskiptavinar.
Fyrirspyrjandi nefndi að vísu ekki
nöfn, en engu að síður væri talað
um „fimm stærstu lántakendur"
og „lántakendur, sem væru fjár-
hagslega tengdir öðrum lántak-
endum". Spjótum væri bersýnlega
beint að ákveðnum aðilum. Hrein-
legra hefði verið að fyrirspyrjandi
nefndi hreint út, hverja hún á við.
Ríkið afsali sér eignaraðild
STEFÁN BENEDIKTSSON (BJ)
kvað hér hafa komið í ljós einn
megingalla þess að ríkið eigi
viöskiptabanka, sem hvarvetna í
veröldinni virði bankaleynd gagn-
vart viðskiptavinum. Hér sitji
pólitiskt kjörnir aðilar uppi með
þessar upplýsingar og sitji á þeim.
Svo eigi að bregðast við þessum
galla að ríkið afsali sér eignarað-
ild að slíkum peningastofnunum,
— hætti aðild að þeim.
Ómerkilegur fyrirsláttur
EIÐUR GUÐNASON (A) sagði
hér ekki spurt um nafngreinda að-
ila. Bankaleynd væri því ómerki-
legur fyrirsláttur. Hann sagði Al-
þýðuflokkinn ekki kjósa þingmenn
í bankaráð.
Lögin og reglurnar
eru Alþingis
Matthías Á. Mathiesen,
viðskiptaráðherra, sagði löggjöf
um banka og sparisjóði Alþingis
eins og aðra löggjöf. Alþingi kysi
ekki einungis bankakráösmenn til
að fara með stjórn ríkisbankanna,
heldur einnig endurskoðendur.
Ráðherra kvaðst ekki hafa at-
hugasemdir við svör bankaráð-
anna en myndi að öðru leyti tjá sig
frekar um þessi mál er frumvarp
um bankamál kæmi til umfjöllun-
ar þingsins innan skamms.
Upphrópanir og gaspur
Garðar Sigurðsson (Abl.), sem
er bankaráðsmaður, kvað þing-
menn, sem jafnframt væru banka-
ráðsmenn, hafa heyjað sér þekk-
ingar og yfirsýnar um bankamál,
vaxtamál, lánamál o.sv.fv., sem
ekki veitti af að væri til staðar í
þinginu, þ.e. að um þessi mál væri
fjallað af stillingu og rökvísi í stað
upphrópana og gaspurs. Garðar
sagði ársreininga bankanna opin-
ber plögg, sem allir gætu kynnt
sér, m.a.s. kvenþingmenn, ef þeir
hefðu nenning til.
Ef kippa ætti þingmönnum út
úr bankaráðum yrði þyngra undir
fæti fyrir undirstöðuatvinnuvegi í
bankakerfinu.
Fleiri tóku til máls þó ekki verði
frekar rakið að sinni.
Skýrsla iðnaðarráðherra um sjóefnavinnslu:
Fyrirtækið er að stöðvast
Ríkið er eigandi 87 % hlutafjár
„Upphaflega var talið að auðvelt væri að vinna að uppbyggingu Sjóefna-
vinnslunnar í áföngum. Talið var að 8 þús. tonna áfanginn mundi geta staðið
undir breytilegum framleiðslukostnaði, þannig að sannreyna mætti mark-
aðslegar forsendur fyrirtækisins með þeim áfanga. Nú er aftur á móti Ijóst
að tæknilegar forsendur eru verulega breyttar og að kostnaður við 8 þús.
tonna áfangann er mun meiri en áætlað var í upphafi. Auk þess mundi
rekstur 8 þús. tonna áfangans ekki standa undir breytilegum kostnaði og þar
með engu skila upp í afskriftir og vexti. Ein meginástæða þess er sú að
afköst úr saltpönnum eru innan við helming af því sem áætlað var að næðist
miðað við kröfur markaðarins um kornastærð o.fl. Miðað við upphaflegar
forsendur eru tæknileg vandamál enn óleyst varðandi framleiðslu á fisksalti,
einkum hvað snertir samspil afkasta, kornastærðar og styrkleika saltkrist-
alla. Sjóefnavinnslan hf. og ráðgjafar fyrirtækisins hafa lagt til að lokið verði
við 8 þús. tonna áfangann a.m.k. og að svokallaðri finsaltsdeild yrði bætt við
upp úr því til að bæta rekstrargrundvöll fyrirtækisins.
