Morgunblaðið - 25.09.1985, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER1985
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER1985
25
lltargmiHiifcifr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, simi 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakiö.
Blikur á lofti í ís-
lensku efnahagslífi
Það er ekki rétt að við
höfum samið við
verkalýðshreyfinguna um
ákveðið verðbólgustig. Alþýðu-
sambandið og Vinnuveitenda-
sambandið gerðu með sér samn-
inga, þar sem gengið var út frá
ákveðnum verðbólguforsendum,
en það var aldrei talað einu orði
um það við okkur." Þetta var
svar Steingríms Hermannsson-
ar, forsætisráðherra í Morgun-
blaðinu í gær þegar hann var
spurður um það hvort ríkis-
stjórnin stæði ekki höllum fæti,
nú þegar forsendur um verð-
lagsþróun, sem miðað var við
þegar kjarasamningar voru
gerðir í sumar, væru að bresta.
Jafnvel þótt forsætisráðherra
hafi rétt fyrir sér um að aðilar
vinnumarkaðarins hafi ekki
rætt við ríkisstjórnina um verð-
bólguforsendur samninganna
15. júní síðastliðinn, þá er ljóst
að það er siðferðileg skylda
stjórnvalda að tryggja að þær
forsendur standist. Um það
verður ekki deilt, að kjarasamn-
ingarnir lögðu þessa skyldu á
herðar stjórnarflokkanna.
Steingrímur Hermannsson for-
sætisráðherra viðurkenndi
þessa skyldu ríkisstjórnarinnar
í hátíðarræðu á Austurvelli 17.
júní, en þar sagði hann meðal
annars: „Lífskjörin verða alls
ekki lengur styrkt með erlendri
lántöku. Verkföll og vinnudeilur
eru heldur ekki lausnin. Það
væri öruggasta leiðin til glötun-
ar. Því er sérstök ástæða til að
fagna þeim samningum sem nú
hafa náðst. Við gerð þeirra réð
skynsemin.
Nú hvílir sú ábyrgð á stjórn-
völdum, að verðlagsforsendur
haldist og raunveruleg kjarabót
verði. Það mun takast."
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, sagði að
samningarnir tryggðu jafnvægi
í efnahagsmálum. Og Þorsteinn
bætti við í samtali við Morgun-
blaðið 19. júní síðastliðinn: „Að
vísu verður heldur meiri verð-
bólga, en sú efnahagslega koll-
steypa sem menn voru farnir að
óttast í haust í kjölfar hat-
rammra átaka á vinnumarkaði
verður ekki. Verðbólga heldur
áfram að dvína, en verður ekki
keyrð upp á nýjan leik, sem er
auðvitað allt annars eðlis. Þess-
ir samningar eru því liklegri til
að styrkja kaupmátt og valda
betra jafnvægi í efnahags-
málum en annars hefði verið."
Ein meginforsenda þess að
ríkisstjórninni takist ætlunar-
verk sitt um að skapa jafnvægi
í efnahagsmálum, er að friður
ríki á vinnumarkaðinum. Með
kjarasamningunum í júnímán-
uði er leið fékk ríkisstjórnin
tækifæri til að ná tökum á efna-
hagsmálum á nýjan leik. Því
miður hefur þetta tækifæri ekki
verið nýtt sem skyldi. Það er því
enn mikilvægara að friður ríki
og til þess að svo megi verða, er
ljóst að ríkisstjórnin verður að
tryggja að þær forsendur sem
aðilar vinnumarkaðarins settu
sér bresti ekki. Ef rétt er að þær
séu þegar brostnar verða
stjórnvöld að koma til móts við
launþega, með einhverjum
hætti. Besta leiðin er að draga
úr skattheimtu og minnka um-
svif ríkisvaldsins.
Að undanförnu hefur ríkis-
stjórnin verið að vinna að gerð
fjárlaga fyrir næsta ár. Gert er
ráð fyrir að ríkisútgjöld sem
hlutfall af þjóðarframleiðslu
verði óbreytt frá því sem nú er,
eða 28,2%. Vonandi tekst að
halda þessu hlutfalli, en draga
verður í efa að þetta markmið
náist. Reynsla undanfarinna
ára sýnir að í meðförum Al-
þingis hækka fjárlög frá því
sem lagt er til í frumvarpi fjár-
málaráðherra. Það er því lík-
legra að útgjöld ríkisins á
næsta ári hækki, fremur en
hitt. Áhrif þess yrðu þau að
spenna í efnahagslífinu ykist og
markmið stjórnarinnar um
verðbólgu yrði fjarlægara.
