Morgunblaðið - 09.07.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚLÍ 1985
saga
c/ass
Fullt fargjald til flestra áfangastaða
FLUGLEIÐA í Evrópu. Börn innan 12 ára
greiða helmingi minna en fullorðnir.
Engar kvaðir né lágmarksdvöl. Hámarks-
dvöl er eitt ár.
Hríngdu í síma 25100 eða komdu við
á næstu sölusknfstofu okkar
FLUGLEIDIR /m?
Lyfjabókin
- eftir Vilhjálm
G. Skúlason
Það mun hafa verið franski rit-
höfundurinn Voltaire (1694—
1778), sem sagði, að læknar væru
menn í dökkum fötum, er létu lyf,
sem þeir vissu ekkert um í líkama,
sem þeir vissu lítið um. En síðan
er mikið vatn runnið til sjávar og
þekkingu á mannslíkamanum hef-
ur fleygt fram og nýjum og í sum-
um tilvikum betri lyfjum hefur
fjölgað svo, að erfitt er að henda
reiður á. í hnotskurn má segja, að
framfarir í lyfjafræði, einkum á
þessari öld, hafi gefið manninum
möguleika á betra og lengra lífi
með því grundvallarskilyrði, að
þau séu notuð á réttan hátt. Það
er því ekki undarlegt, að almenn-
ingur sækir mjög I lyf gegn hvers
konar sjúkdómum og kvillum og
varla getur sú læknisaðgerð talist
merkileg, þar sem lyf koma ekki
við sögu. Ennfremur hafa svokall-
aðar sjálflækningar (self-medica-
tion), sem byggja mjög á lyfjum
aukist verulega á síðustu árum og
hvort sem mönnum líkar betur
eða ver, er ósennilegt að sú breyt-
ing á lyfjadreifingu, sem sjálf-
lækningar hafa í för með sér, verði
stöðvuð. Sá munur sem er á lyfj-
um fyrri tíma, sem einkum voru
hvers konar jurtalyf og þeirra
samtengdu og mikilvirku lyfja,
sem notuð eru í dag, er í grófum
dráttum sá, að notkun þeirra fyrr-
nefndu byggðist á reynslu geng-
inna kynslóða. Um gagnsemi
þeirra samkvæmt mati nútíma-
manna, eru mjög skiptar skoðanir.
Þau höfðu þó þann ótvíræða kost,
að varla var hægt að fara sér að
voða með notkun þeirra flestra.
Þau síðarnefndu byggjast aftur á
móti á vísindalegri þekkingu og
eru mikilvirk, hvort sem verkun
þeirra er beint til gagns eða
ógagns. Notkun þeirra er því mjög
vandasöm. Loks má benda á, að
notkun svokallaðra náttúrumeð-
ala (naturlákemedel) er orðin
veruleg hér á landi. Af framan-
sögðu er ljóst, að verkefni lyfja-
fræðinga eru ærin og fara vax-
andi, þar sem þeir eru alltaf síð-
asti hlekkurinn í dreifingu lyfja
til almennings. Auk starfsemi
þeirra við framleiðslu lyfja og
lyfjaforma ber þeim einnig það
hlutverk að tryggja rétta og sem
árangursríkasta notkun lyfja,
hvort sem þeim er ávísað með
lyfseðli eða þeim er dreift án lyf-
seðils.
Hætta er á, að þegar almenn-
ingur fær greiðari aðgang að lyfj-
um, sem lyfjaframleiðendur munu
óspart stuðla að, verði farið að líta
á þau sem almenna verslunarvöru.
( þessu liggur að mínu mati veru-
leg hætta, sem nauðsynlegt er að
bregðast við í tíma með hvers kon-
ar upplýsingastarfsemi vegna
þess, að almenningur veit lítið um
lyf, en notar þau mikið. Með upp-
lýsingastarfsemi á ég ekki við
„statistikk", heldur raunverulegar
upplýsingar um þá gagnsemi, sem
hægt er að hafa af lyfjum, þegar
þau eru notuð á réttan hátt og þá
hættu, sem af þeim getur stafað,
ef þau eru misnotuð. Allar áreið-
anlegar upplýsingar um lyf fyrir
almenning eru því nauðsynlegar
og ber að fagna þeim.
Nýlega hafa tveir ungir lyfja-
fræðingar, Finnbogi Rútur Hálf-
dánarson og Guðrún Edda Guð-
mundsdóttir, bætt myndarlega við
í þessum efnum, þar sem þau hafa
tekið sig til og þýtt bók, sem á
frummálinu heitir Medicinskabet,
eftir danska lækninn og lyfja-
fræðinginn Niels Björndal. Þessi
bók kom fyrst út í Danmörku árið
1977 og hét þá Lægemidler i
hverdagen og á síðast liðnu ári
kom fimmta endurskoðaða útgáfa
hennar á markað. Útgefandi bók-
arinnar hér á landi er ísafoldar-
prentsmiðja hf.
