Morgunblaðið - 31.03.1985, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MARZ 1985
B 9
Sovéska stjórnin hefur í mestu
kyrrþey gefist upp við ein-
hverja mestu fjársjóðsleit vorra
tíma, leitina að dýrgripunum í
Anber- eða Rafsalnum sem svo er
kallaður í Tsarskoe Selo-höllinni
skammt frá Leningrad.
Friðrik Vilhjálmur I Prússakon-
ungur gaf Pétri mikla salinn árið
1717 en árið 1941, í heimsstyrjöld-
inni síðari, sá sérstök sveit þýskra
hermanna um að rýja hann öllum
dýrgripunum, veggskreytingun-
um, speglunum og mósaíkmynd-
unum, sem síðan voru fluttir til
borgarinnar Königsberg í Aust-
ur-Prússlandi, sem nú heitir Kal-
iningrad. Skömmu fyrir stríðslok,
árið 1945, hurfu djásnin með öllu.
Erlendir ferðamenn, sem eru
leiddir um Tsarskoe Selo eða
Puskin-höll eins og hún heitir nú,
sjá aðeins bera veggina í Rafsaln-
um. Rafmunanna sér hvergi stað
og enginn veit hvað um þá hefur
orðið.
Þrítug kona segist stundum einungis borda einu
sinni á dag og aö suma dagana hafi hún ekki
annaö aö leggja sér til munns en sykurreyrinn.
SJA: Veröld
HIMMLER: SS-menn hans ittu að
fjarlægja rinsfenginn.
ITYNT OG GLATAÐ
Sovétmenn af-
skrifa afherbergið
Vorið 1942 var salurinn settur
upp í Kastalasafninu í Königs-
berg, munirnir samviskulega
skráðir og sýndir almenningi.
Fólki gáfust þó aðeins 12 mánuðir
til að dást að dýrgripunum, sem
metnir eru á rúma tvo milljarða
ísl. kr., því að i mars 1943 kom upp
eldur í safninu og skemmdist þá
rafið nokkuð af reyknum. Alfred
Rohde, forstjóri safnsins, lét þá
taka allt niður, pakka niður í
kassa og flytja á „öruggan stað“.
Það er allt, sem vitað er um afdrif
rafmunanna.
Erich Koch, landstjóri í Aust-
ur-Prússlandi, reyndi að koma í
veg fyrir, að munirnir væru futtir
á brott og hélt því fram, að með
því væru Þjóðverjar í raun að við-
urkenna yfirvofandi ósigur. Á
gamlársdag árið 1944 heimilaði
Hitler loks Himmler og
SS-mönnum hans að safna saman
öllum listaverkum, sem hætta
væri á að féllu í hendur Banda-
manna, sem sóttu þá fram á öllum
vígstöðvum.
Hvað varð um dýrgripina?
Nokkrir pólskir og rússneskir
nauðungarverkamenn báru, að
þeir hefðu aldrei verið fluttir úr
Königsberg-kastala og þýskur
verkfræðingur varð vitni að því
þegar sovéskir hermenn sprengdu
upp kjallara kastalans i sigurvím-
unni eftir uppgjöf Þjóðverja í
Königsberg 9. apríl 1945. Um
sumarið kom nefnd sovéskra
listfræðinga til Königsberg til að
leita að listaverkum, sem Erich
Koch hafði stolið í Okraínu, en
þeir vissu ekkert um Rafsalinn og
töluðu því ekki við Alfred Rohde.
Þegar loksins var farið að athuga
það var það um seinan. Rohde, eini
maðurinn, sem vissi hvað um
dýrgripina varð, lést úr taugaveiki
í desember árið 1945.
Pólverjar efndu til réttarhalda
yfir Koch árið 1958 og dæmdu
hann til dauða en dómnum var
aldrei fullnægt og Koch lifir enn.