En jafnvel þó frumvarp til
fjárlaga hafi fengið samþykki
stjórnarflokkanna, er of
snemmt að segja að erlend
skuldasöfnun hafi verið stöðv-
uð. Lánsfjáráætlun og þjóð-
hagsáætlun eru enn óaf-
greiddar. Hvað í þeim mun fel-
ast veit enginn, enn sem komið
er.
í þeim tillögum sem liggja
fyrir er gert ráð fyrir að leggja
25% vörugjald á innlenda sem-
entsframleiðslu og á innfluttar
byggingarvörur. Afleiðing þessa
er hækkun á byggingarkostnaði
og íbúðaverði almennt. Þannig
mun byrði húsbyggjenda og
-kaupenda þyngjast. Á hvern
hátt stjórnvöld hyggjast létta
undir með þessum aðilum er
ekki vitað.
Það eru ýmsar blikur á lofti í
íslensku efnahagslífi, sem kalla
á markvissa stjórn efnahags-
mála. Lækkun dollarans hlýtur
að vera öllum áhyggjuefni.
Óvíst er hvort lækkun hans er
til frambúðar, en sé svo mun
það koma illilega niður á sjáv-
arútveginum og heimilum
landsins, ef ekkert verður að
gert. Á það benti forsætisráð-
herra í nýlegu samtali við
Morgunblaðið og ríkisstjórnin
fjallaði um máliö í gær eins og
sagt er frá annars staðar í
Morgunblaðinu. Vonandi tekst
okkur að standast þau áföll.
sem af þessi gæti leitt. En
mikilvægustu tekjur okkar eru í
dollurum, en útgjöld í Evrópu-
myntum.
Bresk stjórnmálabarátta:
Stefnufestu með
sanngirni stefnt
Thatcher
gegn
— eftir Björn
Bjarnason
STAÐFESTA með sanngirni er
kjörorð Davids Owen, leiðtoga
breska Jafnaðarmannaflokksins
(Social Democratic Party, SDP).
Hann er sá stjórnmálamaður, sem
hefur verið mest í sviðsljósinu í
Bretlandi þennan septembermán-
uð. Vinsældir hans hafa aukist
jafnt og þétt. Samkvæmt skoðana-
könnun í Daily Telegraph 19. sept-
ember, telur almenningur Owen
besta forsætisráðherraefni Breta
(24%) að Margaret Thatcher und-
anskilinni (27%). I ágúst naut
David Owen minnst álits að þessu
leyti (16%) og var þá bæði á eftir
David Steel, leiðtoga Frjálslynda
flokksins, og Neil Kinnock, leið-
toga Verkamannaflokksins. Nú
hefur Kinnock lent í neðsta sætinu
(18%) og Steel í þriðja sæti (19%).
Stjórnmálabarátta í Bretlandi
snýst að verulegu leyti um vin-
sældir flokksleiðtoga, eins og víð-
ast hvar annars staðar. Sagt hefur
verið, að breski forsætisráðherr-
ann hafi meira vald en forseti
Bandaríkjanna á heimavelli, þar
sem hann ráði bæði yfir fram-
kvæmdavaldinu og stjórni meiri-
hlutanum á þingi. Þótt breskir
stjórnmálaflokkar fái svo að segja
aldrei stuðning meirihluta kjós-
enda, geta þeir auðveldlega fengið
meirihluta í Neðri málstofu breska
þingsins með innan við 40% at-
kvæða. Fylgi fjórðungs kjósenda
dugar hins vegar aðeins til að fá
25 þingmenn af þeim 650 sem sitja
í Neðri málstofunni.
Jafnaðarmannaflokkurinn var
stofnaður 1981 af þingmönnum og
frammámönnum úr Verkamanna-
flokknum, sem sættu sig ekki við
vaxandi áhrif vinstrisinna innan
flokksins. í kosningunum 1983
gerði Jafnaðarmannaflokkurinn
bandalag við Frjálslynda flokkinn,
sem hefur verið einskonar vara-
skeifa í breskum stjórnmálum
síðan í fyrri heimsstyrjöldinni.
Þessir tveir flokkar ganga nú
saman undir heitinu Bandalagið.
— Samkvæmt könnuninni frá 19.
september, nýtur Bandalagið nú
stuðnings flestra kjósenda í Bret-
landi (39%), Verkamannaflokkur-
inn er í öðru sæti (29,5%) og
íhaldsflokkurinn í þriðja (29%).
