Morgunblaðið - 28.04.1985, Blaðsíða 59

MORGUNBLAÐIÐ) SUNNUDAGUR 28. APRÍL 1985
59
un á síðustu áratugum, en það hef-
ur hinsvegar skort á að höfund-
arnir væru teknir alvarlega. Mín
afstaða til leikverks Nínu Bjarkar,
er sú að ég lít á það sem endanlegt
verk höfundar og ég tel mig þurfa
að finna mína leið til að gera það
að veruleika, gefa því líf á sviðinu.
En ég geri það fyrst og fremst með
þeim hætti að skilja og dýpka
minn skilning á því sem Nína er
að bera á borð, frekar en að nota
verk hennar sem hráefni í sýningu
fyrir mig.“
Túlkendur eða
skapandi listamenn?
Hvernig líturðu á starf leikar-
ans í þessari keðju — ég á við þar
sem hann er óhjákvæmilega túlk-
andi, geturðu þá samtímis litið á
hann sem sjálfstæðan listamann?
„Já, ég lít á alla þá, sem vinna
skapandi starf í leikhúsi, sem
sjálfstæða listamenn. Ég held þeir
séu allir i eðli sínu miðlar þ.e.a.s.
túlkendur, en það útilokar ekki að
þeir séu jafnframt skapandi lista-
menn. Höfundurinn er á sinn hátt
líka miðill. Þar er það samfélagið
og sú heimsmynd sem hann hefur,
sem talar í gegnum hann og á
sama tíma og hann skapar sitt
verk, er hann líka að miðla ein-
hverju. Það verk þarf ég svo sem
leikstjóri að skilja og nema til
þess að geta miðlað. Og það er
þessi miðlun, sem er minn, skap-
andi þáttur, þó svo ég þurfi að
túlka til þess að geta miðlað, þá er
ég á augnabliki miðlunarinnar
skapandi. Eins er þetta fyrir leik-
ara, hann verður að skilja hlut-
verk sitt til þess að geta miðlað
því. En hann miðlar því á sinn
hátt og þar í er sköpunin fólgin.
Og það, sem ég held í rauninni að
sé vænlegast til árangurs, er ef sú
sköpun er sprottin hjá leikaranum
en ekki hjá leikstjóranum, vegna
þess að ég held að í þeirri vinnu,
sem er okkar æfingavinna í leik-
húsi, verði leikarinn að hafa mjög
mikið frumkvæði í því sem að hon-
um snýr, til þess að það sem hann
endanlega gerir geti orðið satt.
Það er meiri hætta á að það verði
ósatt, ef það sprettur af fræi sem
Ieikstjórinn sáir hjá honum. Ef ég
á að svara spurningu þinni beint,
þá er svarið að leikarinn sé bæði
skapandi listamaður og túlkandi."
Margir leikstjórar kjósa að
vinna með sömu leikurum aftur og
aftur og í rauninni er vel hægt að
ímynda sér að það sé erfitt fyrir
leikstjóra að vinna með leikurum
sem hann þekkir ekki. Hver er þín
afstaða hvað þessu viðvíkur?
„Maður hefur alltaf vissan vilja
til að vinna aftur með sömu leik-
urunum, vegna þess að starf í
leikhúsi er og verður að vera
ákveðinn þroskaferill. Þess vegna
vill maður kannski frekar fá að
vinna með því fólki sem maður
hefur unnið með áður, til þess að
komast skrefinu lengra en maður
komst þá. Ég held það sé ekkert
nema jákvætt um það að segja.
Hins vegar verður maður lfka að
gæta sín á því að útiloka ekki nýj-
ar upplifanir og nýja möguleika.
Til að ná þroska í list sinni, verður
maður sífellt að mæta nýjum og
áður óþekktum hlutum, einhverju
sem kemur á óvart.“
Reyndi að hafa áhuga
á öllu öðru en leikhúsi
Hvenær fékkstu fyrst áhuga á
leikhúsi?
„Ég held ég hafi í rauninni allt-
af haft áhuga á leikhúsi, frá því ég
fyrst man eftir mér, mismikinn að
vísu. Samt finnst mér eins og ég sé
alltaf að fá nýjan og nýjan áhuga
og það leikhús sem ég hafði áhuga
á í upphafi er kannski ekki það
leikhús sem ég hef áhuga á í dag.