Hann hefur um árin nefnt til
marga staði í Austur-Prússlandi
sem felustaði dýrgripanna úr
Rafsalnum en ekkert hefur fund-
ist. Nú nýlega breytti hann þó
sögu sinni og sagði sérstakri nefnd
í Austur-Þýskalandi, að sam-
kvæmt skipun Hitlers hefðu Raf-
salurinn og líkkistur Hindenburgs
forseta og konu hans verið flutt
sjóveg og landveg til Þýskalands í
janúar árið 1945 og hefði hann þá
sjálfur látið flytja sitt eigið lista-
safn um leið.
Þessi slóð var rakin til Thúring-
en en þar gerðist það 10. febrúar
árið 1945, að flutningabíll lenti í
árekstri skammt frá Bad Sulza.
Einn kassinn á bílnum féll af hon-
um og brotnaði og munir úr rafi
dreifðust um veginn. Nú nýlega
fundu leitarmenn rafbrot á þess-
um stað, grafin í jörð og föst í
trjánum, en þegar þeir grannskoð-
uðu gil og gljúfur, hella og kast-
alarústir í Thuringen-skógi kom
þó ekkert meira í leitirnar.
Líklegt þykir, að flutningabíl-
arnir hafi ekið um Thtlringen í
einhvern tíma meðan beðið var
nýrra skipana og að aðrir öku-
menn hafi síðan tekið við og flutt
fjársjóðinn lengra vestur á bóg-
inn, hugsanlega til saltnámanna í
Volpriehausen. Námurnar voru
notaðar sem skotfærageymslur en
þar hafði líka verið komið fyrir
bókasafni háskólans í Göttingen
og ótal mörgum listaverkum. Vit-
að er, að bæði Þjóðverjar og
Bandamenn létu greipar sópa um
það, sem þarna var geymt, en 29.
september árið 1945 sprungu í loft
upp 25.000 tonn af skotfærum og
námurnar fylltust vatni.
Var Rafsalurinn ! námunum eða
hafði verið farið með djásnin
sunnar í landið? Leitin hefur stað-
ið í 40 ár og nú virðast Sovétmenn
vera búnir að gefast upp.
Þótt svona hafi farið með leitina
að Rafsalnum á það ekki við um
öll listaverk, sem nasistar stálu.
Mörg hafa þau fundist aftur eins
og t.d. málverkin 1500 í listasafn-
inu í Dresden. Það er kaldhæðni
örlaganna að að þeim finnst hins
vegar enginn eigandi.
- EVA WILSON
ERITREA
Konurnar
öðluðust
jafnréttið á
vígvellinum
Oft voru átökin hörð og
blóðug," sagði Rahwa
Bahta, „handsprengjukast og
barist í návígi." Rétt fyrir neð-
an virkisvegginn báru skinin
bein eþíópsku hermannanna
orðum hennar vitni.
Rahwa, 27 ára gömul og mjög
alúðleg stúlka, stjórnar flokki
eritreskra hermanna, sem
verja veginn til Nafka, höfuð-
staðar Sahil-héraðs, og hafa
komið sér fyrir í fjallsklifi öðr-
um megin í þröngum og djúp-
um dal. Hinum megin dalsins
eru eþíópisku hermennirnir.
Tíðindalítið hefur verið á víg-
línunni við Nafka að undan-
förnu en allt til loka ársins 1983
voru þar einhverjir blóðugustu
bardagarnir í þessari mestu
styrjöld, sem háð er í Afríku.
Tuttugu og þrjú ár eru nú lið-
in frá því Eritreumenn gerðu
uppreisn gegn stjórn Haile Sel-
assies keisara, sem hafði upp-
rætt síðustu leifar þjóðlegs
sjálfstæðis, sem landsmönnum
bar þó samkvæmt samþykktum
Sameinuðu þjóðanna. Umheim-
urinn hefur löngum látið sig
litlu skipta baráttu Eritreu-
manna en þrátt fyrir það hefur
hún stöðugt farið vaxanedi og
sérstaklega eftir að Mengistu
og herstjórn hans tóku völdin í
Eþiópiu.
