Morgunblaðið - 12.12.1986, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1986
Austanvindar
eftir Ha.uk Benedikts-
son
Viðbrögð manna við hugmynd
borgarstjóra um að selja Borg-
arspítalann eru með ýmsu móti. Því
er ekki að neita að sala á allri
sjúkraþjónustu heillar höfuðborgar
er nýmæli, sem menn gerðu sér
ekki grein fyrir að kæmi uppá. Úr
því að svo er, hlyti það að vera
áþekkt því að selja bæjarútgerð,
heykögglaverksmiðju og þang-
mjölsverksmiðjur, sem mælst hefur
vel fyrir. Almenningi hefur ekki
verið gerð grein fyrir því að sala á
félagslegri þjónustu gæti verið ann-
ars eðlis.
Menn treysta eðlilega á dóm-
greind þeirra fulltrúa, sem þeir
hafa kosið til að fara með stjórn
borgarinnar. Reynslan sýnir að það
er ekki einhlítt og má segja að ekki
komi að sök í minniháttar málum
ef menn læra af reynslunni. En
þegar um grundvallaratriði er að
ræða eins og í þessu tilfelli er of
seint að vakna, þegar skaðinn er
skeður.
Sú spurning vaknar fýrst hvað
það sé, sem rekur borgarstjóra til
þessara viðbragða að selja allar
sjúkrastofnanir borgarinnar vegna
fýrirhugaðs flutnings á fjárlög.
Landssamband sjúkrahúsa hélt
fund með heilbrigðismálaráðherra í
des. á sl. ári til að mótmæla þá
fyrirhuguðum flutningi 15 sjúkra-
húsa á fjárlög þessa árs sem nú er
að líða, án nokkurs undirbúnings.
Leiddi það til þess að flutningi var
frestað og nefnd sett í málið. Nefnd
þessi mun hafa skilað áliti, sem
hefur lítið verið kynnt fyrir aðilum
málsins. Þó er talið að í því plaggi
sé ekkert um meginatriði málsins.
Ástæður fyrir mótspymu við að
fara á íjárlög voru í fyrra og eru
enn hinar sömu. Þær eru kröfur
um raunhæfa áætlanagerð, sem
byggist á skýrri ákvörðun um verk-
svið hvers spítala og mönnum
einstakra deilda samkvæmt því.
Það þarf að fylgja traustur fram-
reikningur á verðlagsbreytingum.
Þá verður að gera kröfur til þess
að til staðar sé í heilbrigðisráðu-
neyti fagleg stjórnsýsla til trúverð-
ugrar ákvarðanatöku og ráðgjafar.
Að uppfylltum þessum skilyrðum
eru sjúkrahúseigendur reiðubúnir
til að bera ábyrgð á kostnaði, sem
stofnað er til utan þess ramma.
Ekkert af framanrituðu er til staðar
og meðan svo stendur, er fjarstæða
að taka þá fjárhagsábyrgð sem
óhjákvæmilega fylgir flutningi á
flárlög. Kröfur þessar eru nú ekki
aðrar en flestir gera til sjálfs sín.
Þetta hefur borgarstjóri gert sér
grein fyrir, en viðbrögð hans um
sölu hljóta að byggjast á því að
hann sitji með úrslitakosti frá ríkis-
valdinu um flutning á fjárlög og
þá frá fjármálaráðherra og/eða
heilbrigðismálaráðherra (Sjálfstæð-
isflokksins).
Sé þama rétt til getið eru við-
brögð borgarstjóra rökrétt til að fá
umræðuna upp á borðið og knýja
stjómvöld til viðræðna (án þess að
selja). Landssambandinu tókst að
hræða heilbrigðisráðherra frá þess-
um aðgerðum á síðasta ári og
borgaryfírvöldum er engin vorkunn
að gera það nú.
