Morgunblaðið - 21.11.1985, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. NÓVEMBER1985
13
Sundurlaus form
Snorre Kyllingmark
Galleríið Salurinn hefur nú
starfað um hríð og þótt þar hafi
af og til sést athyglisverðir hlutir
virðist nokkurt stefnuleysi ein-
kenna starfsemina.
Það þarf nefnilega áralanga
baráttu til að slíkir salir festist
í sessi ásamt ómældri sjálfboða-
vinnu þeirra, sem að starfsem-
inni standa. ótrúlega fórnfýsi og
þolinmæði, sem fáir standa undir
nema um skamma hríð.
Yfirlýsingar og kokhreysti er
ekki nóg ef ekki er fylgt eftir
með vinnubrögðum er hrífa og
grípa skoðendur þannig að þeir
leggi leið sina á staðinn aftur og
aftur fullir eftirvæntingar.
Leikræn tjáning
Myndlist
BragiÁsgeirsson
Norski málarinn Snorri Kylling-
mark (f. 1948) hefur lagt undir
sig báða kjallarasali Norræna
hússins og stendur sýning á
verkum hans fram til 19. nóv-
ember.
Snorri er af íslenskum ættum
og hefur tvisvar dvalið hér sum-
arlangt og telur sig hafa orðið
fyrir miklum áhrifum af íslenzku
landslagi.
Við skoðun sýningar hans er
þó erfitt að koma auga á þessi
áhrif en hins vegar sér maður
áhrif víða að úr nútímalist og
list ýmissa landa hans þótt oft
virðist þau óbein.
Við fyrstu yfirferð virkar sýn-
ingin mjög sundurlaus og næsta
erfitt að átta sig á henni enda
vinnubrögðin ólík flestu er hér
sést á sýningum.
En við aðra heimsókn skýrist
margt og maður fer ánægðari á
braut en í fyrra skipti.
Það, sem þó er áberandi og
verður jafnvel greinilegra við
aðra heimsókn er hve mörg mál-
verkanna virka leikræn í upp-
byggingu sinni og minna meir á
frummyndir að leikmyndum
frekar en að vera hrein og bein
málverk.
Leikhúsheimurinn hefur verið
mörgum norskum málurum hug-
stæður og þeir hafa óspart sótt
sér myndefni þangað en þá er
hættan, að þau minni full mikið
á leikmyndir eða frumriss að
þeim sem hér er stundum tilfell-
ið.
Þá blandar Snorre Kylling-
mark oft hinum óskyldustu stíl-
brögðum nútímans inn í mynd-
gerð sína þannig að myndflötur-
inn verður meir en lítið órólegur
og sundurlaus a.m.k. við fyrstu
kynni.
Gerandanum liggur auðsjáan-
lega mikið á hjarta svo að þessi
umbrot geta verið næsta eðlileg
enda er hann ennþá ungur að
árum og hrifnæmur í besta lagi
að því er virðist.
Tæknibrögð hans geta verið
nokkuð sérstæð svo sem í mynd-
unum „Hav“ (I) og „Landskap 1“
(6). í myndinni „Aben hand" (4)
koma fram sterk og hrein „mal-
erísk“ vinnubrögð en nafnið virk-
ar út í hött þannig að áhorfand-
inn fer að leita að einhverju í
myndinni í stað þess að njóta
hennar hreint og beint. Myndirn-
ar „Kvinne med to dyr“ (16) og
„Hode“ (17) virka hreinar og
tærar í útfærslu og eru manni
flestum öðrum minnisstæðari.
Þá eru mikil umbrot í myndinni
„Byggning" (22) og myndin „Sol-
jord“ sker sig úr fyrir svipmikinn
einfaldleika.
Það er mjög ánægjulegt að fá
sýningu sem þessa í Norræna
húsið og þær mættu vera sem
flestar því að gjarnan vill maður
kynnast norrænni myndlist af
sjón og raun án þess að þurfa
að ferðast langan veg.
Framtakið er, svo sem ég hefi
fyrr tekið fram, hið lofsverðasta
og það er von mín að hópurinn
að baki standi fast saman í gegn
um þykkt og þunnt og sigrist á
öllum byrjunarörðugleikum —
jafnvel þótt að úr þeim kunni að
teygjast allnokkuð.
Um þessar mundir sýnir þar
Steingrímur Þorvaldsson 26
myndverk í olíu, vatnslit og akríl.
Steingrímur nam við Mynd-
lista- og handíðaskólann og lauk
prófi úr málaradeild, er þá var
nýstofnuð, með miklum ágætum.
Hann reyndist duglegur, djarfur
og kappsamur nemandi, er menn
bundu miklar vonir við. Form-
og litaskyn hans var af hárri
gráðu af nemanda að vera og
áhuginn ómældur.
Steingrímur hélt svo utan til
frekara náms í Svíþjóð og mun
hafa dvalið þar í nokkra vetur
en ekki man ég í augnablikinu í
hvaða listaskóla.
