Morgunblaðið - 12.12.1986, Qupperneq 50

Hvað geta dagvistarheimili gert til þess
að efla málþroska og málskilning barna?
eftir Gyðu
Sigvaldadóttur
Ef við reynum að glöggva okkur
á hvað dagvistarheimilin geta gert
til að örva málþroska og málskiln-
ing bama er það vissulega fjölmargt
og yrði langt mál upp að telja.
Enginn skyldi þó ætla að sest
væri niður með þessum litlu bömum
og farið að kenna þeim að tala.
Nei — því fer víðsfjarri, því enn er
í gildi máltækið góða: „Svo læra
bömin málið, að það er fyrir þeim
haft.“
I þessu stutta rabbi mínu miða
ég eingöngu við böm á aldrinum
2—6 ára. Ekki af því, að fyrstu 2
árin séu svo léttvæg í þroska bams-
ins, heldur vegna þess, að hitt
aldursskeiðið er það sem ég vinn
með sjálf og þekki gerst.
Þegar bömin hefja dvöl sína á
dagvistarheimilinu er það, sem
leggja verður megin áherslu á, að
taka þannig á móti bömunum, að
þau finni sig örugg og stuðla með
öllum tiltækum ráðum að því, að
efla sjálfstraust þeirra og öryggis-
kennd. Og eitt er víst, að bam sem
er haldið ótta og öryggisleysi, tekst
okkur ekki að Iáta vinna sér til gleði
né þroska. Og mig langar að vekja
athygli á því, að þetta em gjaman
fyrstu kynni bamanna af framandi
aðila og hvemig þau kynni verða
getur haft áhrif fyrir allt lífíð. Þeg-
ar þessi aðlögun er um garð gengin
hefja bömin gróskumikla leiki bæði
úti og inni og er þar af mörgu að
taka og aldrei of mikið brýnt fyrir
fólki, hver lífsnauðsyn leikimir em
bömunum, því gegnum þá komast
þau til þroska og gegnum þá kynn-
ast þau veröldinni, sem við lifum í.
Af því að við emm nú að tala
um mál og málþroska langar mig
að benda á, að í margri hvers-
dagslegri önn Iæra bömin ekki síður
að tala og virkilega nota málið,
heldur en í þeim tímum þar sem
hátíðlega er sest niður með bömun-
um til þess að fræða þau.
Ég bendi á tímann í fataherberg-
inu. Þar læra bömin nöfn á margs
konar fatnaði, læra liti, tileinka sér
fjölda hugtaka o.fl. Þau læra að
stígvél em látin undir bekkinn,
húfan upp á hilluna og skóflumar
bíða þeirra að hurðabaki.
Máltíðir em einnig mjög mikil-
vægar og máltíðir eiga svo sannar-
lega ekki að vera neinn þagnartími,
ekki síst fyrir þá sök, að máltíðir
hafa mikið félagslegt — og menn-
ingarlegt gildi. Þá gefst líka gott
tækifæri til að ræða um hollan og
óhollan mat og er það sannarlega
ekki einskis virði. Og um 'margt
hafa þessir litlu heimspekingar
frætt mig, þegar ég hef sest með
þeim að snæðingi.
Eitt af því marga, sem bömin
fást við, em samsetningarleikföng
og röðunarþrautir. Þetta er bömun-
um sérstaklega holl glíma, ekki síst
vegna þess, að samhæfíng augna
og handa er að þroskast og þetta
skerpir formskyn bamanna. En
eðlilega þroskað formskyn stuðlar
að hæfni bamsins til að hefja lestr-
amám.
ímyndunaraflið er mjög virkt í
lífi og leikjum bamanna á þessu
aldursskeiði. Þá leika þau mikið
hlutverkaleiki. Þessir leikir era sér-
lega mikilvægir fyrir bamið og á
svo mörgum sviðum. í fyrsta lagi
efla þeir félagsþroska bamanna
meira en flestir aðrir leikir. Og ef
fóstran hlustar grannt á það sem
fram fer má glögglega heyra og
sjá hvemig ofbeldi (handalögmál)
víkur fyrir því að nota málið og
útkljá deilur á jafnréttisgmndvelli.
Þama fer einnig raunvemleg vald-
dreifíng fram. Það er vissulega
gott að hafa hæfa foringja, en
maður þarf líka að læra að vera
annarra þjónn.