Við skulum ekki sleppa því úr
umræðunni, að flutningur á fjárlög
nær til allra sjúkrahúsa sveitarfé-
laga í landinu. Það hefur fallið í
skuggann af þessari uppákomu með
Borgarspítalann. Þannig gæti ríkið
verið í þeim hugleiðingum að kaupa
öll sjúkrahús landsins. Að þau hafa
ekki verið boðin til sölu styður þá
skoðun mína að menn líta á við-
brögð borgarstjóra meira sem
tilraun til að fá í gang raunhæfa
umræðu um málið.
Eg varð þeirrar ánægju aðnjót-
andi að fá að taka þátt í undirbún-
ingi og rekstri Borgarspítalans frá
upphafí og mótun þess starfs, sem
þar fer fram. Einnig sat ég í hinni
frægu daggjaldanefnd frá upphafí
1969 til 1985. Þess vegna tel ég
ekki úr vegi, þótt ég sé horfínn af
þessum starfsvettvangi, að greina
frá minni reynslu og þekkingu á
þessum málum ef hinn almenni
borgari yrði einhvers vísari.
Hver er munur á dag-
gjöldum og fjárlögnm
í lok 6. áratugarins var svo kom-
ið að sjúkrahús landsins voru komin
í þrot vegna óraunhæfra fjárveit-
inga. Þá lék ríkið þann ljóta leik
að halda af ásettu ráði niðri greiðsl-
um til sjúkrahúsa í „spamaðar-
skyni" eins og raunar núna, en þá
greiddu sveitarfélög 40% rekstrar-
kostnaðar. Var svo komið, að
sveitarfélög, sem ráku sjúkrahús,
sátu uppi með 30—40% halla, jafn-
vel þótt hann væri tilkominn vegna
sjúklinga frá öðrum sveitarfélögum.
Vegna þessara aðstæðna var
Landssamband sjúkrahúsa stofnað
til að fá leiðréttingu á þessu ófremd-
arástandi. Fékkst þá fram endur-
skoðun á lögum um almannatrygg-
ingar þar sem sett var á stofn
daggjaldanefnd, sem hefur það
hlutverk, að ákveða daggjöld og
gjaldskrár sjúkrahúsa á þann
hátt að heildartekjur stofnana
miðist við að standa straum af
eðlilegum rekstrarkostnaði,
enda séu gjöldin í samræmi við
hagkvæman rekstur og þá þjón-
ustu sem stofnunin veitir.
Nefnd þessi hefur ákveðið dag-
gjöld frá 1. jan. 1969. Fyrsta
áratuginn voru afgreiðslur nefndar-
innar mjög í samræmi við rekstrar-
kostnað. Sjaldgæft var að
rekstrarhalli væri yfir 4—5%. Síðar
þegar ráðherra fór að krukka í
ákvarðanir nefndarinnar með því
að seinka gildistöku hækkana svo
og með vaxandi verðbólgu fóru
hlutimir úr skorðum.
Ég minni á að á þessum ámm
fram til 1983—’84 var öllum opin-
bemm þjónustustofnunum landsins
úthlutað gjaldskrám af hálfu stjóm-
valda án nokkurs tillits til rekstrar-
kostnaðar. Þannig vom flest
þjónustufyrirtæki sveitarfélaga
komin á vonarvöl þegar þessum
gjömingum linnti. Má þar til nefna
hitaveitúr, rafmagnsveitur o.fl. Nú
hafa þessi fyrirtæki reist við með
eðlilegum viðskiptaháttum. Sala á
Hitaveitu Reykjavíkur á þeim tíma
þætti varla í dag teljast til heilla-
ráða. Er þetta algjörlega sambæri-
legt við daggjöld sjúkrahúsa á
þessum ámm, nema að þrengingum
sjúkrahúsanna linnti ekki og enn
búa þau við þessar aðstæður. Mest
hef ég undrast þá stjómvisku að
svo til ekkert starfslið hefur unnið
að þessum málum hvorki fjárhags-
hlið þeirra né faglegri. Lengst af
var einn maður í íhlaupavinnu við
alla útreikningsvinnu og upplýs-
ingasöfnun og ekki hefur þótt
ástæða til að stofna til neinnar fag-
legrar stjómsýslu um sjúkrahúsmál
þrátt fyrir stöðugar tilraunir lands-
sambandsins um úrbætur. Að
sjálfsögðu hefur þetta sleifarlag
leitt til handahófsákvarðana, sem
lýsa sér aðallega í því að vanáætla
daggjöld og bæta síðan vanáætlun-
ina á næsta ári á eftir. Með því að
bæta rekstrarhalla á næsta ári er
nefndin að sjálfsögðu að viðurkenna
getuleysi sitt til réttrar ákvarðana-
töku vegna skorts á upplýsingum.
