Morgunblaðið - 28.04.1985, Blaðsíða 58

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. APRÍL 1985
Hvemig
gerist þao?
Kristín Bjarnadóttir ræöir við Halhnar Sigurðsson leikstjóra
Hallmar Sigurðsson er einn af þeim sem hafa sett sinn svip á
íslenskt leikhús undanfarin ár. Það dylst vart þeim sem hafa
áhuga á leikhúsi að hann er vaxandi leikstjóri — og ungur enn.
Nú leikstýrir hann I fjórða sinn lokaverkefni Nemendaleik-
hússins, sem að þessu sinni er nýtt íslenskt verk, „Fugl sem
flaug á snúru“ eftir Nínu Björk Árnadóttur. Þetta er reyndar í
þriðja sinn sem Hallmar leikstýrir frumflutningi á íslensku verki
hjá Nemendaleikhúsinu, því hann leikstýrði á sínum tíma „Þór-
dísi þjófamóður“ eftir Böðvar Guðmundsson og einnig „Miðjarð-
arför“ eftir Sigurð Pálsson. Þá hefur Hallmar leikstýrt fjórum
sýningum hjá Leikfélagi Reykjavíkur, síðast „Hart í bak“ og
„Dagbók Önnu Frank“. Hann hefur einnig unnið hjá Leikfélagi
Akureyrar og Þjóðleikhúsinu sem leikstjóri og reyndar sem leik-
ari líka. Oftar en einu sinni hefur Hallmar látið reyna á leikhæfi-
leika sína, síðast í kvikmyndinni „Skammdegi“ sem var frum-
sýnd um páskana, en þar fer hann með eitt af fjórum aðalhlut-
verkunum. Eins og margir sem stefna að sérhæfingu í listgrein
sinni, þá fór Hallmar utan á sínum tima, eða í byrjun áttunda
áratugarins, nánar tiltekið til Stokkhólms, þar sem hann lagði
stund á leikhúsfræði og listfræði við háskolann og síðan leik-
stjórn við Dramatiska institutet Eftir u.þ.b. sex ára nám, tók
hann að sér kennslu og leikstjórn í Svíþjóð, en síðan 1979 hefur
hans notið við hérlendis. Einn napran aprfldag mæltum við okkur
mót í Lindarbæ, þar sem Nemendaleikhúsið er í fullum gangi.
Æfíngu var að Ijúka, síðustu nemendurnir að tínast út Við
setjumst fram í eldhús, því þar er gluggi.
Veggur sem leikarinn
getur leikið sér upp við
með boltann sinn
„Það er dálítið skrítið með
vinnu i leikhúsi; allan daginn lok-
ar maður sig af, sér ekki út —
enginn gluggi.“
Já, er ekki einangrunin nauð-
synleg þegar verið er að skapa
nýjan heim?
„En á hann ekki að vera í ein-
hverjum tengslum við það sem er
fyrir utan gluggann? Verður hann
ekki oft dálítið falskur, einmitt
vegna þess að gluggann vantar?"
Nú er Hallmar ekki lengur að
tala um glugga í bókstaflegri
merkingu — og hann heldur
áfram: „Ég held það sé mikilvægt,
þegar maður vinnur í leikhúsi að
íáta það ekki gleypa sig alveg, ég
held það sé gott t.d. að geta hlaup-
ið út og gert eitthvað allt annað,
til þess að geta komið að því aftur
nýr og ferskur. Þetta er vinna sem
maður verður að geta horft á bæði
innan frá og utan frá. Ég held lika
að það sé gott að vinna ekki alltaf
á sama sviði innan leikhússins,
það sé t.d. hollt fyrir Ieikstjóra að
kynnast öðrum hliðum á leikhúsi
heldur en þeirri að leikstýra. Ég
held sómuleiðis að það sé hollt
fyrir leikara að komast út úr því
að vera leikari, sjá leikhúsið út frá
öðru sjónarhorni. Hvað svo sem
það er, þá lærist manni alltaf
eitthvað við að sjá starf sitt úr
nýrri átt.“
Þú hefur sjálfur staðið á sviðinu
nokkrum sinnum.
„Já, bara sem dæmi, mér finnst
það gefa mér mikið sem leikstjóra,
kannski meira en nokkuð annað,
vegna þess að það, sem skiptir í
rauninni alltaf mestu máli f leik-
húsi, er hvað gerist í leikaranum.
Aðaltilgangur leikstjórans helgast
bæði af því að vera leikaranum til
stuðnings og að veita honum
ákveðna mótstöðu, vera ein-
hverskonar spegill — eða veggur,
sem leikarinn getur lekið sér upp
við með boltann sinn. Og til þess
að skilja þann leik til fulls — hvað
maður gerir náttúrlega aldrei, en
til þess að komast nær því að
skilja hann — þá held ég að maður
þurfi að hafa reynt það á sjálfum
sér.“
Náðu að samlagast
umhverfínu
Eins og áður segir fer Hallmar
með stórt hlutverk í kvikmyndinni
Skammdegi, leikur bónda á af-
skekktu býli og brunar um
drungaleg svæði á vélsleða og
vörubíl og lendir í ekki síður
drungalegum mannlegum sam-
skiptum.
