Morgunblaðið - 20.08.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. ÁGÚST 1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 40 kr. eintakiö.
Heim að Hólum
Elzta kirkja landsins, Hóla-
dómkirkja, vígð 1763,
liggur undir skemmdum. Gólf
kirkjunnar hafa sigið, veggir
sprungið, sem og múrhúð í lofti.
A staðnum eru og merkar fom-
minjar, sem þarf að varðveita,
og búa svo um, að þeir megi
njóta er staðinn sækja heim,
bæði í samtíð og framtíð.
Hólar í Hjaltadal eru einn af
þremur söguríkustu stöðum
Iandsins, ásamt Þingvöllum og
Skálholti, og eiga tilkall til hlið-
stæðs sóma og þeim stöðum
hefur verið sýndur. Hólar urðu
biskupssetur snemma á tólftu öld
og skipuðu veglegan sess í
kristnisögu okkar, menntun og
menningu, öldum saman - og
gera raunar enn, þó tímar og
aðstæður séu breyttar.
Eitt hundrað ár eru liðin síðan
gagngerar endurbætur fóru fram
á Hóladómkirkju. Sitt hvað hefur
þó síðan verið gert kirlqunni til
góða. Stjómvöld létu setja kopar-
þak á kirkjuna árið 1950 og
gáfu henni pípuorgel árið 1958
í tilefni af 850 ára afmæli bisk-
upsstóls að Hólum. Og nú er
unnið að viðgerð á altaristöfl-
unni, sem Jón biskup Arason,
síðasti biskup að Hólum í ka-
þólskum sið, setti upp í dómkirkj-
unni, og er stórmerkur kirkju-
gripur. Kirkjan sjálf, sem er eitt
af örfáum öldnum, söguríkum
mannvirkjum íslendinga, liggur
hinsvegar undir skemmdum.
Hóladómkirkja hefur sérstöðu
um fleira en sögu og aldur. Hún
heyrir, sem friðað hús, að hluta
til undir Þjóðminjasafn, sem
hinsvegar hefur mjög takmarkað
fjármagn til vemdarfram-
kvæmda. Hún er jafnframt
sóknarkirkja og heyrir sem slík
undir safnaðarstjóm í fámennum
sveitahreppi, sem hefur heldur
ekki ijármuni til kostnaðarsamra
framkvæmda í þágu kirkjunnar.
í hugum íslendinga er Hóladóm-
kirkja og nánast þjóðareign,
enda saga hennar hluti af menn-
ingararfleifð þjóðarinnar, virð-
ingu hennar og reisn. Viðhald
og varðveizla kirkjunnar og fom-
minja, sem hún geymir, er því
sameiginlegt verkefni þjóðarinn-
ar allrar.
Hjálmar Jónsson, prófastur
Skagfírðinga og formaður Hóla-
nefndar, sagði í viðtali við
Morgunblaðið á dögunum að
arkitekt Þjóðminjasafns væri
væntanlegur til Hóla, enda hafi
þjóðminjavörður áhuga á að
he§a skipulagsvinnu að væntan-
legri viðgerð kirkjunnar. Telur
prófasturinn að standa eigi eins
að verki að Hólum og á Þingvöll-
um, það er að gerð verði
framkvæmda- og fjárhagsáætl-
un til margra ára til að bjarga
Hóladómkirkju og sögulegum
minjum norður þar.
Pjárveitingavaldið hlýtur að
huga að þessu brýna verkefni
við fjárlagagerð. Samhliða er
hugsanlegt að fram fari einhvers
konar landssöfnun til fram-
kvæmda heima að Hólum. Það
stendur að vísu Norðlendingum
næst að taka af skarið í þessu
efni. En dijúgur hluti fólks, sem
býr utan Norðlendingafjórðungs,
á rætur nyrðra. Og öll á þjóðin
ógreidda skuld fýrir það sem
Hólar í Hjaltadal vóru í kristni-
sögu íslendinga, menntun þeirra
og menningu um aldir. Það má
aldrei gleymast að það var fyrst
og síðast tunga okkar, saga og
menningararfleifð, sem fullveldi
okkar 1918 og lýðveldi 1944
vóru reist á. Og Hólar í Hjalta-
dal vóru menntasetur - í mörgum
skilningi - meðan menningararf-
leifð okkar var í mótun.