Varla er hún að greiða rekstrar-
kostnað, sem stofnað er til utan við
eðlilegan rekstur. Með þessum
vinnubrögðum hefur starfsmanna-
spamaður snúist upp í 50—100
millj. króna vaxtagreiðslur á ári.
En þannig hafa sjúkrahúsin á end-
anum fengið allan sinn kostnað
greiddan.
Engin ástæða er til að ætla að
vinnubrögð verði með öðmm hætti
við gerð fjárlaga. Þannig er nú í
fjárlögum gert ráð fyrir um 5%
þenslu á næsta ári og ekki gert ráð
fyrir að bæta meiru verði það raun-
in. Á sama tíma gerir Reylqavíkur-
borg ráð fyrir 10—15% þenslu í
sinni fjárhagsáætlun. Það verður
ekki með neinu móti gert upp á
milli þessara greiðsluaðferða, ef
sami aðili framkvæmir þær á sama
hátt. Hins vegar eru tvö atriði
sem skipta meginmáli og það er
að á fjárlögum má slá því föstu,
að fenginni reynslu, að sjúkrahúsin
verði látin sitja uppi með „rekstrar-
halla“ sem getur orðið til vegna
duttlunga embættismanna eða þess
að menn vilja ekki afla traustra
upplýsinga. Ánnað er að við flutn-
ing á fjárlögum fellur niður öll
kostnaðarþátttaka sveitarfélags-
ins og þá þarf ekkert að tala við
sveitarstjómir meira um áhrif á
þróun mála.
Sporin hræða
Ríkisvaldið hefur alla tíð verið
dragbítur á allan sjúkrahúsrekstur
í landinu, og hér væri skrítið
ástand, ef frumkvæði sveitarstjóma
og líknarfélaga hefði ekki komið
til. Sagan er svo skýr að sveitar-
stjómarmenn hafa enga afsökun
ef þeir flýja frá þessu verkefni og
láta sjúkrahúsin grotna niður í
höndum þeirra, sem virðast hvorki
hafa vilja né getu til að sinna þeim
á viðunandi hátt. Á það má minna
að ef ríkið yfirtekur allan sjúkra-
húsrekstur, er ísland eina landið
vestan jámtjalds, sem telur sér
henta það stjómkerfi. Öll Norð-
urlöndin hafa undanfama 2 áratugi
unnið markvisst að því að flytja
allan rekstur heilsugæslu og sjúkra-
húsa út til sveitarfélaganna þ.e.
þeirra sem gerst eiga að vita hvar
skórinn kreppir.
Ég tel ekki ástæðulaust að minna
Reykvíkinga á eftirfarandi þegar
menn hugsa til algjörs ríkisrekstrar.
Reykjavíkurborg byggði fæðing-
ardeild í samvinnu við ríkið á 5.
áratugnum og skyldi þátttaka borg-
arinnar tryggja fæðandi konum
fullkomna þjónustu. Eftir tíu ár var
stór hluti kvenna farinn að fæða
böm sín á göngum og baðherbergj-
um deildarinnar. Engum fortölum
varð við komið. Borgin setti á stofn,
á eigin kostnað, fæðingarheimilið
við Eiríksgötu til að bjarga málum.
Var það bráðabirgðaaðgerð, sem
átti að leysa vandann þar til ríkið
sæi að sér. Það starfar enn.
