Morgunblaðið - 28.04.1985, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. APRÍL 1985
Las allar fslendingasögurnar
með tilliti til sjúkdómai,
sjúkdómseinkenna og dauðsfalla
Rætt við prófessor Sigurð
Samúelsson um samantekt hans,
„Dauði og sóttarfar í fornsögum“
Prófessor Sigurður Samúelsson, fyrrum yfirlækn-
ir lyflækningadeildar Landspítalans, vann að
allsérstæðri rannsókn íslendingasagna fyrir um
tveim áratugum. Fólst hún í því að hann gerði lækn-
isfræðilega úttekt á sóttarfari, dauðsföllum og lækn-
isdómum í hinum fornu sögum. Eru nú liðin um 15
ár síðan Sigurður flutti fyrirlestra fyrir almenning
um þetta efni við Háskóla íslands, en erindin hafa
ekki birst á prenti fyrr. Morgunblaðið leitaði eftir
því við Sigurð að fá fyrirlestrana til birtingar, og
munu þeir birtast i sunnudagsblaði Morgunblaðsins
í fjórum áföngum. Blm. Mbl. ræddi við Sigurð og var
hann spurðu hvað hefði orðið til þess að hann tók sér
þessa rannókn fyrir hendur.
„Meðan ég gegndi embætti prófessors og yfirlækn-
is hafði ég auðvitað litinn tima til skemmtilesturs,"
sagði Sigurður. „íslendingasögurnar hafa verið mér
hugstæðar allt frá unglingsaldri, er Sigurður Guð-
mundsson skólameistari Menntaskólans á Akureyri
fór yfir nokkrar íslendingasaganna með okkur á
sinn sérstæða hátt.
En það er allt öðruvísi að lesa íslendingasögurnar
sem þroskaður maður. Það var reyndar fyrir hreina
tilviljun að ég tók mig til fyrir u.þ.b. 20 árum og las
allar íslendingasögurnar, en þá frá öðrum sjónarhól.
Það varð með þeim atvikum að kvöld eitt kom
sonur minn, þá 11 eða 12 ára, og tilkynnir mér að í
gamla daga hefði verið uppi kappi mikill á íslandi,
sem drepið hefði 12 menn í einum og sama bardag-
anum — og heimtar að ég lesi fyrir sig sögu þessa
manns. Þessi maður hafi heitað Finnbogi — og
eitthvað fleira, sagði hann.
Ég las svo fyrir hann Finnboga sögu ramma um
kvöldið. Kem ég þar í lestrinum að Urðarköttur hef-
ur bjargað Finnboga stýrimanni af brennandi skipi
úti á Skjálfandaflóa. Um vorið fara þeir í ferð upp í
Ljósavatnssveit. Á því ferðalagi veikist Finnbogi og
deyr undir steini þeim er enn í dag heitir Finnboga-
steinn. Þar gaf Finnbogi stýrimaður Urðarketti nafn
sitt.
Er ég les þetta lýstur niður i huga minn: Hver var

Morgunblaðiö/Árni Sæberg
Sigurður Samúelsson
dánarorsökin? — gæti þetta ekki hafa hafa verið
kransæðadauði?
Nú sparkar stráksi í mig og ég ranka við mér og
fer að lesa aftur, en hugsa að þetta skuli ég íhuga
betur síðar. Þetta varð svo til þess að ég las allar
íslendingasögurnar með tilliti til sjúkdóma, sjúk-
dómseinkenna og dauðsfalla. Hafði ég ómælda
ánægju af þessum lestri. Mig minnir að ég hafi
unnið þetta í frístundum á einu ári, þ.e. að kanna
heimildirnar og punkta niður hjá mér atvikin.
Efnið flutti ég sem fyrirlestra í hátíðarsal Há-
skóla íslands fyrir um 15 árum. Meiningin var að
fyrirlestrarnir birtust í Fylgiriti ársskýrslu Háskól-
ans, en það rit hætti einmitt að koma út um það
leyti, þannig að ekkert varð af útgáfunni. Síðan hef-
ur þetta legið í kistuhandraðanum hjá mér óhreyft.
Erindi þessi koma þannig í fyrsta sinn fyrir augu
almennings nú. Farið var fram á að ég birti þau í
Morgunblaðinu — ég tel það vel við hæfi og vona ég
að lesendur blaðsins hafi gaman af lestrinum og
verði jafnframt fróðari um fornsögur okkar fyrir
bragðið." _ bó.
fimm í gili“. Síðan andast hann.“
Hér ræðir um andlát héraðs-
höfðingjans Hermundar Illuga-
sonar á Gilsbakka í Borgarfirði.
Erjur voru milli hans og Egils
Skúlasonar á Borg, en aðallega jók
á heiftarhug Hermundar, að hann
hafði verið svikinn af Agli á Al-
þingi um sumarið í málaferlum
Odds ófeigssonar, eins og Banda-
manna saga greinir frá.