Af sýningunni i Salnum að
dæma virðist eitthvað hafa farið
úrskeiðis hjá Steingrími því að
formin í myndum hans eru yfir-
leitt slöpp og ósannfærandi og
myndheimur hans sundurgerð-
arlegur. Slíkir hlutir hafa verið
gerðir áður og af innlifun og
sannfæringarhita, sem hér virð-
istmjögskortaá.
Tvær myndir skera sig úr um
sannfærandi formræna heild og
efniskennd vinnubrögð í lit og
eru það akrílmyndirnar „Loðna“
(8) og „Kanski klettar" (9). I
þessum myndum kenni ég sjón-
ræna lifun og liturinn er í senn
mettur og gagnsær.
Mér þykir auðséð að Stein-
grímur sé í einhverskonar lægð
eða hafi ánetjast hugmynda-
fræðilegu heimatrúboði, en slík
skara sjaldan sjálfan raunveru-
leikann en gróma hann hins
vegar oftar.
En það er óþarfi að afskrifa
Steingrím og hér kann svo margt
að koma til sem ég ekki ekki, að
bein gagnrýni sé í hæsta máta
varasöm.
Læt ég þetta því nægja um
leið og ég vonast til að sjá meiri
baráttuvilja í myndverkum lista-
mannsins i framtíðinni.
Steingrímur Þorvaldsson
Úr krókum og kimum sögunnar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
SAGA. Tímarit sögufélags XXIII-
1985. 362 bls. Sögufélag. Reykjavík,
1985.
Saga er komin út í tuttugasta
og þriðja sinn undir ritstjórn
þeirra Helga Þorlákssonar og Sig-
urðar Ragnarssonar. Lengsta rit-
gerðin er að þessu sinni eftir Jón
Guðnason. Greiðsla verkkaups í
peningum. Rekur Jón þá sögu alveg
frá síðari hluta nítjándu aldar
þegar tekið var að hreyfa máli
t þessu á Alþingi. Það var Skúli
Thoroddsen sem fyrstur lagði til
að lögfest yrði að verkafólk fengi
kaup sitt greitt í peningum í stað
innskriftar hjá verslunum eins og
tíðkast hafði — og viðgekkst raun-
ar að einhverju leyti allt fram
undir miðja þessa öld. Skúli átti í
fyrstunni á brattann að sækja.
Andmælendur bentu meðal annars
I á að kaupmenn mundu lækka kaup
' af þeir yrðu að greiða það í pening-
um — en kaupmenn voru eftir á
að hyggja helstu atvinnuveitendur
í þéttbýli og athugasemdin hafði
við rök að styðjast að því leyti að
; sums staðar að minnsta kosti settu
þeir tvo kauptaxta: annan lægri
ef greitt var í peningum en hærri
taxta ef goldið var með innskrift.
Um þetta leyti var vinnufólk I
sveitum fleira en verkafólk í kaup-
stöðum og þóttust því bændaþing-
menn verða að láta þetta mál til
, sín taka. Meðal þeirra heyrðust
þær raddir að peningar mundu
*' ekki vera til í landinu nógu miklir
til að borga með reiðufé fvrir alla
vinnu. En áfram þokaðist málið
þar til peningagreiðslur þóttu
sjálfsagðar, víðast hvar.
Sagan af gangi þessara mála
varpar skýru ljósi á tiltekna þætti
í þróun þeirri sem leiddi til þétt-
býlismyndunar hér fyrir og eftir
aldamótin síðustu. Enginn vafi
leikur á því að vinnufólk í sveitum,
sem fluttist á mölina, sætti þar
oft harðari kosti en heima í sveit-
inni. Hvað rak það þá út í þvílíka
óvissu. Því svarar Jón Guðnason
skýrt og gagnort: »Peningaborgun,
hærra kaupgjald og ákveðinn
vinnutími.« Peningarnir freistuðu,
auk þess sem verkamaðurinn á
mölinni taldi sig frjálsari, þrátt
fyrir allt. Sem dæmi um kjör
vinnufólks til sveita segir Jón
Guðnason að margir bændur hafi
haft þann háttinn á »að senda
vinnumenn í veiðistöðvar tvo til
þrjá mánuði á ári og hirða síðan
allt kaup þeirra, sem nægði oft til
þess að borga þeim árskaupið og
jafnvel skila afgangi.« — Hér hefði
mátt kveða fastar að orði því það
var ekki aðeins að bændur sendu
vinnumenn sína til sjós heldur í
hvaða vinnu sem bauðst — og hirtu
kaupið. Jón getur þess að með
hernámi og síðari heimsstyrjöld
hafi orðið gagnger breyting á
högum verkafólks, og því rekur
hann þá sögu ekki gerr.