Eitt sem gefur þessum leikjum
aukið gildi er þegar dagvistar-
heimilin em með böm úr öllum
þjóðfélagsstéttum. Þá verður það
tungutak, sem þau læra hvert af
öðm miklu auðugra en ella. Mér
er minnisstæður einn slíkur hlut-
verkaleikur. Fimm böm léku
læknisleik. Eitt bamið var sjúkling-
ur. Og nú minntu þau hvert annað
á hvað gera þarf fyrir þá sem veik-
ir em. Það var hlúð að sjúklingnum
af mikilli prýði með sængum og
koddum. Meðul fékk hann óspart
(í þykjustunni) svaladrykki og aðra
hressingu. Að lokum fann eitt bam-
anna upp á því, að nauðsynlegt
væri að mæla sjúklinginn. Til þess
höfðu þau plastsívalning og mældu
með honum rétt ofan við mjöðmina.
Síðan horfðu þau á sívalninginn
með glampa í augum og sögðu
hver hitinn var með alvömþunga í
röddinni. Og hitinn reyndist vera
102 stig, 75 og 81. Síðast kom
yngsta bamið, aðeins rúmlega
þriggja ára gömul telpa. Hún sgði
án alls hiks og með alvömþunga:
„Það vom 5 kíló.“ Þá sagði elsta
bamið: „Hiti er ekki kíló, hann er
stig.“ Þetta ásamt ótal öðmm dæm-
um færir mér heim sanninn um
það, hvað bömin læra mikið hvert
af öðm.
Ég bendi á, að þessir leikir em
afskaplega veitulir og á fjölmörgum
sviðum.
Þá emm við komin að þeim þætti
í lífí bamsins, þegar bækur fara
að hafa mikið gildi fyrir allan þeirra
andlega þroska.
Við íslendingar höfum lengi stát-
að af því, að við væmm mikil
bókmenntaþjóð og ég held, að við
megum gjaman vera stolt af því.
Við, sem emm komin til vits og
ára, eigum það áreiðanlega sameig-
inlegt hversu margar yndisstundir
við höfum átt yfír lestri góðra bóka.
Ég hef þá bjargföstu trú, að
gmndvöllurinn að góðum bók-
menntasmekk sé lagður ótrúlega
snemma á mannsævinni og ef við
eigum að gefa börnunum hlutdeild
í þessum þjóðararfí þarf að huga
vel að bamabókmenntum okkar.
Ég trúi því einnig, að sé lesin ein-
tóm þynnka fyrir bömin á leikaldr-
inum muni þau hverfa til
þynnkunnar, þó að aldur og þroski
færist yfir þau.
Bækur þurfa strax í bemsku að
verða ríkulegur þáttur í vemleika
bamanna. Bækur þurfa að vera til
á hveiju heimili og böm þurfa að
læra að umgangast bækur og það,
að lesið hafí verið fyrir þau á aldrin-
um 2—6 ára vel valið efni, veitir
þeim mikilvægt veganesti út í lífið.
Þessum stundum fylgir gleði,
friður og hugarró. Hafi bömin hlot-
ið þessa hluti áður en gmnnskóla-
námið hefst þá hafa þau fengið
þann undirbúning, sem er nauðsyn-
legur til þess að gefa hafíð reglulegt
skólanám. Þau hafa einnig eignast
þann málþroska og málskilning,
sem til þarf.
Oft verð ég vör við það í sam-
skiptum mínum við ungt fólk, ef
ég grennslast fyrir um ætt þess og
uppruna, að því er fyrirmunað að
geta sagt skammlaust frá slíku.
Maður fær venjulega langa og leið-
inlega þulu, því þessu unga fólki
leika ekki á tungu orð eins og
systraböm eða bræðraböm, svo
eitthvað sé nefnt.
Eitt af því, sem kemur fram í
daglegu rabbi okkar við krakkana
er að þau hafa fá orð um veðurfar.
Það lengsta sem þau hafa komist
hjá mér í veðurfarslýsingum er: Það
er sól, vonda veður og stingur, en
stingur er safnheiti fyrir hvers kon-
ar rysjótt veður.
Ef til vill verður mér hugsað um
þessa fátækt vegna þess hvað við
eigum margar og ógleymanlegar
veðurfarslýsingar í bókmenntum
okkar, bæði í bundnu og óbundnu
máli.
Stundum fínnst mér, að bömin
verði aldrei almennilega talandi
nema að þau hafí fengið að kynn-
ast þessu blessaða landi, sem við
búum í, bæði í blíðu og stríðu og
þau þurfa einnig að hafa öðlast
kjark og dug til að vera úti í mis-
jöfnu veðri.
