Morgunblaðið - 20.08.1986, Blaðsíða 19

086r rxu. >Á ,0S HUUAOtOílVÖlM .ÖiÖAHHK'JOHOM
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. AGÚST 1986
Bjórbannið er táknrænt fyrir
ítök íhaldssamra af la á Alþingi
— segir Helgi Gunnlaugsson þjóðfélagsfræðingur en grein um rann-
sóknir hans á rótum bjórbannsins birtist í bandarísku tímariti í haust
TÍMARITIÐ Law and Society
Review birtir í haust ítarlega
grein um bjórbannið á íslandi.
Annar höfundanna, Helgi Gunn-
laugsson þjóðfélagsfræðingur,
hefur undanfarið stundað fram-
haldsnám við háskólann i Miss-
ouri. Greinin er byggð á
athugunum á viðhorfi almenn-
ings, stjórnmálamanna og fjöl-
miðla til bjórsins og hvernig
kenningar þjóðfélagsfræðinga
um táknræna merkingu áfengis-
bannsins í Bandarikjunum á
fyrstu áratugum aldarinnar geti
varpað ljósi á þau öfl sem móta
íslenska þjóðfélagið.
Law and Society Review er al-
þjóðlegt fagtímarit þjóðfélagsfræð-
inga og lögfræðinga. Þykir mikil
upphefð að fá birta grein í ritinu,
en ritstjórarnir hafna um 80% af
aðsendu efni. í samtali við blaða-
mann sagði Helgi að hann hefði
unnið greinina með kennara sínum,
John F. Galliher, eftir rannsókn sem
hann gerði í námi sínu. Þeir hefðu
viðað að sér heimildum um gang
bjórmálsins á þingi, skoðanakönn-
unum á viðhorfí almennings og
athugað hvernig Morgunblaðið hef-
ur fjallað um þetta mál frá upphafi.
Einnig er vitnað til samtala Helga
við alþingismenn.
Fulltrúar g-amla tímans
„Þessi athugun hefði verið
gagnslaus ef hún fjallaði um bjórinn
einan, út af fyrir sig,“ sagði Helgi.
„Ég hef lengi haft áhuga á því að
kanna sambandið milli laganna og
þess þjóðfélags sem setur þau, og
í því samhengi skoða ég bjórmálið.
Það er almenn skoðun að bjór-
bannið sé ekki rökrétt, vegna þess
að við leyfum sterkara áfengi. Þó
hafa allar tilraunir til að fá lögunum
hnekkt mistekist. í greininni leiði
ég rök að því að á Alþingi séu
sterk, íhaldsöm öfl — fulltrúar
gamla tímans — sem komi í veg
fyrir að bjórbanninu sé aflétt. Þess-
ir fulltrúar koma fyrst og fremst
úr Framsókn, sem er bænda- og
dreifbýlisflokkur, og verkalýðs-
hreyfingunni, sem sögulega hefur
átt sterkust ítökin í Alþýðubanda-
laginu og Alþýðuflokknum. For-
sendumar fyrir andstöðu þessara
afla eru að mestum parti söguleg-
ar. En það er misvægi atkvæða sem
veldur því hversu dreifbýlisþing-
menn hafa mikið vald á þinginu."
Áfengisbannið var
aðallega táknrænt
Helgi sagði að niðurstöður sínar
kæmu heim og saman við kenning-
ar Josephs R. Gusfield og fleiri um
áfengisbannið í Bandaríkjunum.
Þeir halda því fram að það hafí
fyrst og fremst haft táknræna
merkingu og neysla áfengis hafí
alltaf viðgengist í skjóli aðgerðar-
leysis yfirvaldanna. Bannið hafi
hinsvegar sýnt áhrifamátt lútersku
bændastéttarinnar á sama tíma og
iðnvætt borgarsamfélag var í mót-
un. Um aldamótin var einnig
gífurlegt streymi innflytjenda frá
Suður-Evrópu til Bandaríkjanna, og
fluttu þeir með sér kaþólska siði,
þ. á m. víndrykkju. „Bannlögin voru
ekki tæki til að stjórna þjóðfélag-
inu, heldur vora þau meira táknræn.
Tilgangur þeirra var að friða hinn
sterka minnihluta, sem smátt og
smátt var að missa tök sín á þjóð-
félaginu. Slíkum lögum er aldrei
framfylgt nema að litlu leyti, enda
er það stundum ómögulegt," sagði
Helgi.