Borgin sinnti illa sjúkrahúsþörf
borgarbúa fyrr á árum en þegar
hún tók loks til hendinni og hóf
byggingu Borgarspítala um 1950
vom veitingar svo knappar af hálfu
ríkissjóðs að húsið var aðeins rúm-
lega fokhelt árið 1962. Þá brast
þolinmæði borgaryfírvalda og var
ákveðið að hraða framkvæmdum
Haukur Benediktsson
„Það er af og frá að
meirihluti Reykvíkinga
sé tilbúinn til að fylgj-
ast með austur fyrir
járntjald, en ferðinni er
heitið þangað. Fram-
sóknarflokkurinn, sem
undanfarin ár hefur
barist fyrir sölu Borg-
arspítalans, hefur ekki
riðið feitum hesti frá
því trúboði.“
vegna lélegs ástands í sjúkrahús-
málum í borginni. Framkvæmdum
var hraðað án alls tillits til fjárveit-
inga ríkisins og var spítalinn tekinn
í notkun á árunum 1965—1970. Þar
lagði borgin til óhemju íjármagn
fyrir ríkið, sem tók 10—12 ár að
fá endurgreitt óverðtryggt þ.e.
skuldin var aldrei borguð. Þetta
gerðu menn áreiðanlega ekki að
gamni sínu, heldur því að nauðsyn
brýtur oft lög. Á sama hátt hafa
borgaryfirvöld byggt og rekið
Grensásdeild, Amarholt, Hafnar-
búðir, Hvítaband o.fl. Ríkið tók
engan þátt í þessum byggingum.
Borgarspítalinn hefur þróast
mjög farsællega frá upphafí og
verið eigendum og starfsfólki til
mikils sóma. Þar hefur verið haldið
uppi miklu frumkvæði á ýmsum
sviðum, og tekin upp ný þjónusta,
við sjúklinga, sem ella hefði ekki
komið fyrr en miklu síðar. Til upp-
rifjunar má geta þess að á sínum
tíma var 2 heilaskurðlæknum
„smyglað" til landsins og sett upp
heilaskurðlækningadeild. Þannig
var útrýmt flutningi á hundruðum
sjúklinga til uppskurðar erlendis (í
óþökk heilbrigðisyfírvalda) en með
góðum stuðningi borgaryfírvalda.
Borgarstjórinn samþykkti kaup á
fyrsta tölvusneiðmyndatæki sem
kom til landsins. Þá höfðu slík tæki
verið í notkun um 10 ára skeið á
hinum Norðurlöndunum. Þótt tækið
væri keypt gamalt frá Noregi spar-
aði það fjölda fólks utanferðir og
aðrir fengu lífsnauðsynlegar rann-
sóknir og meðferð löngu áður en
stjómvöld vöknuðu. Ríkið vildi eng-
an þátt eiga í þessum kaupum og
lét borgina greiða full aðflutnings-
gjöld. Svona mætti lengi telja.
Allt sem hér er upp talið var
ekki stranglega löglegt skv. bók-
stafnum, en ástæðan fyrir þessum
ávirðingum var sú að Reykvíking-
ar hafa aldrei sætt sig við
sinnuleysi ríkisvaldsins í heil-
brigðismálum. Kannski það sé að
breytast.
Borgarspitalinn
Er ekkert annað til
ráða en ríkisrekstur
Vitanlega er hægt að reka
sjúkrahúsin áfram á vegum sveitar-
félaga eins og hingað til, en Alþingi
hefur brenglað svo tekjuöflun þeirra
að þau eru að verða vanmegnug til
alls nema halda ráðstefnur um
getuleysi sitt. Þessu er að sjálf-
sögðu hægt að breyta aftur í fyrra
horf, þegar sveitarfélög greiddu
40% kostnaðar við sjúkrahúsrekst-
urinn. Það virðist bara ekki vera
vilji fyrir því á Alþingi.
