Morgunblaðið - 09.12.1986, Side 24

Morgunblaðið - 09.12.1986, Side 24
24_______________ Grein: ÁSLAUG RAGNARS MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1986 Við eigum heima í 103 þús. ferkílómetra eldij'allalandi sem víðast hvar er þakið virkum eldstöðvum þar sem jarðeldar geta komið upp hvenær sem er og án þess að gera boð á undan sér. En „ekkert er gott eða illt nema fyrir álög hugans“, sagði Shakespeare, og víst er það að gamli Surtur hefur hendur sundurleitar og báðar heitar. Hann spúir eldi og brennisteini og komst upp með það fram eftir öllu að valda gífurlegum búsifjum og landauðn á stórum svæðum. Enn á hann það til að gera óskunda en sá óskundi jafnast þó nú orðið hvergi nærri á við þau hlunnindi sem hann lætur okkur í té. íslandseldar á lokastigi — frá vinstri: Jónas Ragnarsson, Gunnar Haukur Ingimundarson, Ari Trausti Guðmundsson, Ólafur Ragn- arsson og Eggert Pétursson. ISLANDSELDAR —eldvirkniáíslandiílO.OOO ár En hvaða yfirsýn höfum við varðandi eðli og atferli þessa sambýlings okkar? Hvað vit- um við um orsakir eldgosa? Kunnum við að gera greinarmun á ýmsum tegundum jarð- elda? Vitum við hvort unnt er að spá um framtíðina? Hvemig er þetta gossker okkar miðað við önnur eldíjallalönd? Er þetta ann- ars ekki efni sem er bezt að eftirláta vísinda- mönnunum — eða er nauðsynlegt að þekkja landið sem elur okkur til nokkurrar hlítar? Margt hefur verið rætt og ritað um eldsum- brot á Islandi fyrr og síðar, en nú er í fyrsta sinn komið út alíslenskt undirstöðurit þar sem öllum virkum eldstöðvum á landinu eru gerð ýtarleg skil. Sérstaka athygli hljóta efnistökin að vekja en þar er leitazt við að ná jafnvægi milli ritaðs texta og myndræns máls, þannig að efnið verði eins aðgengilegt alþýðu manna og kostur er með tjáningu nútímans. Auk ljós- mynda, sem allar eru í litum að þeim fáu undanskildum sem teknar voru áður en lit- myndir komu til sögunnar, er fjöldi korta og skýringarmynda í bókinni. íslandseldar er heiti bókarinnar sem kemur út í tilefni af fimm ára afmæli útgáfufyrirtæk- isins Vöku-Helgafells. „Svona sannar bókin sig sem fjölmiðill,“ segir Ólafur Ragnarsson útgefandi. „Við sem stöndum að þessu verki teljum að í því sé mikill fróðleikur samankom- inn sem með engu móti væri hægt að koma á framfæri á jafnskýran og aðgengilegan hátt og einmitt á bók. Efnið er svo yfírgrips- mikið og margþætt að þess er ekki að vænta að fólk geti gert sér grein fyrir því í fljótu bragði, eins og t.d. á kvikmynd eða í blaða- greinum sem birtast og hverfa jafnóðum. Bókin er nauðsynlegur miðill fyrir efni sem þetta. Það hefði að sjálfsögðu verið hægt að koma sömu auglýsingum á framfæri í langri textabók en slík vinnubrögð hefðu ekki verið nútímaleg. Hér sannast það enn einu sinni að mynd getur sagt meiri sögu en mörg orð.“ Höfundur íslandselda er Ari Trausti Guð- mundsson jarðeðlisfræðingur og dr. Sigurði heitnum Þórarinssyni tileinkar hann bókina. Hann getur þess í formála að Sigurður hafí öðrum jarðvísindamönnum fremur lagt til sögu jarðelda í þessu landi, auk þess sem hann hafi átt sinn þátt í að vekja áhuga höf- undar íslandselda á jarðvísindum. „Eins og gefur að skilja hefur víða verið leitað fanga, enda hafa lærðir og leikir löng- um gert sínar athuganir á eldsumbrotum og skilið eftir sig heimildir þar um,“ segir Ari Trausti. „í því sambandi nægir