Morgunblaðið - 25.06.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. JÚNÍ 1985
Riehard
Erlendar bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Faul Ferris: Richard Burton
1925—1984
Útg. Nel 1984
Richard Burton var lengst af
ævi sinnar umtalaöur og umdeild-
ur, ætli allir viti það ekki. Hann
varð ekki síður frægur fyrir líf sitt
utan sviðs og ljósa, einkamál hans
voru ákveðnum hópum eilíft um-
talsefni. Samband hans og Eliza-
beth Taylor sá slúðurdálkum
blaða fyrir ærnu efni og ekki laust
við að leikarinn Richard Burton
félli í skuggann af æsilegum frá-
sögnum af drykkjumálum þeirra
hjóna, glæsilegum gjöfum Burtons
til eiginkonu sinnar og svo fram-
vegis.
Bók Pauls Ferris kom fyrst út
1981 og dregur dám af því að Burt-
on var á lífi, þegar hún var skrif-
uð. í formála þessarar nýju útgáfu
kveður við töluvert annan tón,
jákvæðari og umburðarlyndari að
ekki sé sagt angurværari.
Burton
Paul Harris hefur sjálfsagt lagt
sig fram um efnisöflun og telur
upp í bókarlok tugi karla og
kvenna sem hann leitaði upplýs-
inga hjá, áður en hann hófst
handa um að skrifa bókina. Beztu
kaflar hennar að mínu viti snúast
um æsku og uppvöxt Burtons og
fyrstu ár hans á leiksviði. Þegar
líða tekur á fer svo að gæta meiri
ókyrrðar í lífi Burtons sjálfs og
hún speglast mæta vel í frásögn
Harris.
Eftir bókinni að dæma hefur
Burton verið flókinn og furðulega
samsettur maður; uppruni hans —
sonur fátæks námamanns í Wales
— fylgir honum alla tíð og ekki
laust við að Burton gangist upp í
að vekja athygli á erfiðri og
reynsluríkri bernsku. Skoðanir
hans og viðhorf á seinni árum
ganga þvert á uppruna hans, samt
rígheldur hann í hann, oft af
barnaskap og þröngsýni.
Leikarinn Richard Burton verð-
ur okkur ekki skýr. Drykkjubolt-
inn, skapofsamaðurinn, hégóma-
gjarni lífsnautnaseggurinn —
þessir birtast hins vegar ívið ljós-
ar.
Það er afleitt hversu höfundur
virðist í öllum meginatriðum held-
ur andsnúinn manninum sem
hann er að skrifa um. Nema í
formálanum. En þá er Burton líka
dáinn.
Erlendar bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Rene Lecler: The 300 Best Hotels in
the World.
Fimmta útg. 1985, Macmillan
Án efa er það mjög afstætt hvað
ferðamenn telja góð hótel á ferð-
um sínum til og frá um heiminn.
Það er misjafnt, eftir hverju menn
eru að sækjast, hvort komið er í
næturstað til þess eins að fá gott
rúm og hvíld ellegar hvort menn
ætla að dvelja lengi á sama staðn-
um og þarfir því fleiri. Viðskipta-
frömuðir á ferðum sækjast sjálf-
sagt eftir öðru, þeir vilja góða
símaþjónustu og telexfyrir-
greiðslu, aðstöðu til skýrslugerða
á herbergjum og hvaðeina. En
alltaf skiptir það ferðamanninn
máli, hvernig tekið er á móti hon-
um á framandi stöðum, það liggur
í augum uppi.
Þau þrjú hundruð hótel víðsveg-
ar um heiminn sem höfundur hef-
ur valið hér eiga að gefa vísbend-
ingar sem koma að hagnýtu gagni.
Talin eru upp herbergi, stærð
þeirra og búnaður, veitingastofur
innan hótels, fjarlægðir á flugvöll,
inn í verslunarhverfi, funda- og
ráðstefnuaðstaða og svo mætti
lengi telja. Aftur á móti er ekki
vikið að verðlagi sem ætti þó að
vera óhætt, þvi mér sýnist bókin
vera endurskoðuð árlega. Stund-
um er þá einnig bætt inn i hana
nýjum gististöðum og aðrir felldir
út.
Þegar það er haft í huga að
nokkur mjög þekkt hótel eins og
Oriental í Bangkok og Madarin í
Hong Kong eru meðal þeirra sem
höfundur velur má þó draga þá
ályktun að verðlag sé hressilega
fyrir ofan meðallag. Ýmsar ágæt-
ar leiðbeiningar eru aftast í bók-
inni sem ættu raunar ekki síður að
koma að notum en hótelupptaln-
ingin sjálf.
