Morgunblaðið - 21.11.1985, Blaðsíða 29

<>V' .' í'i < 'i. yli, i ■)/. J .. i. J ! JI VX J. Jf, J 'j 'ij ’.J-/wWJ r, o iJ/U7Jjí
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUD AGUR 21. NÓVEMBER1985
Sá einn með réttu
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Jóhann S. Hannesson:
Tíundir.
Kvæði.
Kristján Karlsson sá um útgáfuna.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur hf.
9. nóvember 1985.
Ljóðabækur Jóhanns S. Hannes-
sonar Ferilorð (1977) og Slitur úr
sjöorðabók (1980) eru meðal
skemmtilegri bóka sem undirrit-
aður hefur fjallað um á prenti.
Jóhann sendi einnig frá sér Hlym-
rek á sextugu (1979).
Eitt af því sem gerir Jóhann S.
Hannesson skemmtilegt skáld er
að hann fer ekki alfaraveg. Vits-
munaleg ljóðlist hans er ekki til-
finningasnauð, en hún er alltaf
rökvís. Að þessu leyti minnir hann
á Kristján Karlsson og Kristján
fjallar um þetta efni í ritgerðinni
framan við Tíundir: Um skáldskap
Jóhanns S. Hannessonar. í rit-
gerðinni er lögð áhersla á að hugur
og hjarta séu eitt því að þá gerast
þau undur sem Einar Benediktsson
lýsti með orðunum „ef andinn
finnur til og hjartað skilur".
Ljóðin í Tíundum eru úr handriti
sem Jóhann S. Hannesson skildi
eftir sig, en hann lést 1983. Flest
eru ljóðin ort þrjú síðustu æviár
skáldsins. Tvö ljóð eru eldri. Fyrsti
kaflinn nefnist Ýmis kvæði, annar
Spökur og þriðji Þýdd kvæði eftir
Robert Herrick. Ljóðin eru nokkuð
ójöfn, bera þess merki að vera úr
handriti sem ekki er hugsað sem
sjálfstæð bók. Þetta er minningar-
útgáfa og bæði góð og þörf sem
slík.
Spökukaflinn er með tækifæris-
ljóðasniði, en í Ýmsum kvæðum
eru nokkur ljóð sem eru til marks
um sérkenni skáldsins, hve það
yrkir í senn af djúpri íhygli og
mikilli íþrótt:
Þetta gerðist. Ég gekk inn í reisulegt hús
oggisti vini. Húsið, meistarasmið,
kom mér ekki við. Vinátta fyllti tomið
sem veggirnir áttu að marka. Húsið er gleymt.
Þaðgerðist aftur. Éggekk inn í reisulegt hús
og gisti húsið. Annað kom mér ekki við.
Engir vinir. Aðeins skipulegt tóm.
Athvarf í tómi. Hús í sjálfu sér. Staður.
(Ljóðhús)
Ekki er skortur á góðum skáld-
skap í Ýmsum kvæðum, dæmi er
þar þetta erindi:
Sá einn með réttu skipar skáldasess
sem skortir stundum orð að tjá sitt vit
og langar nætur vakir vegna þess
og veit að morgni dauðans augnali t.
Sum þessara ljóða eru vissulega
hugleiðingar um skáldskap, meðal
þeirra Er eitthvað til? þar sem
skáldið veltir fyrir sér tímanum
og kemst að þeirri niðurstöðu að
jafnt gildi um líf og list: „að loka-
sigri hvorugt hælt“. Endasleppt er
það sem mælt verður á stiku tí-
mans, að dómi skáldsins, en bjart-
sýni fólgin í þeim orðum að hvert
Jóhann S. Hannesson
augnablik sé vort hald og traust.
Það er ekki til einskis að glíma við
tímann með augnablikið að vopni.
Þetta ljóð minnir á sum veiga-
meiri ljóð skáldsins úr fyrri bók-
um, ég nefni Eplatréð úr Ferilorð-
um, en Kristján Karlsson segir að
í því gæti „vísvitaðra áhrifa frá
Frost".
Gamansemi í ætt við aðferð
Tómasar Guðmundssonar og fleiri
skálda kemur fram í Ýmsum
kvæðum, en ekki síst í spökunum
fyrrnefndu. Spökurnar eru reynd-
ar svo vel settar saman að maður
lærir sumar þeirra strax eða man
að minnsta kosti kjarna framsetn-
ingar þeirra:
Að skipta um maka, bústað eða bar
og breyta um skoðun eða holdafar
er hverjum frjálst en gerir ekkert gagn
ef geðið er það sama og áður var.
(SpakaXVI)
Kristján Karlsson er með þá
kenningu í ritgerð sinni um Jó-
hann S. Hannesson að þýðingar
hans á ljóðum Roberts Herrick
hafi verið honum „hvíld frá dekkri
sjónarmiðum sem vildu leita inn í
kveðskap hans sjálfs". Nokkur
dapurleiki gerir vart við sig í
Tíundum, jafnvel í þeimljóðum
sem ort eru í anda léttleikans.
Þýðingarnar á Herrick eru eins
og margar þýðingar, takast stund-
um, eru oft fyrst og fremst dæmi
um bragleikni og vönduð vinnu-
brögð, sumar áberandi síðri en
frumkvæðin.
Tíundir er bók sem hlýtur að
gleðja kröfuharða lesendur. Ef
einhverjir hafa ekki gert sér grein
fyrir merkilegu framlagi Jóhanns
S. Hannessonar til íslenskrar ljóð-
listar ættu þeir að láta eftir sér
að glugga í ljóð hans.
