Morgunblaðið - 28.04.1985, Blaðsíða 42

MORGUKBLAÐID, SÚNNUDAGUR 28. APRÍL1985
42
Steingrímur er sannarlega kyn-
legur og óvenjulega fjölhæfur
kvistur íslendings. Hann er maður
hámenntaður, auk þess að vera
bæði óvenju afkastamikill rithöf-
undur og málari. Fáir núlifandi is-
lendingar eiga eins litríka og
merkilega skapandi lífsgöngu að
baki og Steingrímur. Vart þarf
mikið ímyndunarafl til að sjá að
hundruð blaðagreina, 58 mál-
verkasýningar og bækur verða
ekki til nema um sé að ræða
óvenjulegan afburðamann í verki.
Eðliskostir hans eru sérlega heill-
andi. Nægir þar að nefna hug-
rekki, þrautseigju, járnvilja og
frábærar gáfur, ásamt drenglyndi.
Skaphöfn hans liggur fyrst og
fremst til sjálfsdáða, á þess þó að
hlýtt hjartalag tapist, undarleg
blanda af funa og hárfínum til-
finningum, sem setja svo
skemmtilegt yfirbragð á persónu-
leika hans. Steingrímur er einn
dulrænasti maður sem ég hef
þekkt, og ekki furða þótt göfug-
mennið og huglæknirinn Olafur
heitinn Tryggvason hafi borið í
brjósti sérstakar tilfinningar til
Steingríms. Mér hefur verið sagt
af kunnugum, að Ólafur hafi iðu-
lega óskað nálægðar Steingríms á
viðkvæmum stundum bæna til
handa sjúkum. En eins og flest
óvenju næmt fólk, hefur Stein-
grímur ekki farið varhluta af
þeim, endalausu átökum góðs og
ekki góðs sem sálrænt fóik á oft
erfitt með að halda í heppilegu
jafnvægi. Eitt er þó alveg ljóst, að
viðleitni til göfugs dagfars er sú
þrá sem líklegust er til að lyfta
góðu fólki tl aukins þroska, ásamt
staðfastri og einlægri trú á stöð-
uga handleiðslu æðri máttarvalda.
Um árabil hefur afmælisbarnið
verið í miklu uppáhaldi hjá mér
sem listmálari, og þá fyrst og
fremst vegna þesss hve blæbrigða-
rikur og djarfur málari hann er.
Mér finnst svo heillandi að sjá
hvernig hann gefur öllu líf, jafnvel
húsin hreyfast, og manns eigin til-
finningar geta ekki staðist áhrif
listamannsins, og komast ein-
hvern veginn á hreyfingu líka. Ein
mest heillandi mynd hans, er þó
að mínu mati blýantsteikning af
móður listamannsins, sem hangir
í stofu meistarans og heilsar
manni svo fallega þegar inn er
komið. 1 þessari látlausu og ein-
földu teikningu finnst mér ég
skynja djúpa virðingu og einlæga
ást sonar til móður. í svip þessar-
ar konu má lesa göfugt lunderni
og óvenju kvenlegan myndugleik,
og svo er hún að auki fögur kona.
Sé tekið tillit til þess, að rætur
íslensku þjóðarinnar liggja að
mestu í sérkennilegri blöndu
tveggja ólíkra kynþátta, er ekki
furða þótt mannleg samskipti geti
orðið æði stormasöm á köflum.
Um leið skal viðurkennt, að slikur
stofn getur oft af sér andlega af-
burðamenn og kynlega kvisti. í ís-
lensku þjóðina hefur runnið sam-
an keltnesk kátína, vitsmunaleg
hæð og framúrskarandi fjölhæfni
þeirra, og hinsvegar djúpt innsæi,
hugrekki, staðfesta og járnvilji
Norðmannsins. Uppruni okkar
virðist hafa fætt af sér gott
mannlíf, sem er vettvangur ótrú-
lega fjölskrúðugs lista- og menn-
ingarlífs, sem við öll höfum mögu-
leika á að njóta.
Afmælisbarnið lenti í þeirri erf-
iðu aðstöðu fyrir nokkru, vegna
eðlislægrar óeigingirni, að styðja
mig nýgræðinginn í málaralist, í
tengslum við sýningu á verkum
mínum. Einföldustu atriði urðu að
máli vegna þess, að ég er kona
óráðþæg og sérlunduð. Dæmi:
Steingrímur. „Jóna þú verður að
skrá nafnið þitt á myndirnar."