VIÐ HAFIÐ
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
SLÆGÐIR STRAUMFISKAR
NÆTUR.
LjóA og kveðskapur eftir Finn
Magnús Gunnlaugsson.
Á kostnað höfundar 1985.
Eitt af ljóðum Finns Magn-
úsar Gunnlaugssonar í Slægð-
um straumfiskum nætur nefn-
ist Við hafið:
Þú stendur við hafið
skoðar komandi öldu
með mér.
Égteká mig rögg
við hlið þína
brosi.
Af velþóknun yfir mönnunum
hraðar þú
þinni för.
Það spillir ekki að rekast á
jafn laglegt ljóð í fyrstu bók
höfundar. Dregin er upp ein-
Hraðskeyti frá
svefni til vöku
Geirlaugur Magnússon:
ÞRÍTÍÐ.
Sauðárkróki 1985.
Geirlaugur Magnússon sendir
„hraðskeyti frá svefni til vöku“,
hann orðar hugsanir sínar
sparlega og hefur tileinkað sér
ljóðstíl sem minnir á skeyta-
skrif. Þetta er ekki alveg nýtt
hjá Geirlaugi, en hvað mest
áberandi í Þrítíð. Þessi snotra
bók hönnuð af Guðbrandi
Magnússyni og með kápu eftir
Gyrði Elíasson er til marks um
að Geirlaugur Magnússon sæk-
ir fram í skáldskap sínum, leit-
ar nýrra leiða til tjáningar.
Það er margt skemmtilega
orðað hjá Geirlaugi í Þrítíð:
leingst
lýsir
af vængjum íkarosar
jafnt
eftir fallið
augliti til auglits
við torgklukkuna
sverjum
eilífa tryggð
liðnum stefnumótum
studdir
brunnum vegvísum
stefnum
galvaskir
martraðir gleymskunnar
leingst
lýsir
af vængjum íkarosar
jafnt
eftir fallið
Endurtekningar setja svip á
ljóðin. Aðferð skáldsins gerir
ljóðin músíkölsk svo að titlar
eins og Einnar nætur blús og
Fleiri nátta blús koma ekki á
óvart.
Geirlaugur lætur ekki nægja
að draga upp mynd nútíðar.
Hann er gagnrýninn höfundur
og þótt hann segi að þögnin sé
áhrifamesta tjáningarmeðalið
ber að trúa þeim orðum varlega.
í ljóðum eins og Warszawa í ára-
tuga fjarlægð þar sem koma við
sögu „austrænir skröltormar" er
hann skorinorður, en ástarsaga
ljóðsins verður áhrifameiri en
böl byltingarinnar.
Eins og alltaf þegar skáld hafa
náð vissri tækni er hætta á
sjálfvirkni. Stundum eru upp-
talningar fyrirferðarmiklar, röð
orða og mynda sem þjóna ekki
öðrum tilgangi en standa fallega
á blaði. Að þessu leyti verður
tómahljóð á stöku stað í Þrítíð.
En bókin er að mínu viti lang
kraftmesta verk Geirlaugs og
ástæða er til að gera strangar
kröfur til hans í framtíðinni.
Þótt hann hafi ekki sent frá sér
margar ljóðabækur verður hann
naumast talinn ungskáld, fædd-
ur 1944.
Finnur Magnús Gunnlaugsson
föld og skýr mynd, en um leið
vakið til umhugsunar. Hvers
vegna hraðar „þú“ ljóðsins för
sinni af velþóknun yfir mönn-
unum?
Svona hljóðlátur er Finnur
Magnús Gunnlaugsson ekki
alltaf í ljóðum sínum. Hann
getur verið mælskur og kjaft-
for, stundum hálfgerður froðu-
snakkur. Einkum á þetta við
um ádeiluljóð. Skelfing er erf-
itt að yrkja frumleg ádeiluljóð.
Þetta gildir þó ekki um
hressilegt málfar ljóðs sem
nefnist I þorpinu. Stórt tekur
höfundurinn að vísu upp í sig:
„Þegar þú/ helvítis öskuhauga-
rottan/ nógu lengi hefur bás-
únað/ lýðræðislega/ útum fé-
lagstengslanetið/ smáborgara-
legum þvættingnum..." En
verður ekki ljóðið lífrænt í lok-
in þrátt fyrir allt:
Þá muntu þarfnast mín vinur
sem vinar
að fylla þig vinur
af frjósömum ilmandi skít.