Andlát þetta ber brátt að. Tíma-
lengdin virðist nokkuð stutt til
þess að líkindi séu til að um
lungnabólgu eða brjósthimnu-
bólgu sé að ræða. Prófessor Finn-
ur Jónsson10* (1912) skrifar ritling
um sjúkdóma fornmanna og getur
þá um að dauði Hermundar gæti
verið af völdum brjósthimnu-
bólgu. Þætti mér líklegt að sú til-
gáta stæði í sambandi við þann
sting, sem sagt er frá.
Stingurinn er staðsettur undir
hendinni. Vafalaust er þar átt við
holhendina. Samfara honum er
æðiverkur eða heiftarlegur verk-
ur. Virðist þessi glögga viðbót við
sjúkdómslýsinguna benda í þá átt,
að um svæsinn hjartaverk hafi
verið að ræða, því að fátitt mun
vera í fyrsta lagi, að lungnabólga
og/eða brjósthimnubólga leiði til
dauða á svo stuttum tima, sem hér
má ætla að dauðann hafi að hönd-
um borið, og í öðru lagi að þessir
tveir síðastnefndir sjúkdomar
valda sjaldan svo heiftarlegum
verkjum, sem frásögnin gefur í
skyn.
Einnig má taka tillit til i hvaða
hug Hermundur er. Hann ætlar að
brenna inni einn mesta höfðingja
Borgarfjarðarhéraðs á þeirri tíð.
Því miður skortir frásögnina mik-
ilsvert atriði í sjúkdómslýsinguna,
þar sem ekki er skýrt frá hvoru
megin í brjóstinu verkurinn lá.
Mér er ekki kunnur aldur Her-
mundar, en ætla má að hann hafi
verið nálægt fimmtugu, er hann
lézt, sem mun hafa verið um miðja
11. öld. Mest líkindi eru til að
kransæðasjúkdómur hafi orðið
Hermundi að aldurtila.
Rétt er að benda á hinn skáld-
lega blæ blönduðum forlagatrú,
sem kryddar alla lýsinguna.
Strengur gellur áður en Hermund-
ur kennir stingsins, og allt er þak-
ið hröfnum, svo að ekki er að efa
að hverju dregur um afdrif sjúkl-
ings.
Um andlát Guðmundar rika á
Möðruvöllum segir Ljósvetninga-
saga:11* „Þá kom Guðmundr heim,
ok var þat siðr hans at koma til
hvers húss, er var á bænum. Ok er
hann gekk til öndvegis síns lagðist
hann upp, og talaði við Þórhall.
Sagði hann Guðmundi draum
sinn. Ok eftir þat réttist Guð-
mundr upp, ok var þá fram kom-
inn matr. Mjólk heit, ok váru í
steinar. Þá mælti Guðmundr:
„Eigi er heitt." Þórlaug mælti:
„Kynlega er þá,“ ok heitti steinana
aftr. Síðan drakk Guðmundr ok
mælti: „Eigi er heitt.“ Þórlaug
mælti: „Eigi veit ég nú Guðmundr,
hvar til kemr heitfengi þitt.“ Ok
enn drakk hann ok mælti: „Eigi er
heitt.“ Þá hneig hann aftur á bak
og var andaðr. — Einar bróðir
hans Þveræingur veitti honum
nábjargirnar og mælti: „ok kaldr
hefur hann nú verit innan, er
hann kenndi sin eigi.“
Um dauðaorsök Guðmundar
ríka er erfitt að spá. Hann hafði
verið á ferðalagi daginn, sem hann
andaðist, og segir sagan ékkert
um að hann hafi átt við vanheilsu
að stríða. Guðmundur ríki gæti ég
trúað að hafi verið nálægt sex-
tugu, er hann andast, sem skeður
um miðja 11. öld. Líklegt gæti ver-
ið að heilasjúkdómur hafi leitt
hann til dauða, þótt aðrar orsakir
til bráðs dauða verði ekki taldar
frá, en sjúkdómseinkenni eru ekki
nánar tilgreind.
í Sneglu-Halla þætti121 segir
svo: „Halli fór til lslands ok bjó
þar. Eyddust honum peningar, ok
lagðist hann í útróðr, ok eitt sinn
fékk hann andróða svá mikinn, at
þeir tóku nauðuliga land. Ok um
kveldit var borinn fyrir Halla
grautr, ok er hann hafði etit fá
bita, hnigr hann aftr ok var þá
dauðr.“
Þegar Haraldur Sigurðsson,
Noregskonungur, frétti lát Halla,
sem lengi hafði verð hirðmaður
hans, er konungur sagður hafa
sagt þá setningu, sem flestir kann-
ast við: „Á grauti myndi greyit
sprungit hafa.“ Um það munu ekki
allir sammála konunginum. Lik-
legra er að dauðaorsökin sé í sam-
bandi við það mikla erfiði, sem
maðurinn hefur haft. Halli mun
kominn á efri ár, er hann andað-
ist, sem skeði á seinni hluta 11.
aldar. í líkindaröðinni um
dauðaorsök mundi vera í fyrsta
sæti sjúkdómur í æðakerfi, hjarta
eða heila.