Jóna: „Nei Steingrímur, eitt er að
vera góður málari og annað að
hafa læsilega rithönd." Ég satt að
segja undrast mjög hvernig hann
af ótrúlegu æðruleysi hélt reisn
sinni í þessum samskiptum, þrátt
fyrir ítrekaðar tilraunir eggsins
til að kenna hænunni. Kannski
einmitt vegna þess, hve ósann-
gjörn og erfið ég reyndist, varð ég
ósjálfrátt til að uppgötva mér áð-
ur dulda hlið á manneskjunni
Steingrimi, það er uppalandann og
föðurinn.
Fáa menn hef ég séð rækta föð-
urhlutverk sitt á eins kærleikrík-
an og skilningsríkan hátt og
Steingrím. Sjálf hef ég notið
hjálpsemi og prúðmennsku sona
hans tveggja, þeirra Steingríms
yngri, myndlistarmanns, og Jóns
stúdents, þótt ég telji mig ekki
hafa unnið til þess.
Kæri vinur, ég og fjölskylda mín
óskum þér og börnum þínum
hjartanlega til hamingju með
þennan merkisdag í lífi ykkar all-
ra. Ég vil að lokum vitna í eftir-
tektarverð orð föður afmælis-
barnsins Sigurðar heitins Guð-
mundssonar skólameistara. „Verið
aldrei vélmenni né andlegir tré-
menn. Gætið þess, að guðdóms-
neistinn í yður slokkni ekki, þótt
hörð verði kjörin og starfið strftt.
En hversu má lífga hann, svo að
hann lifni og logi sem víðast og
lengst."
Jóna Rúna Kvaran
Vinur minn að fornu og nýju,
maður lífs og listar, Steingrímur
Sigurðsson, á sextugsafmæli
næstkomandi mánudag. Honum
kynntist ég fyrir norðan, þegar
hann var í tvennum skilningi
heimamaður í Menntaskólanum á
Akureyri. Hann var sonur sjálfra
skólameistarahjónanna, sem
bjuggu í skólahúsinu, og hann
varð nemandi skólans um leið og
hann hafði aldur til. Sigurður
Guðmundsson, skólameistari, var
mikill stjórnandi og sterkur per-
sónuleiki. Kona hans, frú Halldóra
Ólafsdóttir, lét sér svo annt um
skólann og örlög nemenda, að hún
var af öllum virt og dáð. Reisn var
yfir MA á þessum árum milli 1930
og 1940, ef til vill meiri en nokkru
sinni fyrr eða síðar. Kennarar
voru einvalalið, hver og einn
þeirra maður sérstakrar skap-
ferðar, sumir hámenntaðir menn.
Ig nefni Þórarinn Björnsson, síð-
ar skólameistara, Vernharð Þor-
steinsson, Sigurð Pálsson, dr.
Kristinn Guðmundsson. Sjálfur
var skólameistari einhver lærðasti
maður i íslenzkri tungu og forn-
bókmenntum, sem við höfum átt.
Skýringar hans á viðburðum Is-
lendingasagna, á Eddunum og
siðalögmálum sögualdar eru
ógleymanlegar öllum, sem á
hlýddu.
í þessu andlega umhverfi ólst
Steingrímur upp — og innan
ramma eyfirzkrar náttúrufegurð-
ar. Hann var drenghnokki, þegar
ég nam til stúdentsprófs, en
skemmtilegur hnokki og greindur
vel. Það gat ekki farið fram hjá
neinum. I námi við skólann kom
fljótt í ljós málnæmi, sem náði
ekki aðeins til íslenzku, heldur er-
lendra tungna, en þær talar hann
eins og innfæddur. Stöðug ögun af
hálfu föður hans veitti honum
brátt vald á rituðu máli og skóp
honum sérstakan stíl.
Steingrímur hóf að námi loknu
kennslustörf, og það hefi ég beint
frá nemendum hans, að hann hafi
verið afburða kennari, enda ekki
langt að sækja það. Það átti hins
vegar ekki fyrir honum að liggja
að stunda kennslu til langframa.
Fyrr en varði haslaði hann sér völl
sem rithöfundur, og mun það ekki
hafa verið nein tilviljun. Hann gaf
út vinsælt tímarit, Líf og list, síð-
an bækur eina af annarri auk ótal
greina, sem hann birti í blöðum.
Persónulega er ég hrifnastur af
smásögum hans. Þær beztu jafn-
ast að stíl, spennu og sálfræðilegu
ívafi á við úrval sagna eftir Guy
de Maupassant.
Ritstörf fullnægðu hins vegar
ekki tjáningarþörf Steingríms.