Það er ekki að undra, að bók
þessi hefur átt miklum vinsældum
að fagna í Danmörku, þar sem hún
er mjög aðgengileg og auðlesin og
þannig upp byggð, að auðvelt er að
átta sig á hvar skuli leita að upp-
lýsingum um lyf og lyfjaflokka.
Þeim er raðað eftir svokölluðu
ATC kerfi, en það er uppbyggt í
meginatriðum með hliðsjón af
þeim stað í Iíkamanum, sem lyfin
verka einkum á, t.d. æðavíkkandi
lyf, hægðalyf. Stundum er lyfjum
þó raðað eftir efnafræðilegri
flokkun svo sem amfetamínlyf,
penicillínlyf eða að einstaka lyfi er
lýst sem slíku, t.d. pentazócín.
Aftast í bókinni er atriðaskrá,
sem auðveldar staðsetningu þess,
sem leitað er í bókinni.
I meginatriðum eru einstakar
greinar þannig upp byggðar, að
fyrst er gerð almenn grein fyrir
þeim lyfjaflokki, sem ætlun er að
lýsa, en síðan er gerð grein fyrir
því notagildi, sem viðkomandi
efnasamband hefur og hvaða
aukaverkanir það getur haft og að
lokum eru heiti þeirra lyfjaforma,
sem viðkomandi efnasamband
hefur og hvaða aukaverkanir það
getur haft og að lokum eru heiti
þeirra lyfjaforma, sem viðkom-
andi efnasamband er í. Þessi heiti
eru venjulega skráð bæði samheiti
og sérheiti. Með þessum upplýs-
ingum eiga leikmenn að geta áttað
sig á eiginleikum þeirra lyfja, sem
þeir þurfa að nota hvort sem þeim
er ávísað á lyfseðli eða þeirra er
aflað án lyfseðils.
Stundum er greint frá uppruna
og sögulegri þróun lyfja, sem eyk-
ur gildi bókarinnar og gerir hana
skemmtilega aflestrar. Til dæmis
að taka má nefna fúkkalyfið link-
ómycín, sem sveppurinn Strepto-
myces lincolnensis gefur frá sér.
Hann er nefndur eftir fundar-
staðnum, Lincoln í Nebraska.
Óhætt er að fullyrða, að mjög
Vilhjálmur G. Skúlason
„Verkefni lyfjafræðinga
eru ærin og fara vax-
andi, þar sem þeir eru
alltaf síðasti hlekkurinn
í dreifingu lyfja til al-
mennings.“
vandasamt er að semja eða þýða
bækur um lyfjafræði á íslensku,
þar sem góðra fagorða er oft vant.
Við fljótlega athugun sýnist mér
þó, að þýðendum hafi tekist að
gera verkinu mjög góð skil og að
bókin sé hin læsilegasta fyrir
leika og lærða. Þó get ég ekki látið
hjá líða að benda á, að Morfeus
(sem morfín er nefnt eftir) var
ekki guð svefnsins í goðafræði
Grikkja heldur guð drauma.
Svefnguð var Hypnos faðir Morfe-
usar og er nafn hans notað í orð-
inu hypnotika, sem merkir svefn-
lyf. Ennfremur er ég ekki sáttur
við notkun orðskrípisins eiturlyf,
enda þótt það sé mikið notað í ís-
lensku máli. Þá er venja að kalla
smitsjúkdóminn . .
trypanosomiasis
svefnsýki, en aftur á móti er narco-
lepsia venjulega þýtt með orðinu
skyndimók á íslensku.
Þessar athugasemdir eru smá-
vægilegar og koma að lítilli sök
þar sem fagorð eða tækniorð er í
mörgum tilvikum haft innan
sviga. Aðalatriðið er, að þeim
Finnboga Rúti og Guðrúnu Eddu
hefur tekist að þýða þessa ágætu
bók með prýði og stuðla þannig að
þekkingu almennings á lyfjum,
sem ekki er aðeins æskilegt heldur
beinlínis bráðnauðsynlegt. Er með
góðri samvisku hægt að mæla ein-
dregið með þessari ágætu bók við
alla þá, sem vilja leita sér upplýs-
inga í því skyni að nota lyf ávallt á
réttan hátt og í þeirri fullvissu að
hún muni sjaldan bregðast þeim.
Höfundur er prófessor í lyfjmefna-
fræði rið Hískóla íslmnds.
I
ENQUIRER
FÆST
VÍÐA
ARTHRITI
kemur út
vikulega