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem
þú leikur í kvikmynd?
„Jú, því sem næst, þetta er i
fyrsta skipti sem verulega reynir á
mann sem kvikmyndaleikara."
Hvernig fannst þér að vinna
undir stjórn annarra — vera sjálf-
ur með boltann?
„Mér fannst það góð og gagnleg
reynsla. Auðvitað má segja að
kvikmynd og leikhús séu svo ólíkir
hlutir að erfitt sé að bera þessa
reynslu saman við reynslu mína
sem leikstjóra og leikara á sviði.
Þessi reynsla er miklu frekar
dæmigerð fyrir gjörólík vinnu-
brögð. Það byggist meðal annars á
því hve umhverfið leikur stórt
hlutverk í myndinni, þ.e. náttúran
sjálf. Við fjögur sem förum með
aðalhlutverkin vorum búin að
vera á staðnum i hálfan mánuð
áður en tökurnar hófust. Á þeim
tíma náðum við að kynnast hvert
öðru og vorum búin að setja okkur
í þau spor sem til þurfti. Þetta var
markviss áætlun leikstjórans, sem
ég held að skili sér í myndinni.
Allir praktískir hlutir sem við
þurftum að gera í myndinni voru
orðnir okkur tamir, nánast
hversdagslegir og sjálfsagðir, eins
og t.d. það að keyra vörubíl í þessu
umhverfi og þeytast um á vélsleða.
Þetta var orðinn hluti af lífi okkar
þegar að upptökum kom, meira að
segja búningarnir voru þau föt
sem við annars gengum í þarna á
staðnum."
Og svo þessi sígilda spurning —
hvernig var að sjá sjálfan sig?
„Jú, það er dálítið skrítið. Ein-
mitt það að geta setið úti í sal og
horft á öll mistökin sem maður
gerir, það gefur manni allt aðra
viðmiðun en sviðsleikari á kost á.“
Fugl sem flaug
á snúru
Nú ert þú að vinna með nýjum
leikurum og með nýtt verk i hönd-
unum, sem sagt verk til frum-
flutnings. Það felur í sér kannski
fleiri en eitt markmið?
„I fyrsta lagi hefur nemenda-
leikhús alltaf ákveðna sérstöðu.
Þetta eru átta einstaklingar sem
eru búnir að vinna saman á fjórða
ár. Þetta eru leikarar sem gjör-
þekkja hver annan og taka tillit
hver til annars á annan hátt en
leikarar gera oftast. Það er bæði
dálítið heillandi og dálítið erfitt,
því sem leikstjóri kemur maður
meira utan að hópi, sem er þannig
tengdur sterkum böndum, en þeg-
ar þú vinnur með hópi sem ekki
þekkist eins vel innbyrðis. En
þetta er kannski ekki beinlínis
svar við því sem þú spurðir um ...
ég svara trúlega betur ef ég má
segja þér frá verkinu hennar
Ninu.“
Já, endilega.
„Þetta er í fyrsta lagi verk sem
Nína skrifar fyrir þennan hóp,
hún skrifar það beinlínis fyrir
Nemendaleikhúsið og hefur þessa
einstaklinga i huga. Vafalaust
hefur það áhrif, ekki bara á það
hvernig leikritið er samansett með
tilliti til hlutverka heldur hefur
það ábyggilega líka áhrif á efnið.
Hún segir sjálf um leikritið að
verkið sé um fólk sem finnur ást-
ina, sem það er hrætt við að mega
ekki rækta. Finnur hana i „Ung-
um manni með rós“, sem hefur
kastað nafni sinu og fortið og neit-
ar að þrífast við þær aðstæður
sem eru. Og um „Þann vísa“, sem
ræktar ástina á þann einfalda
hátt, sem virkar broslega. Hvort
„Ungur maður með rós“ er tákn
eða lifandi persóna er hverjum og
einum falið að ákveða með sjálf-
um sér.
Svo segir hún: í verkinu fléttast
nútíð og fortíð, raunsæjar senur
táknrænar senur. Ljóð og setn-
ingar tengja atriðin þar sem við á.
Þetta verk er kannski dálitið
sérstakt að því leyti að það hefur
að minnsta kosti ekki á yfirborð-
inu neina greiða atburðarás, i
þeim skilningi sem maður á að
venjast, að saga hefjist á einhverj-
um ákveðnum punkti og siðan
fylgi maður ákveðinni fléttu til
einhverra endaloka. Þannig að
hún er ekki að segja sögu, nema þá
sögu í mjög víðu samhengi, — í
mjög stórum skilningi þess orðs.