Borgaryfírvöld hafa margreynt
að fá ríkið til samstarfs um verka-
skiptingu stóru sjúkrahúsanna í
Reykjavík. Sett var á stofn nefnd
til að vinna að þessu verkefni fyrir
mörgum ámm, en ráðuneytismenn
svæfðu hana eftir nokkra fundi.
Þegar Landakotsspítali komst í eigu
ríkisins opnuðust möguleikar til
mikilla skipulagsbreytinga. Þeir
vom ekki notaðir og spítalinn af-
hentur hópi manna úti í bæ til að
ráðskast með. Hver segir að sömu
vinnubrögð verði ekki viðhöfð nú.
Nærtækasta leiðin og sú sem
sjálfsagt flestir gætu sætt sig við
meðan þessi hringlandaháttur
gengur yfir, er að fresta öllum
breytingum meðan menn eru að
ná áttum og endurskoðun fer
fram á verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga á heilbrigðismálum
í heild. Þetta mál snertir ekki
bara Borgarspítalann heldur öl
sjúkrahús landsins.
Umræður um verkaskiptingu
milli ríkis og sveitarfélaga hefur
staðið látlaust í 30 ár án árangurs.
Þar kemur gjaman fram sú hug-
mynd að ríkið sjái um sjúkrahús-
rekstur en sveitarfélög um
heilsugæslu og málefni aldraðra.
Þetta hljómar ekki svo illa fyrir
ókunnuga, en þeir sem við þetta
vinna eiga erfítt með að finna
landamærin þegar heilsugæslan er
inni á miðju gólfí í sjúkrahúsinu
úti á landsbyggðinni eða skera úr
um vistun aldraðra á spítala ríkisins
eða öldrunarstofnun sveitarfélags-
ins. Ný stofnun? Þama yrðu
opnaðar dyr fyrir eilífa togstreitu.
Ekki sé ég fyrir mér lausn á
sárum skorti á sjúkradeildum fyrir
aldraða Reykvíkinga með því að
selja allar öldmnardeildir borgar-
innar og opna þær fyrir öllum
landsmönnum. Ríkið hefur sl. 2 ár
svo til lokað fyrir allar framkvæmd-
ir á öldrunardeildum í B-álmu og
verður þeim varla sinnt mikið með-
an verið er að borga spítalann. Nú
bregður hins vegar svo við að borg-
aryfírvöld sætta sig við seinagang-
inn.
Heilbrigðismálaráðherra fer of
geyst í þessu máli með því að ætla
að knýja fram flutning sjúkrahúsa
á fjárlög og þar með svipta sveitar-
félög, sem þó eiga sinn hlut í
byggingum, öllum yfirráðum á þvf
sem þar fer fram.
Það sem hér hefur verið rakið
er ætlað til þess að sýna fram á
að ríkisvaldið er alls ófært til að
yfírtaka rekstur sjúkrahúsa sveitar-
félaga, enda engin ástæða til, vegna
þess að sveitarfélög eru miklu hæf-
ari til þess að reka þau við eðlilegar
fjárhagsástæður, enda hafa þau
besta aðstöðu til að meta hvar skór-
inn kreppir.
Það er ástæða til að minna alla
alþingismenn á það, að þeir hafa
allir með tölu staðið fyrir því að
útrýma þeirri valddreifingu, sem
felst í því að sveitarfélög sinni mikil-
vægum þjónustuhlutverkum við
íbúana. Sumir þeirra hafa leynt og
ljóst unnið að ríkisforsjá en meiri-
hlutinn hefur talið sig andvígan
miðstýringu og sovéti. Nú eru þeir
komnir í meirihluta og er ástæða
til að staldra við áður en lengra er
haldið.
Það er af og frá að meirihluti
Reykvíkinga sé tilbúinn til að fylgj-
ast með austur fyrir járntjald, en
ferðinni er heitið þangað. Fram-
sóknarflokkurinn, sem undanfarin
ár hefur barist fyrir sölu Borg-
arspítalans, hefur ekki riðið feitum
hesti frá því trúboði.
Höf'undur er fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri Borgarspitalans.