Hjarta-
aðgerðir
Ein merkasta íslenzk fjöl-
miðlafrétt liðinnar viku
greindi frá því að hafnar væru
hjartaaðgerðir í Landspítalanum
og hefði vel til tekizt. I raun eru
þessar hjartaaðgerðir gagn-
merkur viðburður í íslenzka
heilbrigðiskerfinu. Verið er að
flytja inn í landið, að stórum
hluta, aðgerðir, sem sóttar hafa
verið með æmum kostnaði og
fyrirhöfn til annarra landa, eink-
um Bretlands og Bandaríkjanna.
Það er þó ekki höfuðatriði máls-
ins að þessar aðgerðir spara
bæði fé og fyrirhöfn, heldur hitt,
að það eykur á öryggi að hafa
þessa aðstöðu hér heima.
Hjartaaðgerðir á Landspítala
færa okkur enn einu sinni heim
sanninn um að við eigum vel
menntaðar og vel starfshæfar
heilbrigðisstéttir. Háskóli Islands
gegnir veigamiklu hlutverki í
menntun heilbrigðisstétta. Það
er hinsvegar ljóst að það hefur
verið giidur þáttur í því að byggja
upp hæfni íslenzkra heilbrigðis-
stétta, að þær hafa átt sæmilega
greiða menntunar- og starfs-
rejmsluleið á vit erlendra
mennta- og sjúkrastofnana,
beggja megin Atlantsála. Við
megum aldrei skera á íslenzk
tengsl við alþjóðlega þekkingu
og menningu, hverskonar, né
loka af lönd, þegar mikilvægar
námsgreinar eiga í hlut.
Morgunbladið/Steinþór Guðbjartsson
Öll börn hænast að Einari og Þóru enda hafa þau alla tíð látið sér annt um börn. Hér eru þau með
íslenskum vinum, sem þau kynntust í Winnipeg, en hittu i Reykjavík á dögunum.
í íslenskum fötum o|
verður maður hluti s
- rætt við Þóru og Einar Árnason frá Winnipeg í Kanada
„f FRAKKLANDI er maður ejns og vængbrotinn fugl hafi maður
ekki tappatogara, en héraa á íslandi þarf aðeins að kunna að segja
takk fyrir, ekki meira, því hér er allt til alls og allt fyrir mann
gert,“ sagði Einar Áraason í samtali við biaðamann Morgunblaðsins
fyrir skömmu. „Og þú gleymir þessu alltaf," bætti Þóra, kona hans,
við.
Þóra og Einar Ámason eru stödd
hér á landi í stuttri heimsókn, en
þau búa í Winnipeg í Manitoba-fylki
í Kanada. Þóra fæddist í Hænuvík
við Patreksfjörð árið 1905, dóttir
hjónanna Jóhanns Magnússonar og
Olafar Össurardóttur. Þau fluttu til
Winnipeg þegar Þóra var 5 ára
gömul og í Manitoba-fylki hefur
Þóra búið síðan.
Foreldrar Einars voru séra Guð-
mundur Ámason frá Munaðamesi
og Sigríður Sæmundsen frá Leirá í
Borgarfirði. Þau fluttu til Winnipeg
árið 1890 og þar fæddist Einar árið
1910. Þóra verður 81 árs í haust
og Einar 76 ára, en þau bera ekki
aldurinn með sér og ljóma af ánægju
og lífsgleði.