Og þar sem hún segir að fléttist
saman nútíð og fortíð, raunsæjar
senur og táknrænar senur, þá get-
ur maður lika sagt að þau leikrit,
sem maður er yfirleitt að fást við í
leikhúsinu, séu eins og málverk
eftir Rembrandt eða einhvern
raunsæismálara, meðan aftur á
móti þetta leikrit Nínu líkist
meira málverki eftir Breugel þar
sem brugðið er upp mörgum hlið-
um á sama efni og úr verður næst-
um því kúbískt málverk, þar sem
hlutirnir eru séðir, ekki gegnum
eina sögu eða eina atburðarás,
heldur frá mörgum hliðum sam-
timis. í þessu verki er efnið það
stórt og sagan svo stórt hugtak að
það skiptir ekki máli hvort atriðin
gerast í nútíð, þátíð eða framtfð.
En þaö útilokar hins vegar ekki að
í þessu leikriti gerist margar sög-
ur.
Efnið er sem sagt ástin eða kær-
leikurinn, eða kannski öllu heldur
skortur á ást og þörfin fyrir ást —
þörfin fyrir kærleika."
Ábyrgð leikhúss
gagnvart höfundum
Hefur verið samvinna milli leik-
stjóra og höfundar í þessu tilfelli?
„Ekki að öðru leyti en því, að
Nína sýndi mér verkið áður en það
var alveg fullmótað og við höfum
rætt um það fram og til baka,
kannski okkar beggja vegna, til að
skilja það betur. En leikritið er að
öllu leyti verk Ninu, á sama hátt
og ég vona að mitt hlutverk sem
leikstjóri verði að öllu leyti mitt
verk. Ég lít nefnilega þannig á að
þegar höfundur færir leikhúsi —
hvaða leikhúsi sem er — nýtt verk
sitt til frumflutnings þá beri
leikhúsið mjög mikla ábyrgð
gagnvart þessum höfundi. Ábyrgð
sem er alltaf miklu meiri fyrir
leikhúsið, þegar um frumflutning
er að ræða. Því hefur oft verið
borið við í islenskri leikhússum-
ræðu og reyndar lika á hinum
Norðurlöndunum, að höfundar
kynnu ekki að skrifa fyrir leikhús!
Það liggur þvi í augum uppi að
höfundar hafa mátt búa við mikla
vantrú frá leikhússfólki. Oftast
kemur þetta fram í þvi að það eru
settir leikstjórar, leikmyndahönn-
uðir og aðrir höfundar leikhúss til
höfuðs leikritahöfundnum, til að
„hjálpa þeim“ að skrifa — til þess
beinlínis að halda um pennann
með þeim. — Þetta finnst mér
rangt, vegna þess að rithöfund-
arnir eiga að vera hugmyndalegur
aflgjafi fyrir leikhúsið og það
verður þá líka að taka mark á
þeim sem slíkum. Það verður að
treysta því að sú sýn á heiminn
sem fram kemur i verkum þeirra,
sé hugmyndalega berandi og leik-
stjórarnir verða að setja sig inn í
þennan hugarheim og reyna að
bera hann á borð af heiðarleika, í
samræmi við fyrirætlun og vilja
höfundar.
Þetta er kannski dálítið flókið
skilgreiningaratriði, en maður
heyrir svo oft sagt við eða um höf-
unda, að þetta og þetta beri sig
ekki í leikhúsi. Þetta og þetta
handrit sé miklu frekar kvik-
myndahandrit en leikhúshandrit.
Þetta er gjarnan sagt þegar höf-
undar eru að fara einhverjar nýj-
ar og ótroðnar slóðir. Reyna að
byggja sinn heim t.d. f atriðum
eða brotum fremur en heilum
þáttum eins og leikhúshefðin
byggði á fyrir mörgum öldum.
Enn þann dag i dag er ákveðin
tilhneiging meðal fagmanna í
leikhúsi, þeirra listamanna sem
eru fyrst og fremst túlkendur, eins
og Ieikarar, leikstjórar og leik-
myndahöfundar, til að bindast
böndum hefðarinnar. Þeir eru
kannski öllu bundnari hefðinni en
þeir höfundar sem vinna einir.
Rithöfundurinn starfar löngum
utan við leikhúsið og það er
kannski einmitt þaðan, sem sá
sprengikraftur getur komið, sem
sprengir hið hefðbundna leikhús
og gerir það nýtt. Þaðan getur sá
kraftur komið sem til þarf, en því
aðeins að það sé tekið mark á
þeim.
Vissulega hefur ýmislegt verið
gert til að styðja íslenska leikrit-
FRAKTFERÐIR
Útflytjendur - innflytjendur Flugleiðir fljúga sérstakar fraktferðir með Boeing 727 flugvél.
Þetta er greið leið fyrir alla þá sem flytja þurfa vöru Sölumenn okkar veita nánari upplýsingar.
til eða frá Bandaríkjunum. Sími 27800.