Ellefu árangurs-
lausar tilraunir
í grein Helga kemur fram að
braggun og sala á bjór hafi verið
bönnuð hér á landi frá 1915. Inn-
flutningur á víni var leyfður 1922,
og á öðram áfengum drykkjum
síðan 1934. Frá árinu 1932 hafa
verið gerðar 11 árangurslausar til-
raunir til að aflétta bjórbanninu.
Árið 1928 ákvað Alþingi að láta
þjóðaratkvæðagreiðslu skera úr um
framtíð áfengisbannsins. Liðu fimm
ár þar til hún var haldin, og sam-
þykkti meirihluti kjósenda að
aflétta banninu. „Á þinginu árið
1934 var lagt fram frumvarp um
að leyfa innflutning á áfengum
drykkjum. Jafnframt yrði fram-
leiðsla þeirra hér á landi bönnuð,
með þeirri undantekningu að leyft
yrði að bragga bjór. Andstæðingar
afnámsins vora fljótir að koma auga
á að lögin vora sér ósamkvæm og
notuðu það óspart sér til framdrátt-
ar í umræðum. Má segja að tilviljun
hafi ráðið því að bjórinn hlaut sér-
stöðu gagnvart lögunum, fyrst
vegna þess að fylgismenn hans
töldu bjórinn saklausan og vildu því
gera undantekningu frá reglunni,
síðan vegna þess að bindindismenn
notuðu hann sem hálmstrá til að
halda í bannið. Það er mjög fróð-
legt að fylgjast með umræðunni á
þessum tíma, því segja má að meg-
inröksemdirnar hafi ekki breyst í
hálfa öld,“ sagði Helgi.
Framsókn og vinstri-
menn stöðva bjórinn
Helgi kemst að þeirri niðurstöðu
að landsbyggðarþingmenn, aðal-
lega úr Framsóknarflokknum
ásamt þingmönnum sem eiga rætur
í verkalýðshreyfingunni, hafi stöðv-
að allar tilraunir til að lögleiða bjór.
Þeir telja bjórinn böl, sem muni
auka drykkju í landinu og á hana
sé vart bætandi. Einnig heyrast þær
röksemdir að auðveldur aðgangur
að veiku áfengi muni valda því að
verkamenn drekki, jafnvel í vinn-
unni, sólundi lágum launum sínum
og komi fjölskyidunum á vonarvöl.
Flesta stuðningsmenn hefur bjórinn
átt í þingliði Sjálfstæðisflokksins.
Stuðningsmenn telja að það sé
órökrétt að banna öl en leyfa sterk-
ara áfengi. Bjórinn sé meinlaus og
hvetji til hóflegri neyslu ef eitthvað
er. Einnig benda þeir á að bjórinn
sé vara sem ríki og einkaaðilar
geti hagnast á að selja innanlands
og utan.
Heildardrykkja
hefur minnkað
„Eitt að því sem andstæðingar
bjórsins nefna mjög oft er það að
drykkja sé alltaf að aukast í réttu
hlutfalli við aukinn aðgengileika
áfengis. Bjórinn muni því koma eins
og holskefla yfir þjóðfélagið. Sér
til stuðnings hafa þeir áfengisvarn-
aráð sem hefur oftar en einu sinni
lýst því yfir að drykkja sé að auk-
ast. Um þetta er hinsvegar rétt að
efast. Heildardrykkja fer minnkandi
í mörgum hinna vestrænu ríkja og
má nefna Bandaríkin því til stað-
festingar. Og raunar minnkaði
drykkja hér á landi milli áranna
1984 og 1985. Þó hefur vínveitinga-
leyfum fjölgað jafnt og þétt og
aðgangur að áfengi er alltaf að
aukast. Ég held að stöðugur áróður
gegn áfengi hafi í för með sér að
Islendingar drekka þjóða minnst í
að skoða sambandið milli lag-
anna og þess þjóðfélags sem
setur þau. í því samhengi skoða
ég bjórmálið“ sagði Helgi
Gunnlaugsson þjóðfélagsfræð-
ingur.
Evrópu og Ameríku. Mér finnst að
áfengismálin verði að skoðast í
víðara samhengi en oftast er gert,
fleira hefur áhrif á heildameysluna
en greiðari aðgangur," sagði Helgi.
Sumum stéttum ekki
treystandi?
„Öll þessi umræða um að bjór-
drykkja muni koma harðast niður
á verkamönnum og ungu fólki sem
era verkamennn framtíðarinnar er
líka mjög kyndug. í fyrsta lagi held
ég að verkamenn séu því ekki sam-
mála að þeir séu veikarí fyrir áfengi
en aðrar stéttir. Og í öðra lagi er
verið að gefa í skyn að sumum stétt-
um sé treystandi fyrir bjór, og
raunar ítrekað með því að gefa far-
mönnum, sjómönnum og ferða-
mönnum greiðan aðgang að honum.