„Svo mjög draga þeir dám hver af
öönim, að oft er erfítt að greina á
milli kynjanna.“
Rahwa og vopnasystur henn-
ar eru besta dæmið um þessa
baráttu og þá þjóðfélagsbylt-
ingu, sem hún hefur valdið. I
þessu samfélagi þar sem karl-
mennirnir voru áður alls ráð-
andi hefur konunum tekist að
rétta svo hlut sinn, að nú eru
þær um 30% hermanna EPLF-
hreyfingarinnar og berjast alls
staðar við hlið karlmanna eða,
eins og Rahwa, stjórna jafnvel
herflokkum.
Konur og karlar dvelja sam-
an í niðurgröfnum byrgjunum
en þess er krafist, að samskipt-
in séu aðeins eins og með góð-
um félögum og vopnabræðrum.
óviðeigandi ástleitni eða
togstreita milli skæruliðanna
þekkist ekki og svo mjög draga
þeir dám hver af öðrum, að oft
er erfitt að greina á milli kynj-
anna.
Flestar stúlknanna í skæru-
liðahernum eru kristinnar trú-
ar en þjóðfrelsisbaráttan og
áköf þjóðernishyggja hafa
heldur ekki ltið þá ósnerta, sem
játa múhameðstrú, um helming
þjóðarinnar og að jafnaði
miklu ihaldssamari i þjóðfé-
lagsmálum.
Saadiyat Ibrahim roðnaði og
leit undan áður en hún féllst á
að segja sögu sína frammi fyrir
herflokknum. Hún gekk til liðs
við EPFL árið 1976 án þess að
segja foreldrum sínum frá þvi,
en nú, eftir svo mörg og mikil
glæpaverk Eþíópiumanna, eru
þeir ánægðir með að hún skyldi
gera það. Einu sinni var hún i
fjóra mánuði á sjúkrahúsi
vegna sprengjubrots, sem hún
fékk í höfuðið, en hún hikaði
ekki við að fara strax aftur á
vigvöllinn og ætlar að vera þar
svo lengi sem hennar er þörf.
Ungar konur stjórna skrið-
drekum og þungum fallbyssum
og að baki viglinunnar, á svæði
fyrir þá, sem særst hafa í stríð-
inu, haltra örkumla konur út úr
kofum sinum að næturlagi til
að fylla á bensinbrúsa úr dæl-
um, sem faldar eru í runnun-
um. Kynsystur þeirra, sem bet-
ur eru á sig komnar, hamra
járn á steðja, smyrja vélbúnað-
inn, gera við útvörp, byggja og
grafa.
Menntunarmálin hafa einnig
tekið miklum breytingum.
Fram til 1977 voru mjög fáir
skólar utan bæjanna en nú
virðast allir, allt frá börnum tíl
kvenna á miðjum aldri, fá ein-
hverja kennslu. Það er jafnvel
sérstakur skóli fyrir vændis-
konurnar 175, sem eþíópski
herinn skildi eftir þegar hann
var að hrökklast frá bænum
Tessenei.
— DAVID HIRSTT
IFOSTURE YÐING AR
Skilyrði
Bandaríkjamanna
vekja reiði
Kínverja
Fjölskylduáætlanir i Kína og
barátta hægrisinnaðra
Bandaríkjamanna gegn fóstureyð-
ingum fara illa saman. Nú hafa
stjórnvöld í Peking kvartað sáran
yfir þeirri ákvörðun Bandarikja-
manna i janúar sl. að leggja ekki
sem samsvarar um milljarð króna
í sjóð hjá Sameinuðu þjóðunum
sem vinnur að takmörkun barn-
eigna. Vilja Bandaríkjamenn
halda að sér höndum þar til þeir
fá afdráttarlaus svör um að fé
þetta verði ekki látið renna til að
kosta fóstureyðingar í Kina.
