Morgunblaðið - 27.03.1986, Síða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ1986
fær ekki heldur notið efnahags-
gæða. Menn sem eru útskúfaðir,
einangraðir, slitnir úr eðlilegum
tengslum við annað fólk, eru iðu-
lega ófærir um að njóta matar,
drykkjar eða húsaskjóls, þó að þeim
sé útvegað slíkt. Þessi raungæði
geta jafnvel orðið til að auka á
kvöl þeirra, framlengja óbærilegt
líf. Frelsi, vinátta, manneskjuleg
hlýja eru e.t.v. það eina sem gefur
lífi þeirra nokkurt gildi.
Þegar öllu er á botninn hvolft
eru það verðmæti á sviði menning-
ar, siðferðis og stjómmála sem úr-
slitum ráða um velferð fólks og
farsæld. Þess vegna ber að skoða
fátækt, jafnt efnahagslega sem
aðra, út frá mælikvarða menningar
og siðferðis og aldrei eingöngu frá
efnahagslegu sjónarmiði. A sviði
stjómmála skiptir eitt siðferðisgildi
höfuðmáli: Réttlætið. Lítum nánar
áþað.
Það er lærdómsríkt að leiða
hugann að því hvemig komið er
fyrir þessu grundvallargildi mann-
lífsins. Það réttlæti sem menn hafa
einblínt á að undanfömu virðist
eingöngu snúast það hvemig staðið
er að dreifíngu eða skiptingu efna-
hagslegra lífsgæða. Réttlætið er þá
það að hver manneskja fái það sem
hún á skilið af lífsgæðum. í nafni
réttlætisins setja menn síðan fram
kröfur um að fá vinnu sína, eignir
eða verðleika metna réttilega —
þ.e. réttilega miðað við vinnu, eignir
og verðleika annarra. Fólk hlýtur
því sífellt að gera samanburð á
kjömm sínum og slíkt kyndir undir
samkeppni um lífsgæðin, vel að
merkja: efnaleg lífsgæði. Þeir sem
ekki megna að taka virkan þátt í
þess konar Iífsbárattu verða útund-
an, hljóta ekki sinn skerf, verða
fátæktinni að bráð. Hvert er rétt-
lætið fyrir manneskjur sem þannig
er ástatt um?
Hér blasir við fáránleg mynd af
réttlætinu, sú mynd sem það tekur
á sig, þegar það er túlkað í anda
þröngsýnnar efnahagshyggju.
Hveijir em þeir verðleikar sem
öryrkjar, þroskaheftir, eiturlyfja-
sjuklingar eða aðrir þeir, sem
megna ekki að sjá fyrir sér, geta
bent á til að rökstyðja réttlætiskröf-
ur sínar, að þeir fái það sem þeir
eiga skilið? Með öðmm orðum:
Hvað hafa þeir uppá að bjóða eða
selja til að verðskulda réttlæti? Við
skulum svara þessari spumingu án
þess að hika: Þeir hafa ekkert.
Fátækt þeirra er slík að þeir hafa
ekki einu sinni efni á að krefjast
réttlætis.
Við þessar sérkennilegu aðstæð-
ur vakna ýmsar spumingar: Em
líkur á að þetta fólk geti notið rétt-
lætis? Þær virðast bersýnilega ekki
miklar. Er ástæða til að það fái að
njóta réttlætis? Svarið er: Auðvitað,
allir eiga að njóta réttlætis! En þá
rís höfuðvandinn: Hvernig á fólk
að njóta réttlætis ef allar líkur em
á að það geri það ekki? Við virðumst
standa frammi fyrir nánast óleysan-
legu vandamáli, sem ég fæ ekki
betur séð en sé fátæktarvandinn í
hnotskum — sé hann skoðaður
undir sjónarhomi efnahagslegs
réttlætis. Siðferðilega séð er vand-
inn þessi: Okkur finnst að fátækl-
ingar eigi að hafa rétt til hlutdeildar
í lífsgæðunum. Staðreyndin er á
hinn bóginn sú að þeir virðast ekki
hafa neinn rétt til hlutdeildar lífs-
gæðunum. Þess vegna em þeir fá-
tæklingar og ofurseldir gæsku
þeirra sem betur mega sín, umsjón
löggjafans, ríkisins eða sveitarfé-
laga.