Við íslendingar eigum ljóð við
öll tækifæri, bæði í blíðu og stríðu.
Við eigum gnægð af danskvæðum.
Við eigum ljóð, sem efla kjark og
auka þrótt, þegar á móti blæs. Við
eigum ljóð, sem sefa sorg og veita
hugarró, að ógleymdum vögguljóð-
um og bænum.
Þegar við hugleiðum ábyrgð okk-
ar varðandi það að stuðla að
málþroska bama skulum við
minnast þess, hversu mikilvægt það
er að kenna bömunum bundið mál
og bundið mál vilja þau læra, hvað
sem því veldur, ef tii vill hrynjandi
ljóðanna. Slíkur lærdómur eykur
Iíka sjálfstraust og öryggiskennd
bamanna.
TILBOÐI
I KAUPFELOGUNUM
TORGINU, DOMUS OG
KAUPSTAÐ f MJÓDDINNI
HERRABUXUR
1.590.-
HERRAPEYSA
890.-
HERRASKYRTA m. BINDI
830.-
HERRA- OG KVENLEÐURHANSKAR
890.- 790.-
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1986
Gyða Sigvaldadóttir
„Ég hef þá bjargföstu
trú, aö grundvöllurinn
að góðum bókmennta-
smekk sé lagður ótrú-
lega snemma á
mannsævinni og ef við
eigum að gefa börnun-
um hlutdeild í þessum
þjóðararfi þarf að huga
vel að barnabókmennt-
um okkar.“
Ég get ekki stillt mig um að segja
frá, að fjögurra til fímm ára böm
hafa lært vögguljóð Halldórs Lax-
ness frá upphafi til enda og flutt
það ótrúlega vel og glímt við orð
eins og „þurradramb" og „storm-
beljandi". Þess má geta, áð auðvitað
skilja bömin ekki þessi þungu Ijóð,
en sá skilningur kemur síðar.
A hátíðastundum í lífí þjóðarinn-
ar er talað um íslenska tungu sem
okkar dýrmætasta auð og hver
skylda okkur sé á herðar lögð til
að varðveita hann. Undir þessa
skoðun tek ég auðvitað heils hug-
ar. I bland við þessa umræðu fer
fram önnur umræða, umræða um
það, að þessi arfur okkar sé í hættu
vegna margs konar áhrifa. Það er
talað um hverskonar erlend áhrif.
Það er talað um sjónvarp, útvarp,
dagblöð eða myndbönd. Þessari
þróun verður ekki snúið við. Þama
verðum við að snúa vöm í sókn og
nota þessa miðla í þágu íslenskrar
tungu og íslenskrar menningar.
En það sem vekur hvað mest
ótta minn í sambandi við óhóflegt
sjónvarpsgláp ungra bama er að
við séum að gera þessi böm að
kyrrsetufólki einmitt á þeim aldri
þegar bömin em haldin ríkri hreyfí-
þörf, en málþroski og hreyfiþroski
em að vissu marki samofnir þroska-
þættir.
Til þess að böm verði talandi í
þess orðs fyllstu merkingu þarf
margt til að koma. Bömin þurfa
að hafa orðið aðnjótandi ástúðar
og öðlast eðlilega öryggiskennd og
heilbrigt sjálfstraust.
Ég vil benda á, að sum börn vilja
alltaf tala og láta Ijós sitt skína,
en önnur þora ekki þó talandi séu.
Að báðum þessum aðilum þarf að
huga og hjálpa báðum. Okkur vant-
ar ekki yfírgangsseggi, hvorki í
einkalífí né á opinbemm vettvangi.
En við þurfum einart fólk, sem
kann að nota málið til mannlegra
samskipta.
Hugsandi um fjölmiðlana og það
gagn og ógagn, sem af þeim getur
hlotist, langar mig að benda á það,
að brýn þörf er að hleypa af stokk-
unum vel gerðum fræðsluþáttum
um andlegar þroskaþarfír bama á
þessum aldri, sem hér um ræðir,
og jafnframt kæmu í þessum sömu
fjölmiðlum stuttar en markvissar
orðsendingar og heilræði. Þetta
þarf að vera fræðsla til hins al-
menna borgara og ekki síst fyrir
foreldra og aðra uppalendur.
Sumir halda nú ef til vill, að
þetta sé þarfleysa, en það er ekki
mín trú. Ég hygg, að mikill munur
sé á haldgóðri þekkingu hins al-
menna borgara á líkamlegri
umönnun og heilsuvemd bamanna