í Bandaríkjunum var verkalýðs-
hreyfingin á móti áfengisbanninu
Hér er þessu öfugt farið. Ástæðan
er sú að A-flokkamir ásamt verka-
lýðshreyfingunni eiga svipaðan
upprana og ungmennafélögin og
bindindishreyfíngin. “
Ottast að þjóðar-
atkvæði svipti
burt hulunni
Skoðanakannanir sem Helgi vitn-
ar til sýna að fylgi við bjórinn hefur
farið vaxandi meðal almennings. I
Hagvangskönnun árið 1983 styðja
63,5% þeirra sem taka afstöðu bjór-
inn. Kemur sá stuðningur að miklu
leyti úr þéttbýli, en andstaðan hins-
vegar úr dreifbýlinu. í mars 1984
birti DV könnun þar sem 74%
studdu þjóðaratkvæðagreiðslu um
málið. Helgi segir að andstæðingar
bjórsins séu mjög greinilega
andvígir þjóðaratkvæðagreiðslu og
jafnvel skoðanakönnunum. Þeir ótt-
ist að þær svipti hulunni af því
hversu skakka mynd Alþingi gefur
af þjóðinni. í viðtölum Helga við
alþingismenn kemur m.a. fram að
hinir íhaldssömustu telja að fyöl-
miðlar stjómi skoðunum fólks. Einn
þeirra sagði: „Áróður fjölmiðla fyrir
aukinni neyslu áfengis hefur haft
áhrif á skoðanir almennings. Ég
held samt sem áður að meirihluti
landsmanna sé andvígur bjómum
og kannanir sem sýna hið gagn-
stæða era líklega vitlausar."
Alþingismaðurinn ónafngreindi
hafði raunar lýst sig fylgjandi skoð-
anakönnunum í umræðum á þingi
nokkra áður. Annar þingliði sagði
við Helga: „Ef þjóðaratkvæði eiga
að skera úr um málið, hvernig eig-
um við þá að vemda rétt minnihlut-
ans?“
Valdastofnanir rót-
fastar í gömlum tíma
„ísland er skýrt dæmi um þjóð-
félag sem tekið hefur stiikkbreyt-
ingu. Á rúmum 80 áram hefur það
breyst úr einföldu, sttjálbýlu
bændasamfélagi yfír í lagskipt,
margþætt iðnaðarþjóðfélag. Hér
hefur enn engin stéttaskipting þró-
ast að heitið geti. Fólkið er vel
menntað, heilsuhraust og afkoma
þess góð. Bjórmálið sýnir og sannar
að æðstu valdastofnanimar hafa
ekki fylgt þessari þróun og era enn
rótfastar í gömlum tíma. Ef vægi
atkvæða við Alþingiskosningar yrði
jafnað myndi afnám bjórbannsins
án efa ijúka í gegnum þingið" sagði
Helgi. „Þótt ég kjósi að kalla bjór-
bannið táknrænt, tel ég ekki rétt
að alhæfa svo gjörsamlega. Engin
lög era fullkomlega táknræn og
þeir sem styðja bannið era sann-
færðir um að nauðsynlegt sé að
stjóma drykkju landsmanna,
vemda þá gegn þessum vágesti með
boðum og bönnum."
Bjórbanninu af létt
innan skamms
Helgi sagði að burtséð frá fræði-
legum athugunum væri hann
sannfærður um að bjórbanninu yrði
aflétt innan tveggja ára. „Alþingi
verður fyrr en síðar að beygja sig
fyrir því sem virðist vera vilji al-
mennings."
BS
H. 159, br. 55, d. 60,
300 lítra, m/blást-
H. 159, br. 55, d. 60, urskælingu, tvi-
310 litra, tviskiptur. skiptur.
H. 167, br. 60, d. 60
365 lítra, tviskiptur.
H. 160, br. 67, d. 60,
410 litra, tvískiptur,
m/vatnskæli.
H. 165, br. 55, d. 60,
290 litra, sambyggð-
ur, kælir/frystir, 2
pressur.
H. 180, br. 60, d. 60,
390 lltra, sambyggð-
ur, kælir/frystír, 2
pressur.
H. 180, br. 60, d. 60,
380 iitra, sambyggð-
ur, kælir/frystir, 2
pressur.
H. 139, br. 55, d. 60,
265 lítra, tviskiptur.