að minna á „eldklerkinn", séra Jón Steingrímsson, Svein Pálsson og síðar Markús Loftsson og Þorvald Thoroddsen. Slíkar heimildir eru mikilsverð- ar, en hvað vísindalega þekkingu varðar hefur orðið algjör bylting á þessu sviði á síðustu árum. Það var t.d. ekki fyrr en fyrir tíu árum að menn fór að gruna að Hofsjökull væri mikil eldstöð. Gervihnattamyndir gáfu þetta fyrst til kynna, en það var ekki sannað fyrr en í fyrra að undir miðjum Hofsjökli væri ein stærsta eldstöð landsins. Enn er þó ekkert vitað um sögu þeirrar eldstöðvar. Á síðustu 15—20 árum hefur landrekskenningin verið að sanna sig æ skýrar. Sú kenning kom fyrst fram í fyrri heimsstyijöld en það er ekki fyrr en upp úr 1960 að mælingar fara að varpa á hana ljósi þannig að hún er orðin undir- staða að allri eldfjallafræði. Hvað ísland varðar var sú kenning í stöðugri þróun þar til Kröflueldar hófust 1975. Þá verður til þetta hugtak — eldstöðvakerfi — sem grund- vallast á þeirri kenningu að eldstöð sé hvergi einangrað fyrirbæri heldur hluti af eldstöðva- kerfí. Ný vísindaleg þekking af þessu tagi er undirstaða þessa rits.“ Nábýlið við Surt sannaðist óþyrmilega þeg- ar Vestmannaeyjagosið hófst. Fram að þeim tíma þótti það nánast fyndin tilhugsun að í Eyjum — þessari blómlegu mannabyggð — hefði friðsemdarfjallið Helgafell gosið fyrir fímm þúsund árum og það þótti fjarlægur möguleiki að þvíumlíkt kynni að endurtaka sig, kannski einmitt af því að eldgos heyra undir þær höfuðskepnur sem sízt samræmast því hversdaglega öryggi sem við eigum að venjast og teljum okkur eiga kröfu til. En hvað þá um gosstöðvar í nánd við þétt- býliskjamann á suðvesturhominu? „Næstu virku eldstöðvamar í nánd við Reykjavík og nágrenni eru í Bláfjöllum og í Búrfelli við Kaldársel fyrir ofan Hafnarfjörð. Á þessum slóðum gaus síðast á miðöldum og þetta eru því tvímælalaust virkar eldstöðvar sem þó er ólíklegt að gætu haft mjög alvar- lega afleiðingar í byggð á Reykjavíkursvæð- inu. í tengslum við eldstöðvakerfí em spmngusvæði og svo er einnig hér á Reykjavlkursvæðinu. Það er ekki ýkja langt síðan allt ætlaði um koll að keyra vegna áforma um íbúðabyggð austan Rauðavatns af því að þar er sprungusvæði. Á þeim for- sendum var hætt við þessar fyrirætlanir en skömmu síðar vom leyfðar miklar bygginga- framkvæmdir í Selásnum, sem þó er líka hluti af þessu sama spmngusvæði," segir Ari Trausti. Myndmálið í íslandseldum er sérstakur kapítuli. Kortin teiknaði Gunnar Haukur Ingi- mundarson landfræðingur en Eggert Péturs- son myndlistarmaður teiknaði skýringar- myndir. Jónas Ragnarsson ritstjóri hannaði útlit bókarinnar, en hún er unnin í Odda. „Við hikum ekki við að halda því frarn," segir Ólafur Ragnarsson, „að íslandseldar séu óræk sönnun þess sem hægt er að gera á sviði bókagerðar hér á íslandi, því þessi bók stenzt algjörlega samanburð við það bezta sem gerist erlendis. Það hefur tekið á fjórða ár að koma þessari bók út og við eigum í viðræðum við þekkt forlög erlendis um að gefa hana út á tveimur eða þremur tungumál- um. Það er vert að benda á að þessi fyrsta Kötluhiaup eru mestu jökulhlaup sem orðið hafa hér á landi á sögulegum tíma. Umfang þeirra er flestum ofvaxið að skilja en myndin gerir það kleift og þarfnast ekki orðskýringa. texti ásamt korti á bls. 135 og mynd á bls. 138:

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.