Framboðsraunir Tryggva Gunn-
arssonar 1892—96 og sitthvað þeim
samfara nefnist skemmtiþáttur
eftir Bergstein Jónsson, meðal
annars byggður á sendibréfum frá
þeim tíma sem um ræðir. Tryggvi
Gunnarsson fékkst við margt. »En
stjórnmálaþátttakan var Tryggva
næstum lífsnauðsyn,* segir Berg-
steinn. í þættinum er meðal ann-
ars vikið að hvernig veiting emb-
ættis var háð stuðningi í pólitík —
gömul saga og ný.
Andrew Wawn er nýr höfundur
í Sögu, ritar hér þáttinn Hunda-
dagadrottningin — um íslenska
konu sem fór sinna ferða, svo í
ástum sem í eiginlegri merking
orðanna. Meðal annars lá leið
hennar til Englands þar sem hún
kynntist hefðarfjölskyldu og fleira
fólki. Eins og yfirskriftin ber með
sér tengist þetta nafni Jörundar
hundadagakonungs sem Saga hef-
ur áður gert rækileg skil.
Sparnaðarþingið 1924 nefnist
greinagóð ritgerð eftir Hauk Pétur
Benediktsson. Svo mátti lengi
skilja að íslenskir sagnfræðingar
álitu að fátt hefði gerst hér mark-
vert á þriðja áratugnum. Þar er
því hitt og annað ókannað. Saman-
tekt þessi bregður birtu yfir störf
— en einkum þó viðhorf alþingis-
manna á því herrans ári 1924 þegar
horfa þurfti í hverja krónu vegna
bágrar stöðu þjóðarbúsins. Sumir
þingmenn töldu aldeilis einu gilda
þó sparað væri til menntamála og
mátti jafnvel af orðum þeirra ráða
að þess háttar skilaði þjóðarbúinu
sáralitlum arði en væri þvert á
móti þungur baggi á þjóð og ríki.
Nú mundi margur kenna skoðanir
af þessu tagi við menningarleysi.
En heiðursmenn þeir, sem vildu
skera niður menntamálin — og
þeir hafa örugglega talað fyrir
munn margra — tjáðu ekki fyrst
og fremst innræti sjálfra sín held-
Jón Guðnason
ur almenn viðhorf í vanþróuðu
landi: Hvaða skólagöngu þurfti til
að sveifla orfi eða hrífu eða skaka
handfæri?
Eins og geta má nærri kemur
fjármálaráðherrann, Jón Þorláks-
son, hér við sögu. Og ekki aðeins
hér því í þættinum Þankabrot um
byltingar rekur Jón Thor Haralds-
son feril setningar sem eftir hon-
um var höfð — »bylting er lögleg
ef hún lukkast.«
Meðal annars efnis í þessari
Sögu er þátturinn Liðsbónarbréf
eftir Stefán Karlsson. Stefán birtir
bréf frá seinni hluta fimmtándu
aldar. Var það lengi eignað Jóni
biskupi Arasyni. Stefán sýnir fram
á með því meðal annars að bera
saman rithendur að bréfið muni
vera ritað af öðrum og tilgreinir
líklegan bréfritara og viðtakanda.
Og hér eru fleiri merkileg bréf
á dagskrá því Jónas Gíslason ritar
þáttinn: Lengi er von á einum. Áður
óprentað páfabréf um Skálholt
komið í leitirnar.
Ritdeilur hafa aldrei verið ofar-
lega á baugi í Sögu. En hér er At-
hugasemd um kreppu og kjör eftir
Guðmund Jónsson þar sem lagt er
út af orðum Valdimars Unnars
Valdimarssonar í síðasta hefti
Sögu. Valdimar Unnar fjallaði þá
meðal annars um kaupkröfur og
atvinnuleysi á kreppuárunum og
voru hugleiðingar hans vel rök-
studdar. Svo má einnig segja um
andmæli Guðmundar Jónssonar
nú. En athugasemd hans er sýni-
lega sett fram út frá öðru sjónar-
horni. Það minnir okkur á að menn
eru hreint ekki sammála um það
nú á dögum hvað sé sagnfræði og
hvaða hlutverki hún skuli gegna.
Á hún undantekningarlaust að
hafa það er sannara reynist? Eða
á hún að þjóna pólitískum málstað,
»góðum« málstað? Á undanförnum
árum hefur hvort tveggja sjónar-
miðið komið fram í Sögu. En ég
hika ekki við að fullyrða að hið
fyrrtalda hafi þó setið þar í fyrir-
rúmi.
Fleira efni er í þessari Sögu,
meðal annars ritfregnir; einnig
lengri hugleiðingar vegna bóka
sem nýverið hafa komið fram á
sjónarsviðið.
Mikil gróska er í íslenskri sagn-
ritun þessi árin og margir að verki.
Er ekki ósennilegt að sumt af því
muni lifa lengur en annað sem
meira er hampað um þessar mund-
ir.