Samkvæmt þeirri efnahags-
hyggju, sem ég hef lýst, em um-
ræddir fátæklingar einfaldlega rétt-
lausir. Engin stjómmálastefna, sem
er mótuð á gmnni slíkrar efnahags-
hyggju, getur raunvemlega tekist
á við þann réttlætisvanda sem hér
um ræðir. Sjálf hugmyndin um
efnahagslegt réttæti eða jafnrétti
dugar engan veinn. Ástæðan er sú
að menn eiga ekki að þurfa að sýna
fram á að þeir verðskuldi réttlæti.
Réttlætið er ekki ávallt að fá það
sem menn eiga skilið miðað við
verðleika, heldur einfaldlega að fá
að vera til hvað svo sem menn hafa
til síns ágætis. Með öðmm orðum:
Það réttlæti sem mestu skiptir er
að njóta virðingar sem fullgildur
meðlimur mannfélagsins — hvemig
svo sem ástatt er fyrir manni og
hveijir sem verðleikar manns, kostir
eða gallar em.
Réttlæti í þessum einfalda og
sálfsagða skilningi er eitt höfuð-
fmmgæði lífins. Fátæklingar njóta
þess ekki í þjóðfélagi sem leggur
efnahagsgæði til grundvallar mann-
legri tilvem. Þeir njóta ekki virðing-
ar eða viðurkenningar sem fullgildir
meðlimir mannfélagsins, þess
vegna njóta þeir ekki heldur efna-
legra lífsgæða. Þess vegna em þeir
fátækir og þess vegna er fátækt
ekki fyrst og fremst efnahagslegt
vandamál, heldur siðferðilegt. Þess
vegna dugar auðvitað engan veginn
að takast á við vandamál fátæktar
með efnahagslegum aðgerðum ein-
göngu.
Niðurlag'
Að lokum þetta: Ríkjandi ástand
mála bæði hér á landi og annars
staðar i heiminum kemur okkur
við. Hovrt sem okkur er það ljúft
eða leitt emm við knúin af lífsnauð-
syn til að endurskoða frá rótum
mælikvarða okkar á gildi lífsins.
Vinur minn kominn á efri ár sagði
við mig fyrir fáeinum dögum: „Eg
á ekkert nema andartakið og þessa
útréttu hönd að bjóða fram.“ And-
spænis ríkidæmi þessa manns
bliknar veröld sýndargæðanna sem
gleypir tíma okkar og skilur okkur
eftir sem andlega öreiga.
(Flutt á málþingi um fátækt
14. mors 1986.)
Ingi Sigurðsson lektor
Sagnfræðistofnun
Háskóla íslands:
Bók um sögu
sagnfræði
á Islandi
HJÁ Sagnfræðistofnun Háskóla
íslands er komið út 15. bindi í
Ritsafni stofnunarinnar. Það er
bókin íslenzk sagnfræði frá
miðri 19. öid til miðrar 20. aldar
eftir dr. Inga Sigurðsson lektor
í sagnfræði við heimspekideild
Háskóla íslands.
í fréttatilkynningu útgefanda
segir, að þetta sé fyrsta yfirlitsritið
sem komi út um sagnfræðiiðkun
söguþjóðarinnar og sé jöfnum hönd-
um ætlað til háskólakennsju og
fróðleiks handa almenningi. í bók-
inni er stutt yfirlit yfir sagnaritun
íslendinga fyrir miðja 19. öld. Síðan
em færð rök að því að viðfangsefni
bókarinnar megi skipta niður á þijú
skeið, 1850-1890, 1890-1920 og
1920-1950, og em megineinkenni
hvers skeiðs fyrir sig rakin. Þá er
fjallað sérstaklega um félagslegt
baksvið söguiðkunar, alþýðlega
sagnaritun og heimildaútgáfu.
Einnig er rætt um söguspeki í ritum
íslendinga og helstu hugmynda-
stefnur sem þar birtast, rómantík,
þjóðemishyggju, fijálslyndisstefnu,
sögulega efnishyggju og fleiri. Loks:
erkafliunrsögukennshi. ■
4
4
4
£
4

. *****
44 #####■
*******
1. APRÍL 1986
Skoðunarferðir um verksmiðjuna kl. 13.00, 14.00 og 15.00.
Opið hús í Þrúðvangi, félagsheimili Starfsmannafélags
Álafoss hf„ frð kl. 15.00-18.00, fyrir alla velunnara Álafoss hf.
Tískusýning í Þrúðvangi kl. 17.00. Allar nýjustu flíkur Álafoss hf.
verða sýndar.
Veitingar; kaffi og kðkur.
15% afsláttur af öllum vörum í versluninni Vesturgötu 2.
P.S. - ÞETTA ER EKKI APRÍLGABB
Á\
í