Sé miðað við niðurstöður fyrri
skoðanakannana tapar Verka-
mannaflokkurinn nú fylgi, en bæði
Bandalagið og Ihaldsflokkurinn
eru f sókn. Samkvæmt þessum
tölum fengi Bandalagið 258 þing-
menn, Verkamannaflokkurinn 245,
íhaldsflokkurinn 121 og aðrir 26.
Ólíkar skoðanir
Það setur svip á Frjálslynda
flokkinn, að hann hefur í rúm
sextíu ár verið án stjórnarábyrgð-
ar og einnig án þeirrar ábyrgðar,
sem hvílir á forystuflokki bresku
stjórnarandstöðunnar. Af forystu-
mönnum frjálslyndra, þykir David
Steel sá eini sem nýtur almenns
trausts til ríkisstjórnarsetu. Tals-
menn allskyns pólitískra sérsjón-
armiða hafa náð langt innan
Frjálslynda flokksins; einskonar
draumóramenn í stjórnmálum.
Með vaxandi fylgi í bandalagi
við Jafnaðarmannaflokkinn þykir
þess hafa gætt á siðasta flokks-
þingi frjálslyndra í Dundee, sem
haldið var, þegar Daily Telegraph
birti niðurstöður fyrrgreindrar
skoðanakönnunar, að þingfulltrú-
ar taki ábyrgari afstöðu til mála
en áður.
Á flokksþinginu í fyrra sam-
þykktu frjálslyndir, að næðu þeir
völdum myndu þeir beita sér fyrir
því, að bandarískar stýriflaugar
yrðu fluttar frá Bretlandi. Þetta
gengur þvert á stefnu Jafnaðar-
mannaflokksins. í upphafi flokks-
þings hans 8. september sl. gaf sá
þingmaður frjálslyndra, sem hafði
beitt sér fyrir ályktuninni gegn
stýriflaugunum, út yfirlýsingu um
að hann hefði skipt um skoðun:
Það væri ekki rétt með hliðsjón
af afvopnunarviðræðum Banda-
ríkjamanna og Sovétmanna í Genf
að fjarlægja bandarísku stýri-
flaugarnar frá Bretlandi einhliða.
þetta samrýmist stefnu Jafnaðar-
mannaflokksins.
Stjórnmálaskýrendur benda á,
að Frjálslyndi flokkurinn standi
að ýmsu leyti nær Verkamanna-
flokknum í stefnu en Jafnaðar-
mannaflokkurinn. Kjörorð Davids
Owen: Staðfesta með sanngirni
höfðar til þeirra kjósenda, sem
dást að festu Margaretar Thatcher
en telja, að hana skorti sanngirni
og samúð með þeim, sem þarfnast
opinberrar umhyggju og aðstoðar
í einni mynd eða annarri.
Vandi Verkamanna-
flokksins
Sambandið á milli Verkamanna-
flokksins og alþýðusambandsins
(TUC) er náið. Svo náið, að á þingi
Alþýðusambandsins samþykkja
menn ályktanir í því skyni að
binda hendur leiðtoga og þing-
manna Verkamannaflokksins.
Þing Alþýðusambandsins var
haldið í lok ágúst. Ætla hefði
mátt, að það snerist að mestu um
vanda þeirra, er eiga um sárt að
binda vegna atvinnuleysis. Vand-
ann, sem varpar mestum skugga á
stjórn Thatchers, en 14,2% Breta
eru án atvinnu. Alþýðusambands-
þingið snerist þó ekki um þetta
heldur einkenndist það af valda-
streitu. Af kaldhæðni hefur verið
bent á það, að verkalýðsrekendur
hafi takmarkaðan áhuga á hinum
atvinnulausu; þeir borgi engin fé-
lagsgjöld. Þeir greiða á hinn bóg-
inn atkvæði og þess vegna verða
stjórnmálamennirnir að ná til
þeirra.
DAVID
OWEN
Meðal þeirra breytinga, sem
Thatcher hefur náð fram, er, að
nú er skylt að leita álits félaga í
verkalýðsfélögum, áður en gripið
er til verkfallsvopnsins. I lok ágúst
reyndi á þetta í félagi járnbrauta-
starfsmanna. Stjórn ríkisjárn-
brautanna hefur ákveðið að fækka
lestarvörðum. Þetta leiddi til
skæruverkfalla. Boðað var til
skriflegrar atkvæðagreiðslu meðal
um 11.000 lestarvarða. Allir gengu
að því sem vísu, að stjórn járn-
brautarstarfsmanna næði sínu
fram og fengi umboð til verkfalls-
aðgerða. En lestarverðirnir vildu
ekki fara í verkfall. Þetta var reið-
arslag fyrir verkalýðshreyfinguna.