Með hliðsjón af lögum um Sjó-
efnavinnsluna hf. frá maí 1981, og
með hliðsjón af skýrslu um 8 þús.
tonna saltvinnslu frá febrúar
1981, álítur Iðnaðarráðuneytið að
hér sé um að ræða mjög svo
breyttar forsendur varðandi upp-
byggingu fyrirtækisins og skuld-
bindingar hins opinbera þar að
lútandi. Ráðuneytið hefur komizt
að þeirri niðurstöðu að forsendur
þessa fyrirtækis hafi verið vafa-
samar frá upphafi og hafi auk
þess veikzt með tímanum. Helztu
atriði í þessu sambandi eru eftir-
farandi:“
1. Söluhorfur
„Horfur um saltsölu frá fyrir-
tækinu hafa versnað af þremur
ástæðum:
a) Fyrirsjáanlegt er að innlend
saltnotkun verður minni en
áætlað var.
b) Markaðshlutdeild innlends
salts verður aldrei 100% eins
og áætlað var, vegna sam-
keppni frá innfluttu salti.
c) Verð á innfluttu salti, sem er
viðmiðun varðandi arðsemi
sjóefnavinnslu, hefur lækkað
upp á síðkastið, m.a. vegna
samkeppni innlendu skipfélag-
anna. Vonir um afgerandi
hærra verð fyrir Reykjanessalt
hafa ekki rætzt. (Verð á salti
frá verksmiðjunin er nú kr.
2600 pr. t en eimsalt mun selt á
kr. 2250 pr. t í Hafnarfirði og
kr. 2580 pr. t á Akureyri. Hjá
Saltsölunni hf. mun gilda eitt
verð fyrir allt landið, þ.e. kr.
2490 pr. t.)“
2. Aukaafurðir
„Áætlað var að sala á aukaaf-
urðum, kalsíumklóríði o.fl., mundi
standa undir meira en helmingi
heildartekna fyrirtækisins. Sala
þessara efna á erlenda markaði á
viðunandi skilaverði er mikilli
óvissu undirorpin. Ekkert hefur
komið fram sem dregur úr þeirri
óvissu sem þetta hefur í för með
sér um afkomu fyrirtækisins."
3. Fjármögnun og arðsemi
„Fjármögnun rannsókna- og
þróunarstarfs með lánsfé er ætíð
varhugaverð. Dollaralán hafa
reynzt fyrirtækinu erfið og hækk-
un raunvaxta á innlendum og er-
lendum lánamörkuðum leiðir
óhjákvæmilega af sér mun hærri
kröfur um arðgjöf. í þessu tilliti
hafa forsendur breytzt nokkuð
síðan unnið var að frumvarpi um
sjóefnavinnslu 1980—1981. Þó má
segja að upphaflega áætluð arð-
semi upp á um 7% hafi ætíð verið
óviðunandi, jafnvel þó að allt færi
samkvæmt áætlun. Sjóefnavinnsl-
an hf. hefur nýlega áætlað arð-
semi viðbótarfjárfestingar til
lúkningar 40 þús. tonna áfanga
um 7% en 5% af heildarfjárfest-
ingu. Slík niðurstaða byggist á
þeirri forsendu að öll framleiðslan
seljist og á viðunandi verði. Þessar
niðurstöður eru því með öllu óvið-
unandi með tilliti til óvissu í
markaðsmálum og raunvaxta upp
á 8—10%.“
4. Hlutafé
„Upphaflega var gert ráð fyrir
að a.m.k. 25% hlutafjárframlaga
kæmu frá öðrum aðilum en ríkinu.
Hlutur annarra er nú aðeins um
13% en auk þess hefur hlutfall
hlutafjár og lána farið hríðversn-
andi. Eftir á að hyggja virðist það
hafa verið misráðið og óraunhæft
að stofna hlutafélag um tilrauna-
starfsemi af þessu tagi, þar sem
ábyrgð ríkisins er í raun ótak-
mörkuð."