Um eða eftir 1%5 byrjaði hann að
mála. Hann hafði að vísu ekki
gengið í listaskóla, en fengið góða
tilsögn í dráttlist hjá mikilhæfum
mönnum í þeirri grein. Myndir
hans eru ferskar og þróttmiklar,
litadýrðin magnþrungin og hinar
smæstu þeirra oft sterkastar.
Hann hefir fyllt sýningarsali æ
ofan í æ og selt mikið. Geta kolleg-
ar hans með rétttu öfundað hann.
Ég hefi fyrir satt, að málverka-
safnarar telji sig vanta eitthvað,
ef ekki er mynd eftir Steingrím í
safni þeirra.
Það verður að teljast hugrekki í
meira lagi og dirfska að segja upp
stöðu kennara og blaðamanns, en
varpa sér út í hringiðu lífsbarátt-
unnar og samkeppninnar — án
eigna, án fastra tekna eða trygg-
ingar af neinu tagi. Þetta gerði
Steingrímur og sigraði. Hann hef-
ir að vísu kynnzt fjárhagserfið-
leikum, jafnvel sárustu fátækt og
auðmýkingu, en hann hefir Iíka
risið hátt og lifað eins og lávarður.
Hann hefir séð allar víddir tilver-
unnar og orðið maður af meiri.
Rétt er að taka fram, að í erfiðri
lífsbaráttu hefir Steingrímur
komið til manndóms þrem mynd-
ariegum börnum, tveim sonum og
dóttur, sem er ímynd ömmu sinn-
ar frú Halldóru. Alúðin og um-
hyggjan, sem rithöfundurinn og
listmálarinn hefir auðsýnt börn-
um sínum seint og snemma, er eðl-
isþáttur, sem ekki má líta fram
hjá, þegar við á tímamótum virð-
um fyrir okkur þennan sérkenni-
lega og margbrotna persónuleika.
Magni Guðmundsson
Enn sannast, að ótt líður ævitíð.
Jafnvel harðfrískur og sporða-
sprækur unglingurinn, hann
Steingrímur leikbróðir minn, er
orðinn sextugur að aldri. í vitund
minni er ekki nema seiling til
þeirra björtu sólskinsdaga, þegar
við lifðum saman ævintýri bernsk-
unnar hér á Suðurbrekkunni á Ak-
ureyri. Ekki skorti hugmyndirnar,
og sjaldan var hikað lengi við að
framkvæma þær, þó að af hlytust
stundum skrokkskjóður og mar-
blettir.
Segja má, að á þessum bernsku-
slóðum okkar væri hver undra-
heimurinn innan í öðrum eða upp
af öðrum. Stundum negldum við
lok af málningardósum á prik,
styrktum lokin einatt með
ölflöskutöppum frá Möller, svo að
naglahaus æti sig ekki of fljótt í
gegnum þau, og þessum farar-
skjótum ókum við á undan okkur
um moldarbörðin og fjárgöturnar
hjá Stóra hringnum. Þær götur
voru ímynd hins ófullkomna
þjóðvegakerfis samtímans með
áningarstaðina Sauðárkrók,
Blönduós, Borgarnes og Reykja-
vík, en þar endaði gatan hjá rúst-
unum af kofa Árna heitins væna.
Stundum breyttust græn og
grösug túnin í veraldarhöfin sjálf,
og við drógum þá hin fríðustu fley,
heimasmíðuð úr spýtukubbum, á
eftir okkur í snærisspotta um
þessi höf, alla leið til Indlands og
Kína, sem var f suövesturhorninu
á túni Vilhjálms Þórs. Síðan var
skipunum siglt aftur heim
drekkhlöðnum silki, kryddi, fíla-
beini, gulli og gimsteinum.
Ef þungar vetrarfannir bráðn-
uðu ört í snöggri hláku að vorlagi,
var mikil freisting að láta knerri
og langskip sigla á stóra vallar-
garðspollinum á Eyrarlandi, en þá
var viðbúið, að frægir sæfarar og
mjögsiglendur kæmu heim stíg-
vélafullir og rassvotir að kveldi
við lítinn fögnuð mæðra sinna.
Oftar voru tiltækin smærri í
sniðum, eins og þegar ungur ridd-
ari í grænni prjónapeysu brá sér á
bak stóra hrútnum hans Villa í
Barði opg þeysti eftir Eyrar-
landsveginum, uns bekra leiddist
þófið og setti knapann af sér, en
áhorfendur undruðust, hve lengi
Steini hékk á baki og stóðst ill læti
ótemjunnar.