Ég fór þessa venjulegu leið upp i
gegnum menntaskóla og þá var
áhugi minn þannig að nær væri að
kalla hann leikhúsdellu en leik-
húsáhuga. Einhverntíma á þess-
um menntaskólaárum kom að því
að mér fannst ég aldrei hafa hugs-
að um annað en leikhús og ég
reyndi að hrinda þeirri dellu frá
mér. Ég hellti mér á kaf í pólitík,
bókmenntir og myndlist og reyndi
að hafa áhuga á öllu öðru en leik-
húsi. En þetta var náttúrulega
ekkert annað en sjálfsblekking,
þannig að þegar að þvi kom að
maður þurfti að gera upp hug
sinn, eftir stúdentsprófið, og
ákveða hvað maður ætlaði „að
verða“, þá komst aldrei neitt ann-
að að en leikhús í mínum huga.“
Þú lærðir í Svíþjóð?
„Já, það má segja að nám mitt
úti í Svíþjóð hafi verið safn gull-
inna tækifæra. Maður skipuleggur
nám sitt að miklu leyti sjálfur i
skóla eins og Dramatiska institut-
et, þar sem um er að ræða fram-
haldsmenntun fyrir leikhúsfólk,
og þá er mikilvægt að vita eftir
hverju maður er að slægjast. Ég
held ég hafi nokk vitað hvað ég
vildi. Þegar maður er búinn að
horfa á leikhús og vinna i leikhúsi
og viða að sér teoretískum fróðleik
um leikhús, þá er maður kominn
með ákveðna drauma um það
hvernig leikhúsi maður vilji vinna
að. Maður er kominn með ákveðn-
ar stórar spurningar sem maður
þarf að fá svarað. Það voru bæði
þannig spurningar sem ég fékk að
einhverju leyti svarað í skólanum
og eins fékk ég tækifæri til að láta
reyna svolítið á eigin drauma.
Þarna fær maður að velja eigin
verkefni og einnig það hvernig
maður vinnur að þeim. Én siðan
kemur maður út á leikhúsmarkað-
inn og þá fer maður að vinna á allt
öðrum forsendum en sínum eigin.
Þá fer maður að reyna að koma til
móts við þær kröfur sem leikhúsið
gerir til manns.
Lýsandi dæmi þess
hverju einstakir lista-
menn geta tekið upp á
Leikstjórar á íslandi eru yfir-
leitt kallaðir af leikhúsunum til að
vinna ákveðin verkefni. Það er
undantekning að þeir komi inn í
leikhúsin sem frumkvöðlar og
stundum virðist sem leikstjóri
þurfi samtímis að vera leikhús-
stjóri til að geta valið sér verkefni.
Ég er ekkert frá því að leikhúsin
geti í mörgum tilvikum gefið bæði
hópum leikara og einstökum leik-
urum, leikstjórum og einstökum
kröftum innan leikhússins frjáls-
ari hendur og fengið á þann hátt
eitthvað nýtt og lífvænlegt inní
leikhúsið, í stað þess að útdeila
alltaf hlutverkum til listamann-
anna. Að þessu leyti hefur leikhús
eins og Alþýðuleikhúsið sérstöðu
og á kannski fyrst og fremst til-
verurétt vegna þess arna. Og þá er
Egg-Ieikhúsið einnig lýsandi
dæmi þess hverju einstakir lista-
menn geta tekið upp á. í rauninni
stórkostlegt dæmi um það hvað
getur gerst þegar listamaðurinn
bíður ekki eftir að einhver gefi
honum tækifæri, heldur skapar
sér sín tækifæri sjálfur. Það sem
hefur vakið athygli í vetur, bæði
hjá Egg-Ieikhúsinu og Alþýðu-
leikhúsinu, eru fyrst og fremst
dæmi um leiksýningar sem eru
sprottnar upp af áhuga listafólks-
ins sjálfs og bornar uppi af þeim
áhuga. Og sá áhugi smitar allt í
kringum sig og gefur þessum
leiksýningum líf, sem mér finnst
að Þjóðleikhúsið og Leikfélag
Reykjavíkur megi gjarnan draga
sinn lærdóm af. Ég held að báðar
þessar stofnanir þurfi að virkja
það fólk sem þær eru með á laun-
um og það fólk sem þær leita til, á
annan og nýjan hátt. Það þarf að
virkja ekki bara starfskrafta þess,
heldur líka frumkvæði þess.