Ritsafn Stefáns á
Höskuldsstöðum
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Stefán Jónsson Höskuldsstöð-
um. Ritsafn II. Sagnaþættir. Sögu-
félag Skagfirðinga, 1985.238 bls.
Á síðastliðnu hausti hófst út-
gáfa á ritsmíðum Stefáns Jónsson-
ar fræðimanns á Höskuldsstöðum
í Blönduhlíð. Þá kom út I. bindi,
Djúpdælasaga. í þessu bindi, sem
nú birtist, er að finna níu sagna-
þætti og hafa einungis tveir þeirra
verið prentaðir áður. Samkenni
allra þessara þátta er að þar er
fjallað um fólk, lífshlaup þess,
ættir og skyldmenni, svo og atvik
og sérkenni, sem cru til þess fallin
að varpa ljósi á viðkomandi. Sögu-
sviðið er einatt Blönduhlíðin og
nálægar sveitir. Stundum þarf þó
Stefán að fylgja söguhetjum sínum
vítt um land, s.s. Ásmundi presti
Gunnlaugssyni. Þá er og einkenn-
andi að flestir þeir sem fjallað er
um eru með einhverjum hætti
tengdir eða skyldir.
Þátturinn Flatatungumenn, sem
bókin hefst á, er langlengstur. Þar
rekur höfundur ábúðarsögu Flata-
tungu og gerir grein fyrir ábúend-
um og skylduliði þeirra frá land-
námi til okkar daga, eftir því sem
föng gáfust til, þegar þátturinn var
saminn á fjórða tug aldarinnar.
Er þar víða komið við og frá mörgu
sagt. Fer vel á því að bókin hefjist
á þessum þætti, þar sem skyld-
menni og venslamenn Flatatungu-
manna koma víða við sögu í seinni
þáttum. Næsti þáttur, Flatatunga
og Bjarnastaðahlíð, er stuttur.
Hann birtist upphaflega í Árbók
Hins íslenzka fornleifafélags
1955—6. Að hluta til er hann
samandregin endursögn á efni úr
fyrrgreindum þætti, en í framhaldi
þess eru settar fram tilgátur um
hvernig hinar frægu „Flatatungu-
fjalir" geti hafa borist frá Flata-
tungu í Bjarnastaðahlíð. Þess má
geta að dr. Selma Jónsdóttir styðst
við þessar tilgátur í doktorsritgerð
sinni (Dómsdagurinn í Flatatungu,
1959).
Aðrir þættir fjalla um einstaka
menn, oftast nær sérkennilega
(Halldór Kláus, Ásmund prest,
Stefán lækni, Grundarkots-Jón,
Kota-Brand, Hannes á Reykjar-
hóli, Jón dauðablóð og Guðmund
flæking).
Ekki er lestur þessara þátta
leiðigjarn. Hitt má fremur deila
um hversu mikilsverðir þeir geta
talist. Stefáni virðist ekki hafa
verið lagið að skyggnast undir
Stcfán jonssOn
1 löskuldsstödum
SAGNA
ÞÆTTIR
yfirborð mannlegra sviptinga eða
huga að orsökum. Og skáldleg til-
þrif er sjaldnast að finna á þessum
blöðum. Að öðrum þræði var hann
maður staðreynda. Ættrakningar,
ártöl, efnahagur og flutningar
manna voru hans ær og kýr. Að
hinu leytinu hafði hann gaman af
ýmiss konar „uppákomum"
skringilegum tilsvörum, rysking-
um, drykkjuslarki og kvennamál-
um. Sumt a því finnst manni raun-
ar að hefði mátt kyrrt liggja. Sjón-
hringur Stefáns var vissulega
þröngur og fá merki sjást þess að
hann hafi verið uppi á þessari öld.
í raun er erfitt að hugsa sér annað
en hann hafi verið samtímamaður
Gísla Konráðssonar og Espólíns
og nákunnugur þeim.
Þetta kunna að þykja miklir
annmarkar. En í rauninni kánn ég
þessu harla vel. Hin mikla stað-
reyndatalning Stefáns er vel til
þess fallin að leysa hugarflug les-
andans úr læðingi. Margt má lesa
á milli lína. Að lokum fer oft svo
að hinar skrítilegu frásagnir falla
vel inn í þá heildarmynd sem
sæmilega næmur lesandi hlýtur
að gera sér. í þessu sambandi
minnist ég sérstaklega þáttarins
um Stefán lækni á Egilsá, þann
fjölhæfa mannvin og hrjóstruga
breyskleikamann.
Útgáfu þessa bindis, eins og hins
fyrra, hafa þau Hjalti Pálsson,
Sölvi Sveinsson og Þórdís Magnús-
dóttir annast af mikilli prýði.
Talsvert er um neðanmálsskýring-
ar útgefenda. Þá eru allmargar
myndir í bókinni. Flestar eru jjær
af stöðum, sem við sögu koma.
Hefur Hjalti Pálsson tekið þær
myndir. Bókinni lýkur á nafna-
skrá. Ritsafn þetta er hið smekk-
legasta og vandaðasta að ytra bún-
aði.
BARNALJOSMYNDATÖKUR
SVIPMYNDIR
HVERFISGÖTU 18
101 REYKJAVÍK SÍMI 22690
PORTRET
STUDIO
Ljósmyndarar í Svipmyndum:
Rut Hallgrímsdóttir,
Sigríður Bachmann,
Fríður Eggertsdóttir,
Sigurgeir Sigurjónsson.