Verkalýðsforingjar eru á móti
því, að þeir verða að bera ákvarð-
anir um verkföll undir hina al-
mennu félagsmenn. í lögunum,
sem skylda þá til að efna til at-
kvæðagreiðslu, eru ákvæði um að
ríkissjóður eigi að greiða póst-
kostnað við það, þegar efnt er til
skriflegrar atkvæðagreiðslu um
vinnustöðvanir. Stjórn Alþýðu-
sambandsins telur það af hinu illa,
að einstök félög nýti sér þennan
rétt til opinbers fjárstuðnings,
með því séu þau að þiggja blóð-
peninga til athæfís, er stangist á
við hagsmuni hreyfingarinnar.
Félag byggingarverkamanna, sem
í eru um ein milljón manna, hefur
þegið þennan fjárstuðning frá
ríkinu. Á þingi Alþýðusambands-
ins neitaði stjórn þess að breyta
stefnu sinni í þessu efni. Lá við
klofningi sambandsins vegna
þessa máls, sem va leyst á síðustu
stundu með því að ákveðið var, að
MARGARET
THATCHER
efnt skyldu til atkvæðagreiðslu
meðal byggingarmanna, um það
hvort þeir vildu styðja stefnu
stjórnar sinnar og segja sig þar
með úr Alþýðusambandinu eða
halda áfram þátttöku í því og
hafna fjárstuðningi ríkisins. At-
kvæðagreiðslan fer fram í nóvem-
ber en úrslitin veða kynnt í janúar.
Alþýðusambandsþingi sam-
þykkti að styðja kröfugerð Art-
hurs Scargill, formanns Sambands
námuverkamanna, um að mál allra
þeirra námuverkamanna, sem
handteknir voru vegna hins ólög-
mæta námuverkfalls, verði tekin
upp að nýju; félög námumanna fái
endurgreiddar þær skaðabætur,
sem þeim var gert að inna af
hendi; og námum verði því aðeins
lokað, að þar finnist ekki kol. Þessi
samþykkt þingsins gekk þvert á
vilja forystumanna Alþýðusam-
bandsins og kom Neil Kinnock,
leiðtoga Verkamannaflokksins, í
opna skjöldu. Hann sagðist hafa
síðasta orðið um þetta, þegar hann
væri orðinn forsætisráðherra en
ekki Scargill.
Léttvæg tök verkalýðsforys-
tunnar jafnt á fulltrúum á þingi
Alþýðusambandsins, stjórnun ein-
stakra félaga og almennum félags-
mönnum, þegar tekist er á um
það, hvort efnt skuli til verkfalla
eða ekki, eru hættuleg fyrir Verka-
mannaflbkkinn. Hann býður upp á
þann kost helstan gegn efnahags-
stefnu íhaldsflokksins, að góðu
samkomulagi við verkalýðsforyst-
una verði mótuð efnahagsstefna,
er skapi frið á vinnumarkaðnum,
leiði til bættra kjara launþega og
dragi úr atvinnuleysi. En hvers
virði er samkomulag við valda-
lausa verkalýðsforystu? Eða öfga-
menn eins og Scargill?
Stefna Owens
David Owen segist ekki vera
andvígur því, að efnt sé til skrif-
legrar atkvæðagreiðslu um kjara-
mál og vinnustöðvanir í verkalýðs-
félögum. Hann hvetur menn einnig
til þess að hafa þrek til að hafna
Arthur Scargill og þeim öfga-
mönnum, sem fylgja honum að
máli. (Rétt eftir þing Alþýðusam-
bandsins var skýrt frá því, að
Scargill hefði farið til Moskvu í
því skyni að stofna alþjóðasam-
band námuverkamanna í sam-
vinnu við verkalýðsforinga (!) í
Sovétríkjunum.)
Owen sagði skilið við Verka-
mannaflokkinn vegna þess, að
honum þóttu vinstrisinnar vera
orðnir alltof áhrifamiklir innan
hans. Hann var utanríkisráðherra
í stjórn James Callaghan. Owen
er eindreginn talsmaður vestræns
verndarsamstarfs. Hann segir, að
þeir kjósendur, sem sögðu skilið
við Verkamannaflokkinn 1979 og
kusu Margaret Thatcher til valda,
hafi ekki skilað sér til Verka-
mannaflokksinss aftur 1983 af ótta
við ábyrgðarlausa stefnu hans í
utanríkis- og varnarmálum.
