Morgunblaðið - 20.08.1986, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. ÁGÚST 1986
*
Aningarstaður:
eftir Sigurð
Signrðarson
Af öllum þeim náttúruundrum
sem land okkar býr yfir eru As-
byrgi og Jökulsárgljúfur einna
stórfenglegust, svo hrikaleg sem
þau eru, en um leið fögur. Þarna
var að verki eldur úr iðrum jarð-
ar, mórautt vatnið í Jöklu og
gróður jarðar. Ásbyrgi og Jök-
ulsárgljúfur er nú þjóðgarður
íslands, vin fyrir ferðamenn,
náttúruskoðara og skáld. Hver
vildi ekki vera fær um að mæra
þessa staði í bundnu máli líkt og
Einar Benediktsson, Matthías
Jochumsson og Krislján Jónsson,
fjallaskáld.
í þesáari grein verður reynt
að lýsa þessum stórkostlegu stöð-
um fyrir lesendum i máli og
myndum. Við hefjum ferðina við
Dettifoss og höldum siðan í Ás-
byrgi og endum í Vesturdal.
Jökulsá á Fjöllum kemur undan
Dyngjujökli, sem er skriðjökull úr
Vatnajökli. Þaðan rennur fljótið
norður í AxarQörð. Þrjár brýr eru
á Jöklu, eins og kunnugir nefna
fljótið, í Kelduhverfi, á Mývatnsör-
æfum og loks sunnan við Upptypp-
inga. Jökla er mikið fljót strax við
Upptyppinga. Skammt fyrir neðan
fellur jökuláin Kreppa í Jöklu og
eykst þá vatnsmagnið talsvert. Fáar
ár aðrar bætast í fljótið, en líklega
kemur mikið vatn neðanjarðar und-
an Ódáðahrauni, á Mývatnsöræfum
er Jökla orðið skaðræðisvatnsfall.
Skammt norðar fellur fljótið í gljúf-
ur, sem er farvegur þess allt norður
í Kelduhverfi. Þar kemur fljótið
fram á sléttar eyrar, framburð
síðustu árþúsunda, og þar hverfur
Jökla loks í hafíð.
Við brúna í Öxarfirði er meðal-
vatnsrennsli í Jöklu um 220
rúmmetrar á sekúndu, en við mynni
árinnar er meðalrennslið um 240
rúmmetrar á sekúndu. Til saman-
burðar má nefna að meðalrennsli
Elliðaánna er um 5,5 rúmetrar á
sekúndu og meðalrennsli Ölfusár
420 rúmmetrar á sekúndu, en hún
er talin vatnsmesta á landsins. Hins
vegar er Jökulsá á Fjöllum 206 km
á lengd, en Þjórsá 230 km á lengd.
Dettifoss
Eftir nokkurn akstur frá Mývatni
er komið að brúnni yfir Jökulsá á
Fjöllum. Skammt austan hennar
liggur vegur í norður um svokallað-
an Hólssand og er vegurinn við
hann kenndur, þó svo að Hólssand-
ur sé aðeins hluti af leiðinni norður
í Öxarfjörð. Fyrsti viðkomustaður-
inn á leiðinni norður er að sjálfsögðu
Dettifoss.
Nokkuð erfitt er að lýsa Detti-
fossi af einhverri sanngimi. Þeir
sem ekki hafa séð Dettifoss verða
vísast fyrir vonbrigðum að sjá hann
eftir að hafa lesið um hann há-
stemmda lýsingu. Samt er vart
hægt annað en að nota sterk lýsing-
arorð, fossinn er stórkostlegur og
fagur. Einar Benediktsson, skáld,
orti um Dettifoss, sem hann sá með
„gagnaugunum" eins og það hefur
verið nefnt, þegar menn sjá hag-
nýtt gildi í einhveiju. Einar sá ekki
aðeins stórkostlegt náttúrufyrir-
bæri, heldur einnig kraftinn sem
hægt var að virkja í rafmagn, þjóð-
inni til hagsbóta:
Hve mætti bæta lands og lýðs vors kjör
að leggja á bogastreng þinn kraftsins ör,
að nota máttinn rétt í hrapsins hæðum,
svo hafin yrði í veldi fallsins skör...