Virkja ekki bara vinnuna, heldur
líka viljann til að vinna.“
Þú talaðir áðan um drauma í
sambandi við leikhús. Hefurðu séð •
einhverja þeirra rætast?
„Ég hef séð fullt af mínum
draumum rætast, aldrei alveg, en
alltaf að einhverju marki, í hverri
einustu sýningu sem ég hef tekið
þátt í. Éf þeir gerðu það ekki væri
ég vafalaust steinhættur. Svo
breytast draumarnir alltaf og sem
betur fer er maður alltaf að læra.“
Hvað á þetta líf
að innihalda?
Sagan segir okkur að listir
blómgist í kreppuástandi og í dag
er talað um kreppuástand. Hef-
urðu orðið var við í listum núna að
ástandið sé orðið svo slæmt?
„Ég held að ef listin á að fá byr
undir báða vængi í þessari kreppu,
þá þurfi listamennirnir að taka í
hnakkadrambið á sjálfum sér.
Mér finnst það ekki vera að gerast
í þessari kreppu. Énda held ég að
hún sé af öðrum toga en aðrar
kreppur. Við höfum það í rauninni
efnahagslega helvíti gott. Hins
vegar gengur þessi kynslóð, sem
nú er að berjast í bönkunum, út
frá ákveðnum lífsgæðum, sem bú-
ið er að innprenta fólki að séu ekki
bara sjálfsagðir hlutir, heldur <
Hfsnauðsynlegir. Það er gengið út
frá efnahagslegum gæðum sem
eru kannski alls ekki lifsgæði. Á
okkar tímum, einmitt á þessum
dögum, er alið á andrúmslofti sem
er allri list'og menningu fjand-
samlegt. Til dæmis er verið að tala
um að við þurfum að leita inn á
nýjar brautir í framleiðslugrein-
um okkar, iðnaði okkar. Og að við
þurfum að byggja meira á hugviti
okkar. Á sama tíma og þrengt er
meira og meira að skólum lands-
ins. Á sama tíma og öll sú hugans
næring, sem listin er, er líka gerð
hornreka. í tilefni af ári æskunnar
kemur fram í sjónvarpsþætti að
það þurfi að virkja skólana betur í
þágu atvinnulífs, það þurfi að
auka framleiðnina. Og hvernig
gerist það? Jú, lausnarorðið f dag
er tölva. En tölva til hvers?
Það er kannski kominn tími til
að staldra við og spyrja hvað þetta
líf eigi að innihalda, en ekki
hverju við getum bætt við í svo-
kölluðum lifsgæðum.
Ef það er rétt — og ég held það
sé mjög rétt — að við séum f
kreppu, þá held ég að við séum
miklu fremur í andlegri kreppu en
efnahagslegri kreppu. Þess vegna
held ég að ekkert komi okkur út úr
þessari kreppu annað en andans
afl. Ég á fyrst og fremst við að sú
lífshamingja, sem efnið og hlut-
irnir geta veitt okkur, er mjög
takmörkuð. Hinsvegar er ímynd-
unarafl mannsins ótakmarkað. Sá
brunnur er aldrei þurrausinn, en
mér finnst oft að við metum hann
ekki sem skyldi. Komum jafnvel
ekki auga á hann. Leikritið hennar
Nínu bendir meðal annars á þetta.
„Fugl sem flaug á snúru“ heitir
það.“
Er hann með?
„Fuglinn? Já, hann er það — f
mörgum myndum. Persónurnar
eru allar meira eða minna fuglar >
sem flogið hafa á snúru.“
KEFLAVÍK — NEW YORK — KEFLAVÍK
1. maí, 8. maí og 15. maí
flugleidir
FLUGFRAKT