David Owen segir, að þessir
kjósendur muni að yfirgnæfandi
meirihluta (83%) veita Bandalag-
inu stuðning, takist að sannfæra
þá um að það sé vænlegur kostur
og geti staðið að stjórnhæfum
meirihluta á þingi.
Hver verður for-
sætisráðherra?
Það er einmitt spurningin um
það, hvort Bandalagið geti náð eða
myndað stjórnhæfan meirihluta,
sem ráða mun mestu um afstöðu
kjósenda, þegar dregur að kosning-
um. Falla breskir kjósendur fyrir
þeim rökum, að betra sé að lúta
forystu samsteypustjórnar en
eins-flokks-stjórn?
Nú þegar Bandalagið nýtur
vaxandi vinsælda í skoðanakönn-
unum, aukast árásir andstæðing-
anna á það að sáma skapi. Leið-
togarnir David Owen og David
Steel svara þessari gagnrýni eink-
um með heitstrengingum um óbif-
anlega samstöðu.
Á það er bent, að enginn þurfi
að fara í grafgötur um það kjósi
hann íhaldsflokkinn eða Verka-
mannaflokkinn hver verði forsæt-
isráðherra. Það liggi á hinn bóginn
alls ekki ljóst fyrir ljái menn
bandalagsflokkunum fylgi sitt.
Þessu svara nafnarnir Owen og
Steel á þann veg, að það fari eftir
því, hvort Frjálslyndi flokkurinn
eða Jafnaðarmannaflokkurinn fái
fleiri þingmenn, hvor þeirra verði
forsætisráðherra. Eins og málum
er háttað núna á Frjálslyndi flokk-
urinn 18 þingmenn en Jafnaðar-
mannaflokkurinn 7. Á þessu stigi
er ógjörningur að sjá fyrir um
skiptinguna eftir kosningar, meðal
annars vegna óvissu um það,
hvernig framboðum á vegum
flokkanna innan bandalagsins
verður háttað. Þótt foringjarnir
haldist í hendur á flokksþingum
vinna almennir flokksmenn ekki
alls staðar jafn vel saman.
Roy Jenkins, einn helsti frum-
kvöðullinn að stofnun Jafnaðar-
mannaflokksins og fyrsti leiðtogi
hans, hefur lagt til að bandalags-
flokkarnir sameinist í einn stjórn-
málaflokk. Owen er andvígur því.
Hann er meðal annars hræddur
um að gamalgróin flokksvél frjáls-
lyndra myndi fljótt innbyrða jafn-
aðarmennina og þurrka út sér-
kenni þeirra. Og þá vill Owen ekki
taka þá áhættu að starfa í flokki,
sem samþykkti stefnu í varnar-
og öryggismálum, sem hann getur
ekki fellt sig við.
Það þarf mikinn pólitískan
þroska til að ganga hlið við hlið
til kosninga eins og bandalags-
flokkarnir ætla að gera og halda
þannig á málum, að ekki verði
unnt að ala á tortryggni milli
bandamanna innbyrðis og meðal
kjósenda í þeirra garð. Ástæðu-
laust er að ætla annað en Owen
og Steel hafi öðlast þennan þroska.
Hins vegar má efast um að hann
nái langt niður í raðir almennra
flokksmanna, einkum hjá frjáls-
lyndum. Jafnaðarmenn eiga allt
undir því að ná sterkri stöðu í
næstu kosningum, annars eru þeir
úr sögunni.
Staða Thatchers
Margaret Thatcher vann glæsi-
legan sigur í kosningunum 1983.
Hún hefur ótvíræðan meirihluta á
þingi og getur haldið áfram að
stjórna til 1987 eða 1988. Forsætis-
ráðherrann nýtur enn mesta álits
breskra stjórnmálaleiðtoga þótt
flokkur hennar fengi hörmulega
útreið yrði nú efnt til kosninga.
Sé litið á stefnuatriði stjórnar
hennar og framkvæmd þeirra er
ljóst, að atvinnuleysið er hættuleg-
asti óvinurinn. Þótt verðbólga
dragist saman batna lífskjör hægt.
Meðal þess, sem Owen bendir á,
er að meira að segja ítalir njóti
nú betri lífskjara að meðaltali en
Bretar.
Thatcher var á ferðalagi um
Skotland og norðurhluta Englands
Aðför að heilsugæslimni
ingarnir greiða ætti að vera hið
sama og annars staðar.