Það er víða galvösk fram-
setning i ljóðum Finns Magn-
úsar Gunnlaugssonar, en
skortur á nákvæmni í orðavali
og tilfinningu fyrir málinu há-
ir honum nokkuð. Þetta getur
þó varla talist aðfinnsluatriði
þegar fyrsta bók höfundar á i
hlut því að vönduð vinnubrögð
eru að verða sjaldgæf hjá byrj-
endum, jafnvel hjá skáldum
margra bóka. En ætli það sé
ekki líka ámælisvert þegar
skáld vanda sig um of, dútla
við orðin án þess að hafa nokk-
uð að segja.
Ungum mönnum er það eðli-
legt að láta móðan mása og
sjást ekki fyrir. Þótt Slægðir
straumfiskar nætur geti varla
talist mjög eftirtektarverðir
syndir þó einn og einn með sín-
um hætti.
Það er lífsmark með þeim.
Stríðsmenn
á stuttbuxum
Myndbðnd
Sæbjörn Valdimarsson
Blood and Honor irkVi
Youth Under Hitler Þýsk-bresk frá
1981. Sýn.tími: 210 mín.
Myndband þetta, sem greini-
lega er samansett úr þáttaröð úr
sjónvarpi, fjallar um Hitlers-
æskuna, hvernig hún breytist úr
hópi drengja í harðsoðna og mis-
kunnarlausa striðsmenn, og þau
áhrif sem nasisminn hafði á allt
þýska þjóðfélagið.
í byrjun myndarinnar, 1932,
er kynnt fyrir okkur það bága
kreppuástand sem rikti í Þýska-
landi. Síðan er fylgst með þróun-
inni fram til 1939, að innrásin er
gerð í Póllandi. B&H gerist í
dæmigerðri smáborg og fylgst er
með hópi pilta og foreldra
þeirra. Það kemur fljótt í ljós
eftir valdatöku nasista, snemma
á fjórða áratugnum, að engin
framtíð bíður þeirra sem snið-
ganga þá. Að auki smjúga þessi
nýju „trúarbrögð“ inní sálina
með aðstoð kyngimagnaðs áróð-
urs.
Líkt og í Holocaust, er reynt að
skilgreina þær aðstæður sem
lágu til grundvallar því að ein
menntaðasta þjóð heims gerðist
sú villimannlegasta. Hvernig hin
velsmurða maskína nasismans
dreif á eldingarhraða hið bág-
borna efnahagsástand Þýska-
lands úr vesæld kreppunnar uppí
þjóðrembingsfullt glæsiveldi og
hvernig hinn lævísi, takmarka-
lausi áróður úr öllum áttum
svipti menn heilbrigðri skyn-
semi.
En ekki síst fjallar B&H um
falsvonina, hvernig draumurinn
breytist í martröð, þar sem eng-
in er óhultur.
Vondur varalitur
Lipstick Vt
Leikstjóri: Lamont Johnson.
Framleiðandi: Dino De Laurentiis,
Freddie Field.
Kvikmyndataka: Bill Butler.
Tónlist: Michael Polnareff.
Handrit: David Rayfíeld.
Aðalhlutverk: Margaux Hem-
ingway, Perry King, Ann Bancroft,
Chris Sarandon, Mariel Hem-
ingway.
Bandarísk, frá Paramount. Frum-
sýnd 1976. 90 mín.
Mér er til efs að Lipstick hafi
nokkurn tíma verið sýnd hér-
lendis í kvikmyndahúsi, þrátt
fyrir að hún hafi verið nokkuð
stórhuga framleiðsla 1976. Enda
ein fyrsta mynd ítalska stór-
myndaframleiðandans Dino
DeLaurentiis, eftir að hann
flutti bækistöðvar sínar til
Bandaríkjanna frá Ítalíu um
miðjan síðasta áratug.
Myndin fjallar um glæsilega
sýningarstúlku, (Margaux Hem-
ingway) sem er nauðgað af ein-
um aðdáanda hennar, (Chris
Sarandon). Smán hennar verður
svo enn meiri þegar hann er
sýknaður í réttarhöldunum. Þá
er komið til kasta litlu systur,
(Mariel Hemingway), sem leggur
þá snöru fyrir nauðgarann sem
dugar.
Efnisþráðurinn býður uppá
mun betri mynd en raan ber
vitni. En bæði er Lipstick með
afbrigðum illa skrifuð, en versti
galli hennar er þó einn sá lygi-
lega lélegasti leikur sem þekkist
í allri kvikmyndasögunni. Það er
sjón sögu ríkari að sjá hinn
bráðfallega afkomanda skáldjöf-
ursins, Margaux, rústleggja feril
sinn í þessu eina hlutverki. Það
sem þokkalega er gert hreinlega
kafnar í þeim ósköpum.
„300 beztu hótel
in“ í heiminum