í Sturlungu er getið andláts Ara
sterka frá Stað á Snæfellsnesi,13*
sem er sonarsonur Ara fróða
Þorgilssonar og segir svo: „Ari
andaðist i Noregi. Hann gekk til
með mönnum at bera langskipsrá.
En með því at þeir vissu, að Ari
var sterkari en aðrir menn, þá
hljópu þeir undan ránni, en Ari lét
eigi niðr falla at heldr. Eftir þat
tók hann sótt ok andaðist." Líklegt
þætti mér að Ari hefi verið nálægt
60 ára aldri er han lézt árið 1188.
Hér er um mikla skyndiáreynslu
að ræða, og virðist mér nærtæk-
asta skýring dauðaorsakarinnar
vera hjartasjúkdómur af völdum
kransæðakölkunar, þótt æða-
sjúkdómur í heila verði ekki með
vissu talinn frá.
1 Hrafns sögu Sveinbjarnarson-
ALLIR Á BAK
Reiðskóli með gistingu og uppihaldi
á Þúfu í Kjós, 45 km frá Reykjavík.
Vikunámskeið frá laugardegi til laugardags,
hægt aö framlengja ef vill.
Kennsla í gerði fyrrihluta dags og útreiðatúr
seinnihluta dags.
Sem sagt hestastuð allan daginn!
innifalið í verði er mynd af knapanum á
hestbaki og háskólabolur með
áprentuðu merki og hestamynd, einnig að
sjálfsögðu hestur, reiðtygi og
öryggishjálmur.
verð kr. 5.800.-
Höfum áhuga á að athuga undirtektir með
fjölskyidunámskeið. Ef undirtektir eru
góðar, verður að viðbættu innifalið í verði,
veiði í Meðalfellsvatni og sólarlampi
til að tryggja að allir komi brúnir til baka.
Ath. ÞAÐ ER ALLTAF GOTT VEÐUR Á HESTBAKI!
Sérlega ódýrt frí og greiösluskilmálar við
allra hæfi.
Upplýsingar í síma 22997 alla virka daga
frá kl. 9—18 nema laugardaga.
Geymið auglýsinguna.
WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG
O
$ Frá Heimilistækjum hf.
| tölvudeild
| tölvunámskeiðin í maí
£ Eftirfarandi námskeiö verða haldin í maí:
o
55
<
&
o
55
<
O
S5
<
*
O
<
£
O
55
<
£
o
55
<
*
O
s?
<
£
o
z
<
&
o
55
<
RITVINNSLA I
Kennt er á helstu atriöi WANG-ritvinnslunnar. Aö nám-
skeiöinu loknu eiga þátttakendur aö geta sett upp sín skjöl
sjálfir, breytt þeim og bætt og prentaö út i endanlegri mynd.
RITVINNSLA II (GLÓSUR)
Framhaldsnámskeiö fyrir lengra komna notendur ritvir.nsl-
unnar. Farið veröur í aö búa til fast form á texta og upp-
setningu skjala, sem hægt er svo aö kalla upp í ritvinnslu-
skjal.
WANG PC MS-DOS
Námskeiö fyrir notendur WANG PC, sem vilja kynna sér
MS-DOS stýrikerfiö nánar. Farið veröur yfir sögu MS-DOS
og kynntar helstu skipanir og hjálparforrit. Einnig fá nem-
endur æfingu í notkun og viöhaldi valmynda á WANG PC,
auk ýmissa annarra heilræöa.
PLÚS-HUGBÚNAÐUR
Fariö veröur í helstu þætti fjárhags-, viöskipta-, birgöa-, og
sölunótukerfis PLÚS hugbúnaöar frá islenskri forritunar-
þróun sf.
VS-KYNNING
Námskeiö fyrir notendur VS tölvunnar, fariö er yfir vélbúnaö
og hugbúnaö sem í boði er, og notkunarmöguleikar kynntir.
TÍMASETNING NÁMSKEIÐA
Hrti nánwfcefðe D»g—tn. Timl Lelðbeinandl
O
55
<
*
O
55
<
£
O
55
<
&
O
55
<
O
55
<
&
O
55
<
&
Ritvinnsla I 30 — 3. maí 9—12 Guörún Magnúsdóttir
Ritvlnnsla II 6,—8. maí 9—12 Guörún Magnúsdóttir
VS-kynning 14. maí 9—16 Ingólfur Helgi Tryggvason
MS-DOS 20.—22. maí 9—12 Halldór Guömundsson
PLÚS-hugbúnaöur28.—29. maí 9—16 Jón Ólafsson
NÁMSKEIÐIN ERU HALDIN í HÚSAKYNNUM TÖLVU-
DEILDAR HEIMILISTÆKJA HF. SÆTÚNI 8. SKRÁNING
FER FRAM f SÍMA 27500.
Heimilistæki hf
TÖLVUDEILD-SÆTÚNI8-SÍMI27500
WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG
WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG WANG