Bernskuheimur okkar Stein-
gríms var Suðurbrekkan. Okkur
varðaði lítt um aðra bæjarhluta
eða hverju lífi var lifað þar. Strák-
ana þar þekktum við ekkert, en
héldum hópinn, brekkubúarnir,
við Steini, Guðmundur Yngvi,
bróðir hans, Siglaugur Brynleifs-
son og stundum Hreinn ólafs og
Jói prests. Miðdepill þessarar
einkaveraldar okkar var Mennta-
skólinn á Akureyri, og þar vorum
við eins og gráir kettir. Við kynnt-
umst á starfstíma skóians mörg-
um merkum nemendum, sem voru
miklu eldri en við og komnir af
ýmsum landshornum, en könnuð-
um ótal leyndardómsfulla afkima
þessara víðu húsakynna, þegar
þau stóðu auð og hljóð sumar-
langt. Þar réðu ríkjum foreldrar
afmælisbarnsins, Sigurður skóla-
meistari Guðmundsson og hans
góða kona, frú Halldóra Ólafsdótt-
ir, og hjá þeim áttum við alltaf að
mæta umhyggju og elskusemi.
Margan kakóbollann drukkum við
Steini við eldhúsbekkinn hjá móð-
ur hans, og saman snæddum við
sparibúnar bráðfeitar svínarifjur
við dúkað borð á afmælisdögum
hans. Þá skorti hvorki viðhöfn né
virðuleik. Þá var enn til nokkuð,
sem hét stíll og reisn, þegar við
átti.
En þar kom, að barnleikar urðu
ekki einu viðfangsefnin, eitthvað
urðum við að læra á bókina. Sú
var sérstaða okkar Steina, að
hvorugur okkar gekk i barnaskóla
af ástæðum, sem ég hirði ekki að
nefna hér, heldur iærðum undir-
stöðugreinarnar, lestur, skrift og
reikning, hvor á sínu heimili. Þeg-
ar ég var tíu vetra, en hann níu,
sömdu feður okkar og mæður um
það að ráða duglega skólapilta til
að kenna okkur tvo tíma á dag i
tvo vetur. Fyrri veturinn kenndi
frú Halldóra okkur sjálf réttritun
og dönsku, en Ingvar Brynjólfsson
málfræði og reikning. Seinni vet-
urinn kenndi Ingvar islensku og
ensku, en Bjarni Vilhjálmsson
dönsku og reikning. Lesgreinar
lærðum við heima, og mæður
aGrænland
Verkfræöingar óskast til
Nuuk/Godtháb
Vegna fyrirhugaðra bygginga á íbúöar- og iönaöarhusnæöi auk
framkvæmda á vegum hins opinbera vantar okkur tvo bygg-
ingarverkfræöinga til starfa í Nuuk á Grænlandi.
Starf þeirra mun taka til: Samninga viö húseigendur, verktaka
og bæjaryfirvöld auk þess sem þeir munu starfa aö undirbún-
ingi og áætlanagerö. Þá munu þeir einnig stjórna útboöum og
hafa eftirlit meö framkvæmdum.
Við leitum aö: Mönnum sem starfaö hafa aö ráögjöf á sviöi
verkfræöiþjónustu og geta starfað sjálfstætt. Þeir þurfa einnig
aö geta útskýrt áætlanir í ræöu og rituöu máli.
Ráöning sem fyrst.
Húsnæöi er fyrir hendi í Nuuk fyrir verkfræöingana og fjölskyld-
ur þeirra.
Nánari uþþlýsingar veitir Hans P. Steenfos i síma 45-1-421501.
Skriflegar umsóknir skal senda:
BIGUM & STEENFOS
RÁOGÍVENOE INGENI0RER A.S F R I
A l Drewsens Vej 1 2100 Kebenhavn 0
TH 01-421501
Fyrlrtaekið Bigum og Steenfos var stofnaö árið 1964 og er aöalskrifstof-
an á österbro í Kaupmannahöfn. Fyrlrtækiö hefur einnig skrifstofur í
Næstved, Nyköbing, Hróarskeldu, Llulisat, Nuuk, Kalró og Baghdad.
Starfsmenn fyrirtækislns eru rúmtega 100 og starfa þeir í Danmörku,
Miöausturlöndum, Alaska og á Grænlandi. Fyrirtækiö er hluthafi f CIC-
Copenhagen International Consultants og Polarconsult Inc. í Alaska.
okkar hlýddu okkur yfir. Þetta var
afar traustur grunnur að siðari
skólagöngu okkar, og með þetta
nesti settumst við í Menntaskól-
ann, síst verr á vegi staddir en
aðrir.