— eftirKatrínu
Fjeldsted
Málefni heilsugæslustöðvarinn-
ar við Drápuhlíð hefur borið á
góma í fjölmiðlum að undanförnu,
eftir að heilbrigðisráð Reykjavík-
ur samþykkti á fundi sínum 13.
september að bjóða út rekstur
hennar að fengnu leyfi heilbrigð-
isráðherra. Þessari heilsugæslu-
stöð er ætlað að þjóna 4.300 íbúum
í Hlíðahverfi, sunnan Miklubraut-
ar og vestan Kringlumýrarbraut-
ar. Húsið sjálft er í eigu borgar-
innar og þar var til margra ára
Hitaveita Reykjavíkur. Húsið hef-
ur verið mikið lagfært og endur-
nýjað og er vinnu við það ekki lok-
ið. Á tveimur efri hæðum þess
mun Heilbrigðiseftirlit Reykjavík-
ur eignast aðsetur, og flytur þang-
að væntanlega á næstunni. Jarð-
hæð og kjallari tilheyra heilsu-
gæslustöðinni.
Tilraun med annað
rekstrarform
Á þessu kjörtímabili borgar-
stjórnar Reykjavíkur hefur ein
heilsugæslustöð verið tekin í notk-
un, en það er Heilsugæslustöð
Miðbæjar, sem tók til starfa í
ágúst 1983. Verið er að hann nýja
heilsugæslustöð í Breiðholti III.
Það var því ekki úr vegi að gera
tilraun með annað rekstrarform á
þriðja staðnum, í Drápuhlíð, til að
fá samanburð við þann opinbera
rekstur sem hingað til hefur
þekkst á heilsugæslustöðvum. Þá
er ekki verið að hugsa um að
breyta faglegum kröfum heldur
gert ráð fyrir að unnið sé eftir
sömu línum og lög um heilbrigðis-
þjónustu gera ráð fyrir, þ.e.a.s. að
á stöðinni fari fram heimilislækn-
ingar og heilsuvernd, og að heima-
hjúkrun hverfisins tengist starfi
stöðvarinnar. Breytingin yrði hins
vegar fólgin í því, að í stað þess að
starfsfólkið sé starfsmenn rikisins
(læknar, hjúkrunarfræðingar,
sjúkraþjálfarar, tannlæknar,
ljósmæður) eða starfsmenn borg-
arinnar (sjúkraliðar, ritarar, mót-
tökuritarar, ræsting) þá verði um
að ræða aðila með sömu menntun
er taki alfarið að sér að reka
starfsemina. Áfram yrði þó gert
ráð fyrir því að opinberir aðilar
legðu til fjármagn ekki ólíkt þeirri
upphæð sem lögð er fram f dag.
I ársbyrjun 1984 tóku ný lög um
heilbrigðisþjónustu gildi í Noregi.
Samkvæmt þeim ber nú hvert sveita-
félag fjárhagslega ábyrgð á sinni
heilbrigðisþjónustu, ræður hvernig
henni er fyrir komið og fær til
þess fjárveitingar frá ríkinu í
formi fastra fjárlaga.
í Bretlandi eru allir heimilis-
læknar verktakar hjá ríkinu, hvort
sem þeir vinna sem einyrkjar eða í
hópstarfi, { eigin húsnæði eða á
heilsugæslustöð.
Skýrsla um reynslu
og kostnað af rekstri
heilsugæslustöðva
Nefnd á vegum heilbrigðisráð-
herra hefur nýlega skilað skýrslu
um reynslu og kostnað af rekstri
heilsugæslustöðva á Stór-Reykja-
víkursvæðinu, þannig að nú hafa
fengist tölur sem bera má saman.
Það er varla hægt að tala um ann-
að en „takmarkaðan einkarekst-
ur“, þar sem kostnaðurinn skiptist
milli ríkis og borgar. Það er hins
vegar þeim sem rekstrinum sinna
til hagsbóta að hann sé sem hag-
kvæmastur. Gjald það sem sjúkl-
Eru heilsugæslu-
stöðvar dýrar?
Það er ekki nokkur vafi á því að
sumir vildu losa enn meira um
rekstrarform heilbrigðisþjónust-
unnar. Það hafa oft heyrst raddir
um að „þessar heilsugæslustöðv-
ar“ séu svo dýrar. Þess kunna að
vera dæmi úti á landi að húsnæði
stöðva hafi orðið óþarflega stórt
en víðast hvar eru húsin af þeirri
stærð sem hæfir starfseminni. Því
neitar enginn að hinar dreifðu
byggðir landsins hafa notið góðs
af sínum heilsugæslustöðvum og
eru heimamenn á hverjum stað yf-
irleitt áhugasamir um að gera veg
þeirra sem mestan. Að auki virðist
reksturinn víðast hvar vera ótrú-
lega hagkvæmur, þannig að maður
spyr sig hvort einkarekstur geti í
rauninni orðið ódýrari. Tilraun
með takmarkaðan einkarekstur
getur vonandi svarað því. Að
minnsta kosti virðist eðlilegt að
gera slíka tilraun nú, þegar
heilsugæslukerfið er ekki að fullu
komið á í Reykjavík, heldur en
þegar það er komið I fastar skorð-
ui.