5. Stærð fjárfestingar
„Nú eru komnar um 350 m.kr. í
þetta verkefni, en áætlun fyrir 40
þús. tonna verksmiðju hljóðar upp
á um 750 m.kr. Kostnaður við 8
þús. tonna áfangann er nú kominn
u.þ.b. 80% fram úr upphaflegri
áætlun á föstu verðlagi. Endanleg-
ur kostnaður við 40 þús. tonna
verksmiðju gæti því farið langt
fram úr 750 m.kr., en sú upphæð
samsvarar upphaflegum áætlun-
um. Þróunarverkefni af þessari
stærð, þar sem ábatavon er eins
lítil og hér um ræðir og í því fjár-
svelti sem á Islandi ríkir, er að
mati ráðuneytisins með öllu
óréttlætanlegt. Áframhaldandi
fjárveitingar og lántökur ríkisins
til þessa verkefnis fælu í sér mis-
munun gagnvart öðrum aðilum í
landinu sem vinna að rannsókna-
og þróunarstarfi við knappan
kost.“
Niðurstöður
„Ákvörðun iðnaðarráðherra um
að hætta frekari þátttöku ríkisins
i tilraunum meö saltvinnslu úr
jarðsjó að svo stöddu byggist á
framangreindri endurskoðun Iðn-
aðarráðuneytisins á forsendum
málsins, þar sem m.a. hefur verið
höfð hliðsjón af skýrslu Iðntækni-
stofnunar (fskj. I) og upplýsingum
frá Sjóefnavinnslunni hf. (fskj.
II). Varðandi samanburð á upp-
runalegum áætlunum og skýrslu
iðnaðarráðherra frá 1982 við
raunverulegan stofnkostnað og
rekstrarafkomu og upplýsingar
um sundurliðun stofnkostnaðar og
rekstrar ásamt arðsemismati vís-
ast til fskj. II. Ráðuneytið mun út-
vega þeim þingmönnum er þess
óska skýrslu Iðntæknistofnunar
íslands.
Núverandi staða er sú, að fyrir-
tækið er að stöðvast því að rekstr-
arfé þrýtur í marz. Ríkissjóður,
sem eigandi 87% hlutafjár og
ábyrgðaraðili á öllum skuldum,
verður að taka ákvörðun um hvað
gera skuli. Verði ákveðið að halda
áfram og lokið við 8 þús. tonna
áfangann þarf um 50 m.kr. fram-
lag til fyrirtækisins á þessu ári til
viðbótar við um 35 m.kr. afborg-
anir og vexti, sem munu falla á
fyrirtækið á árinu í öllu falli. Iðn-
aðarráðherra hyggst ekki leggja
það til.
Verði ákveðið að hætta við
byggingu verksmiðjunnar, fyrir
fullt og allt eða um tíma, kostar
það fyrirtækið 6—8 m.kr. á ári að
gæta eignanna (kostnaður er þetta
hár vegna öryggissjónarmiða). Til
greina kemur að semja við aðra
aðila um eignavörzluna fyrir
lægra verð.“
Tillaga þingmanna Alþýðuflokks:
Innflutningur á olíuvör-
um verði gefinn frjáls
Samkeppni til að lækka benzín- og olíuverð
„Alþingi ályklar að fela viðskiptaráðherra að gefa frjálsan innflutning á olíuvör-
um með því að nema úr gildi ákvteði i reglugerð nr. 172, 20. marz 1980, sem
bindur leyfum innflutning á óhreinsuðum jarðolíum, benzíni, gasolíu og brennslu-
olíu, samkvæmt tollskrárnúmerum 27.09.00; 27.10.19; 27.10.60 og 27.10.70.“
Þannig hljóðar tillaga til þings-
ályktunar, sem Kjartan Jóhannsson
og fimm aðrir þingmenn Alþýðu-
flokks flytja. í greinargerð segir að
tilgangur tillögunnar sé að stuðla að
verðlækkun á benzíni og olíum með
því að gefa innflutning á þessum
vörum frjálsan og koma þannig á
samkeppni f þessum mikilvægu
viðskiptum.
Þá segir ennfremur að verð á
olíum og benzíni sé hér hærra en í
nágrannalöndum, benzín yfirleitt
20—40% dýrara en í öðrum Evrópu-
löndum og oft sé til þess vitnað að
íslenzk fiskiskip greiði 40—50%
hærra verð fyrir gasolíu hérlendis
en þegar þau verzla erlendis.