Þó að við fylgdumst ekki að í
skóla lengur, héldum við félags-
skap okkar og vináttu, fóstbræð-
urnir. Það fóstbræðralag hefir
aldrei rofnað, vináttuböndin aldr-
ei slitnað. Stundum hefir teygst á
þeim nokkuð vegna fjarlægðar og
ólíkra viðfangsefna, en þau eru
óslítandi. Þegar við hittumst, er
eins og við höfum kvaðst daginn
áður, þótt langt hafi liðið milli
funda í raun og veru. Það hefir
heldur aldrei spillt vináttu okkar,
að við erum afar ólíkir að eðli og
gerð. Við höfum oft og einatt rifist
hressilega um ýmisleg málefni og
af ýmsum tilefnum, en aldrei skil-
ið ósáttir.
Vor eftir vor unnum við saman
að því að dæma munnlega og
skriflega frammistöðu nemenda á
gagnfræðaprófi. Þá kom vel fram,
hversu næmur Steingrímur var á
kosti nemenda og fljótur að finna,
hvar feitt var á stykkinu, af því að
hann er sjálfur listamaður að eðli.
Hann er vopnfimur og vígfimur,
hugkvæmur og hraðvirkur, hvort
sem hann mundar penna eða
pentskúf. Seint verður honum orðs
vant, og brandur hans kann að
verða beittur stundum. En miklu
oftar bregður hann honum til
góðs, til líknar og lofs öðrum, sem
hann telur eiga það skilið, enda er
hann vinmargur og kann að
greina sundur vini sína og við-
hlæjendur.
Síst hefir Steingrímur farið
varhluta af ágjöf á siglingu sinni
um lífsins ólgusjó, en jafnan stað-
ið af sér brotsjóina og komist heill
á húfi inn á lygnur. Það hefir oft
kostað baráttu, stundum upp á lif
og dauða, en sú barátta hefir kall-
að fram hetjulund og hetjuskap og
henni lokið með sigri fullhugans.
Uppeldi barna sinna hefir hann
skilað með sóma þrátt fyrir örð-
uga stöðu, og hefðu ekki allir leik-
ið eftir honum. En sennilega hefir
bjargföst trú hans á guðlega hjálp
í nauðum orðið honum nauðsynleg
kjölfesta og hin formfasta og
trausta stofnun, rómversk-kaþ-
ólska kirkjan, verið honum skjól
og leiðarsteinn í senn.
Steingrímur hefir aldrei selt
frelsi sitt fyrir töðumeis, aldrei
þolað á sér bönd eða fjötra
stundaskrár eða reglulegs vinnu-
dags, heldur sveimað alfrjáls um
víðerni efnis og anda með reistan
makka, hrynjandi fax og glóð í
augum. Engum hefir tjóað að
leggja beisli við gamminn þann
fremur en styggan húnvetnskan
fola í veldi blárra heiða.
En lögmáli tímans verður hann
þó að lúta sem aðrir. Þó er enn
dagur á lofti og bjart fram undan.
Að vísu eru moldarbörð og þúfna-
kollar bernskuslóða okkar nú
rennisléttar flatir með útlendu
sáðgresi og örnefnin, sem við gáf-
um þeim, löngu týnd. Á sama hátt
eru troðningar og fjárgötur fyrri
daga komnir undir svart og svip-
laust malbik og úthöfin víðu orðin
að friðhelgum einkalóðum. Vallar-
garöspollurinn er ekki lengur ann-
að en svipur hjá sjón, ef hann er
þá ekki horfinn með öllu. En gróin
vinátta frá árdögum — fóst-
bræðralag helgað af jörð og sól —
stendur óhögguð eins og fjöllin
bláu, sem lykja um bæinn okkar.
Ég þakka Steingrími sextugum
þessa áratuga vináttu og trölla-
tryggð, og við Ellen sendum hon-
um alúðarkveðjur héðan að norð-
an með ósk um gengi og góða daga
í lífi og list.
Sverrir Pálsson
Á morgun, 29. þ.m., verður hinn
ágæti og góði listamaður Stein-
grímur Sigurðsson sextugur. Hon-
um er margt til lista lagt. Hann er
eini Islendingurinn mér vitandi,
sem var viðstaddur hinn heim-
sögulega atburð er þrír ungir
menn fóru upp frá Cape Kennedy í
Bandaríkjunum til tunglsins.
Svona manni er ekki fisjað saman.
Til hamingju með daginn.
Þorkell Valdimarsson