Fjárveitingar
til heilsugæslu
Uppbygging heilsugæslunnar í
Reykjavík hefur verið næg. Á
kjörtímabilinu 1978 til 1982 þegar
vinstri menn voru í meirihluta var
ekki hafin bygging neinnar nýrrar
heilsugæslustöðvar, en heilsu-
gæslustöðin í Fossvogi tók til
starfa í ársbyrjun 1981. Að því var
unnið á því kjörtímabili að ná
sáttum milli þeirra aðila sem mál-
ið varðaði og náðist talsverður
árangur. Fjárveitingar frá ríkinu
voru hins vegar af skornum
skammti þrátt fyrir yfirlýsingar
Svavars Gestssonar, þáverandi
heilbrigðisráðherra, rétt fyrir
sveitarstjórnarkosningarnar vorið
1982, um að nú skyldi veitt að
meðaltali 18 milljónum króna á
ári til hcilsugæslustöðva í Reykja-
vík. Efndirnar urðu reyndar aðr-
ar.
Sveitarstjórnir á höfuö-
borgarsvæðinu taki
við heilsugæslunni
Víst er að stórar fjárhæðir má
spara í heilbrigðiskerfinu með
skynsamlegri stýringu, aukinni
þátttöku og ábyrgð heimamanna í
rekstri og með því að láta sama
aðila bera faglega og fjárhagslega
ábyrgð. Þannig tel ég eðlilegt að
stefna að því að stjórn heilbrigðis-
þjónustu utan sjúkrahúsa færist
alfarið til sveitarstjórna, að
minnsta kosti á höfuðborgarsvæð-
inu, og það sem fyrst. Einnig að
rekstur, þar sem því verður við
komið, verði í höndum starfs-
manna.
Sparnaður?
Þegar upp er staðið hlýtur þó að
mega spara mest í þeim mála-
flokkum sem dýrastir eru, en það
eru sjúkrahúskerfið, lyfjakostnað-
ur og tannlækningar. Má þar
nefna fyrirbyggjandi aðgerðir
hvað varðar tannskemmdir, þ.e.
a.s. aukna tannvernd og minna
sykurát, og með því að auka hlut-
deild íslenskra lyfja á lyfjamark-
Katrín Fjeldsted
aðinum, en þau eru gjarnan ódýr-
ari en þau erlendu. Einnig er lík-
legt að veruleg sóun eigi sér stað
hvað lyf snertir ef marka má þær
lyfjabirgðir sem finnast á ótal
heimilum. Það þarf ekki mikinn
sparnað í þessum stóru málaflokk-
um til þess að fjármagna alla upp-
byggingu heilsugæslunnar.
I>arf að breyta lögum?
Sé ráðherra heilbrigðismála
ekki heimilt samkvæmt lögum að
samþykkja rekstrarform á heilsu-
gæslustöðinni við Drápuhlíð, þá er
það borgarstjórnar Reykjavíkur
að óska eftir breytingu á þeim lög-
um. Staðreyndin er nefnilega sú,
að í mörg ár hafa ekki fengist
stöðuheimildir fyrir þeim heilsu-
gæslulæknum sem óskað hefur
verið eftir hér í Reykjavík. Þannig
má benda á að í Heilsugæslustöð
Miðbæjar hefur einn læknir starf-
að frá sumrinu 1983 og stöðuheim-
ildir ekki fengist fyrir fleiri. í
Árbæjarstöðinni eru tveir læknar
og þar hefur verið óskað eftir
þriðja lækninum, án árangurs.
Heilsugæslustöð Seltjarnarness,
sem þjónar hluta af vesturbænum,
hefur ekki fengið þær viðbótarst-
öður sem beðið hefur verið um.
Enn má nefna lækna í Domus Me-
dica og á Þórsgötu, sem allir
óskuðu eftir því að gerast heilsu-
gæslulæknar, en stöðuheimildir
fengust ekki. Að mínu áliti getur
borgarstjórn Reykjavíkur ekki
þegar óeirðir urðu i Birmingham
á dögunum. Því var strax slegið
föstu af mörgum, að þær ættu
rætur að rekja til atvinnuleysisins.