Tala íslensku
eins og innfæddir
Á undanfomum árum hafa sam-
skipti milli íslands og íslensku
byggðarinnar í Manitoba aukist
mikið. Margir íslendingar hafa
stundað háskólanám í Winnipeg,
einnig hafa nokkrir Vestur-íslend-
ingar sest á skólabekk á íslandi til
að læra málið og margir taka
íslensku í íslenskudeild Manitoba-
háskóla. Þá hefur verið boðið upp
á beint leiguflug á milli landanna
og hafa þær ferðir notið mikilla
vinsælda, en Þóra og Einar eru í
einni slíkri ferð. íslendingar sem
hafa hitt landa sína í eða frá Vestur-
heimi undrast hve margir tala góða
íslensku, en Einar og Þóra tala
málið eins og innfæddir.
— Hvemig stendur á þessu?
„íslendingamir sem fluttu til
Manitoba settust að á sömu sióðum
og íslenska var málið," sagði Ein-
ar. „Heima var aldrei talað annað
mál en íslenska og haldið var í
íslenska siði og venjur. Okkar kyn-
slóð ólst upp við þetta og því er
okkur málið tamt, en við notum oft
orð, sem ekki heyrast í íslensku
nútímamáli, og svo vantar oft orð,
en þá búum við þau bara til.“
Þóra sagði að þau hefðu einnig
mikið samband við ísienska náms-
menn og þannig heyrðu þau málið
eins og ætti að tala það. „íslenskir
stúdentar eru alltaf svo fjörugir og
skrafhreyfnir og tala góða
íslensku," sagði Einar. „Það er
ætíð gaman að skrafa við þá um
ýmislegt, kynnast þeim og halda
sambandinu eftir að þeir eru famir
aftur til Islands, því þá er maður í
stöðugu íslensku sambandi." „Svo
lesum við mikið af íslenskum bókum
og kynnumst á þann hátt vel bæði
landi og þjóð,“ sagði Þóra. „íslend-
Hvalamálið - samninga-
snilli eða lagaklækir?
eftir Erlend
Haraldsson dósent
Þann 2. febrúar 1983 samþykkti
Alþingi þingsályktunartillögu þess
efnis „að samþykkt Alþjóðahval-
veiðiráðsins um takmörkun hval-
veiða ... verði ekki mótmælt af
íslands hálfu“.
Með þessu var verið að staðfesta
samþykkt Alþjóðahvalveiðiráðsins,
sem við erum aðilar að, um tíma-
bundna (1986—1990) friðun hvala,
sem taldir hafa verið í útrýmingar-
hættu. Sem aðili að Alþjóðahval-
veiðiráðinu vomm við skuldbundnir
til að virða þessa friðun. Þar með
var stefna okkar í hvalveiðimálum
mótuð og þriggja ára aðlögunartími
framundan. Nú virðist á skrifum
„Það er lítil stjórnviska
að beijast fyrir alþjóða-
lögum um hafið og
auðlindir þess en brjóta
síðan sjálfir eða níða
niður slíkar samþykktir
þegar okkur hentar.“
margra að þessi ákvörðun og skuld-
binding sé grafin og gleymd.
s Fundin var smuga í samþykkt
hvalveiðiráðsins þar sem gefinn var
möguleiki á mjög takmörkuðum
veiðum til rannsókna en alls ekki í
ábótaskyni. Þessi smuga - eins og
við notuðum hana — byggðist í besta
falli á mjög vefengjanlegri túlkun,
og var vís til að valda deilum og
úlfúð. Þannig var gengið fram hjá
anda og tilgangi þessarar sam-
þykktar og veiðum haldið áfram.
Nú býsnast menn yfír hugsanlegum
viðbrögðum annarra þjóða þegar
við höfum í reynd brotið samþykkt
alþjóðastofnunar sem við erum aðil-
ar að.
Ef við viljum halda áfram hval-
veiðum væri við hæfi að gera það
á mannsæmandi hátt en ekki með
undirferli og útúrsnúningum laga-
króka. íslendingum var fijálst að
segja sig úr Alþjóðahvalveiðiráðinu,
losa sig þannig undan samþykktum
þess, og veiða síðan með reisn og
taka afleiðingum eða ávinningi af
því. Ef við ætlumst til að aðrar þjóð-
ir haldi alþjóðasamþykktir útúr-
snúningalaust er þá rétt að sýna
slfkan refsskap, sem við nú gerum,