Kristján Fjallaskáld Jóhannsson
sá fossinn á annan hátt. Sem kunn-
ugt er vom ljóð Kristjáns ekki alltaf
með bjartri brá, heldur frekar þung-
lyndisleg. Um fossinn yrkir Krist-
ján:
... og þegar sveit með sorgarhljóði
syngur döpur of ann’ra ná,
í jörmun-elfdum íturmóði
yfir mér skaltu hlæja þá.
Annað er hljóðið í Matthíasi Joch-
umssyni er hann lýsir Dettifossi.
Ifyrir honum er fossinn gífurlegur
kraftur og tákn um guðlegt verk.
Beint af hengibergi
byltast geysiföll
flyxufax með ergi
fossa—hristir—tröll;
hendist hádunandi
hamslaus iðu-feikn.
Undrast þig minn andi,
almættisins teikn.
Þó er eins og flestum, sem á
annað borð þekkja til ljóðs Matt-
Áning innst í Ásbyrgi.
Náðhús við Dettifoss, á brún Jökulsárgljúfurs. Óneitanlega er þetta falleg mynd og þess vegna er hún birt.

híasar um Dettifoss, sé minnistæð-
ast þetta niðurlag eins erindisins:
Þó af þínum skalla
þessi dynji sjár,
finnst mér meir, ef falla
fáein ungbams tár.
Dettifoss fellur fram af háu
bjargi ofan í djúpt gljúfur og má
með nokkru sanni segja að fossinn
sé í syðsta hluta Jökulsárgljúfra,
þó svo að gljúfrin byrji svolítið of-
ar, þar sem er Selfoss. Fossinn er
mjög fagur af eystri bakkanum, en
þó mun vera enn betra að líta hann
frá vestri.
Varast ber að koma nálægt
bjargbrúninni, því hún getur verið
ótraust. Dæmi eru til þess að fólk
hafi hrapað niður í gljúfrið.
Nokkru fyrir neðan Dettifoss er
Hafragilsfoss. Þó laglegur sé, er
hann á engan hátt sambærilegur
við Dettifoss, hvorki að lögun, hæð
eða reisn. Umhverfi Hafragilsfoss
er þó ákaflega tilkomumikið, mynd-
anir í hamraveggjunum eru til-
komumiklar og víða eru gróðurtorf-
ur sem skreyta gljúfrið.
í gljúfrinu fyrir neðan Dettifoss
regnbogi í úðanum frá fossinum.
Jökulsárgljúfur, innan þjóðgarðs-
ins, eru um 30 km löng. Þegar hér
er komið sögu, hefur verið stiklað
á jarðsögu gljúfranna og í leiðarlýs-
ingu eru að baki aðeins tveir km
af gljúfrunum. Vart myndi heilt
myndast á sólríkum dögum fagur
Fagurt stuðlaberg í bakgrunni.
tölublað Morgunblaðsins duga .í
skilmerka leiðarlýsingu.
Ásbyrgi
Haldið er nú sem leið liggur nið-
ur í Öxarfjörð, yfir brúna og í
Ásbyrgi. Ásbyrgi er merkilegt fyrir-
bæri, sem í raun tilheyrir aðeins
þjóðgarðinum, en ekki hinum eigin-
legu Jökulsárgljúfrum. í langan
tíma var það mönnum hulið hvemig
Ásbyrgi hefði myndast. Sú þjóðsaga
lifir að Sleipnir, hestur Óðins, hafi
drepið þar niður fæti, enda er Ás-
byrgi ekki ólíkt hóffari hests ef
grannt er skoðað. Framanaf héldu
menn, jafnvel Þorvaldur Thorodd-
sen, að Ásbyrgi væri jarðfall, en í
byijun aldarinnar komust glöggir
menn að þeirri niðurstöðu að Ás-
byrgi væri verk Jöklu og mun það
vera rétt eins og hér kemur fram
á eftir.
Ásbyrgi er mest um 1,1 km á
breidd. Dýptin frá norðri, suður að
tjöminni innst inni, er nefnist
Byrgistjöm, er 3,5 km og þar em
um 450 m á milli hamraveggjanna.
Hæðin á hömmnum við Byrgistjöm
Horft til norðausturs úr Ásbyrgi, eyjan til vinstri. Þverárhyma og
Sandfell I baksýn.

i
Stuðlabergsmyndun fyrir framan Vesturdal. „Kastalinn" i Vesturdal.