Þegar þetta var borið undir for-
sætisráðherrann brást hún hin
versta við og ekki batnaði skap
hennar á sjónvarpsskerminum
þegar hún var spurð hvers vegna
hún kynnti sér ekki hag atvinnu-
lausra fyrst hún væri á annað borð
að heimsækja Norður-England.
Baðst hún eindregið undan því að
þurfa að hlusta á þetta væl, mönn-
um væri nær að líta á björtu hlið-
arnar.
Owen benti strax á það, að þarna
gætu menn best séð hve litla sann-
girni forsætisráðherrann væri fús
að sýna. Hin hörkulega mynd, sem
dregin er af Thatcher, og hin ein-
strengingslega hlið, sem hún jafn-
an sýnir, er lítt til samúðar fallin.
Er ljóst, að margir eru farnir að
þreytast á henni. Mannabreyting-
ar í ríkisstjórninni duga skammt
í ástandi sem þessu. Til þess að
Thatcher nái sér á strik þarfnast
hún verulegrar uppsveiflu í efna-
hagslífinu. Þó er ekki víst, að slík
sveifla breytti nokkru fyrir hana,
því að óánægjan með forsætisráð-
herrann er að verulegu leyti til-
finningalegs eðlis — fólk er búið
að fá leið á henni.
Viðleitni Thatcher-stjórnarinn-
ar til að draga úr valdi verkalýðs-
rekenda er farin að bera árangur.
ósigur Scargills í námuverkfallinu
markaði þáttaskil. Stefna stjórn-
arinnar að selja ríkisfyrirtæki
nýtur nú slíkrar viðurkenningar,
að þeir eru í vörn, sem vilja ekki
selja slík fyrirtæki. Sömu sögu er
að segja um framgang sjálfseign-
arréttarins í húsnæðismálum. í
Bretlandi eiga bæjarfélög mikinn
hluta húsnæðis í borgum og bæj-
um. íhaldsmenn vilja að þessar
íbúðir séu seldar almenningi. Póli-
tískir andstæðingar þeirrar stefnu
eru í vörn.
Á það er bent af mörgum, að
sigur í hugmyndafræðilegu barátt-
unni á miðju kjörtímabili sé betri
vísbending um sigur í kosningum
eftir tvö ár en niðurstöður skoð-
anakannana. Nú er það því spurn-
ingin hvort íhaldsmenn eða
bandalagsmenn geti notað þessar
sigurvænlegu hugmyndir til að
vinna kosningasigur á árinu 1987
eða 1988.
Þegar á heildina er litið standa
íhaldsmenn betur að vígi þótt
David Owen sé maður breskra
stjórnmála í september 1985. Hann
og David Steel verða að sýna gífur-
lega forystuhæfileika og stjórn
Thatchers að ganga allt í óhag til
að næstu umskipti í breskum
stjórnmálum frá miklum sigri
Verkamannaflokksins 1922 verði
eftir tvö eða þrjú ár.
setið aðgerðarlaus í svo stóru
máli, heldur verður að leita ann-
arra leiða til þess að hafa áhrif á
faglega uppbyggingu heilsugæslu í
borginni. Ein leið til þess er til-
raun til þess að knýja á um aukinn
sveigjanleika í rekstri og til þess
að láta reyna á hvort ekki finnast
hagkvæmari rekstrarform á
heilsugæslunni en nú er.
Lokaorð
Eins og pólitísku moldviðri hef-
ur verið þyrlað upp mætti ætla að
verið væri að leggja niður góða
heilbrigðisþjónustu í Reykjavík.
Auðvitaða er það fjarri lagi og að-
eins til þess gert að slá ryki í augu
fólks. Ég álít að þetta sé áhuga-
verð og tímabær tilraun. Eins og
áður sagði tel ég að borgarstjórn
Reykjavíkur verði að knýja á um
breytingar á heilbrigðisþjónustu-
lögunum sé ráðherra ekki heimilt
að styðja íillögu heilbrigðisráðs
borgarinnar um annað rekstrar-
fyrirkomulag. Reyndar hafa sveit-
arstjórnamenn á höfuðborgar-
svæðinu þegar óskað eftir rýmkun
á rekstarformi í heilsugæslunni og
var það undanfari þess að ráð-
herra skipaði áður rædda nefnd til
að kanna reynslu og kostnað af
rekstri heilsugæslustöðva á Stór-
Reykj avíkursvæðinu.
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins í Rcykjavík