Hér er um að ræða viðkvæmt
mál fyrir Kínverja. Fyrir skömmu
báru stjórnvöld í Peking sig upp
undan því að í bandarískum blöð-
um hefði birst hver greinin á fæt-
ur annarri um, að kínverskar kon-
ur væru þvingaðar til fóðstureyð-
inga og að meybörn væru borin út.
Nú hefur kínverska fjölskyldu-
áætlunarráðið lýst yfir að ekkert
bandarískt fé hafi runnið til fóst-
ureyðinga í Kina á vegum Samein-
uðu þjóðanna. Þar er jafnframt
bent á að Kínverjar hljóti að ráða
því sjálfir með hvaða hætti þeir
dragi úr fólksfjölgun. En stjórn-
völdum þama eystra er greinilega
mjög illa við aðdróttanir útlend-
inga um að konur séu þvingaðar
til að gangast undir fóstureyð-
ingu. í Kína eru fóstureyðingar
því aðeins framkvæmdar að konur
óski þess sérstaklega, „vegna þess
að getnaðarvarnir hafi brugðizt —
eða vegna heilbrigðisástæðna",
segir i tilkynningu frá ráðinu. Því
er svo bætt við að konur hafi full-
an rétt á að óska eftir fóstureyð-
ingu i slíkum tilfellum.
Frá árinu 1979 hafa Kínverjar
lagt allt kapp á að draga úr fólks-
fjölgun. Takmarkið er að þjóðinni
fækki um þrjú hundruð milljónir
á einni öld til þess að koma í veg
fyrir hungursneyð.
í yfirlýsingu sinni tekur Fjöl-
skylduáætlunarráðið fram að það
hafi nýlega heitið þvi að fé frá
Sameinuðu þjóðunum verði ekki
varið til að kosta fóstureyðingar.
Samskonar yfirlýsing var gefin á
ráðstefnu um mannfjölgun í heim-
inum sem haldin var í Mexíkó á sl.
hausti. Nefndin minnti ennfremur
Bandaríkjamenn á aö þeir hefðu
gefið hátíðlegt loforð um að
styrkja ráðstafanir sem miðuðu að
því að draga úr fólksfjölgun í
heiminum.
Sannleikurinn er hins vegar sá,
að mánuði áður en ráðstefnan í
Mexíkó hófust, höfðu Bandarikja-
menn hótað þvi að leggja ekki
fram fé til ríkisstjórna eða sam-
taka sem berðust fyrir fóstureyð-
ingum. Talið var að þessi hótun
væri runnin undan rifjum banda-
rísks þrýstihóps sem berst ákaft
gegn fóstureyðingum og nýtur
trausts Reagan-stjórnarinnar.
Háttsettur kínverskur embætt-
ismaður hefur opinberlega and-
mælt því að Kínverjar noti fóstur-
eyðingar í stað getnaðarvarna.
Hann fullyrti að til þeirra væri
því aðeins gripið að getnaðarvarn-
ir brygðust. Maðurinn viður-
kenndi þó að þess væru dæmi að
konur hefðu verið þvingaðar til
fóstureyðinga. Það er enda ekkert
launungarmál að árið 1982 skýrði
dagblað í Hong Kong frá atburð-
um af þessu tagi i Guangdong. Þar
urðu heimildarmenn blaðsins
vitni að því þegar opinberir út-
sendarar smöluðu saman þúsund-
um kvenna sem höfðu orðið van-
færar „í heimildarleysi“ og þving-
uðu þær til að gangast undir fóst-
ureyðingu.
í Shanxi-héraði hafa birzt við-
varanir til kvenna sem eiga von á
sér án tilskilinna leyfa. Þar er
þeim boðað að þær eigi yfir höfði
sér þungar refsingar, ef þær láti
ekki gera „viðeigandi ráðstafanir“
í tæka tíð.
— JONATHAN MIRSKV