Morgunblaðið - 18.01.1987, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 1987
„Enn einum frönskum blaða-
manni var rænt í Beirut í gær.“
Eitthvað á þessa leið var fréttin
úr sjónvarpinu, sem skall á eyrum.
Skar í eyrun. Eðli þessa stuttorða
miðils samkvæmt eru sjónvarps-
fréttir þeirrar náttúru að vekja
snögga athygli á að eitthvað hafí
gerst, en áhugafólk um efnið
sækir svo ítarlegra framhald í
aðra fréttamiðla með meira svig-
rúm. í þetta sinn fannst þó
sáralítið meira um málið. Víðast
ekkert. Þessi íslenski Qölmiðla-
neytandi var semsagt kominn með
sérþarfír - eftir dvöl í Frakkalandi
á þessu blóðuga hausti með
hryðjuverkum og mannránum. í
landi þar sem slík frétt hefði kom-
ið við kvikuna í hveijum manni.
Myndin af Roger Augue, sem
lagði sig í þessa hættu til að flytja
fréttir af atburðum í stríðshijáðu
landi, mun nú birtast á hveiju
kvöldi í upphafí fréttatímans á
skjánum á rás tvö í Frakklandi,
ásamt mjmdunum af hinum gisl-
unum sex með orðunum:„ Enn eru
í haldi hjá mannræningjum ..."
og svo lesin nöfnin og tala þeirra
daga sem hver og einn hefur ve-
rið á valdi hryðjuverkamanna,
sumir á þriðja ár. Hvemig ætli
viðbrögðin yrðu hjá okkur ef hann
Ómar Ragnarsson eða einhver
annar af þeim fréttamönnum sem
við þekkjum best af skjánum,
væri t.d. gripinn við að afla okkur
frétta og haldið við illa aðbúð ein-
hvers staðar. Nú eru 19 slíkir
fangar mannræningja í Líbanon
- meðal þeirra þekktir fi-éttamenn
sem hafa verið að afla þeirra
frétta sem berast á skerminn okk-
ar úr þvísa landi
Og til hvers? Jú, til þess að
láta þá hrína. Þá verður að hafa
manneskju sem öllum er ekki
sama um, menn sem eru að störf-
um sínum að mannúðarmálum,
menningarmálum eða að afla
frétta. Slíkur maður vekur mesta
athygli. Og svo er að halda hon-
um, láta leka út fréttir af honum
á myndbandi sem hann er neydd-
ur til að lesa inn á og þar sem
sést hve vesældarlegur hann er
orðinn eða hóta að drepa hann
innan ákveðins tíma ef ekki verð-
ur farið að einhverri kröfu. Amóta
og að láta ungann hrína þar til
móðirin þolir ekki við. Áhrifamik-
ið! Nánustu ættingjar fangans
koma fram í fjölmiðlum og biðja
griða - ekki mannræningjana
heldur þá sem hótað er. Markmið-
ið að ná haustaki á ríkisstjóm
viðkomandi þegns og fjarstýra
henni.
Hryðjuverk og mannrán eru
orðin stríðsrekstur nútímans og
óhugnanlegasta ógn framtíðar-
innar. Það eru öflugustu og
óhugnanlegustu vopnin, sem erf-
iðast er að veijast.
Styijöld af þessu tagi, sem
rekin er með því að kvelja ein-
hvem og láta hann kveina, til að
ná til þriðja aðila, er enginn ridd-
arabardagi, svo sem vel kom fram
í sprengjuöldunni í París í sept-
embermánuði. Þar er engin
miskunn. Það fór í öllum sinum
hryllingi ekki fram hjá neinum
þegar á skerminum inni í stofu
blasti við blóðbaðið á Rue de
Renne. Sundurtætt fólk, opinn
kviður, fótalaust bam, blóð út um
allt þama á gangstéttinni þar sem
maður var vanur að ganga um í
þvögunni. Egypskur sjónvarps-
flokkur hafði verið að kvikmynda
þessa miklu umferðargötu þegar
sprengjan, sem stungið hafði ver-
ið í ruslakörfu, sprakk í þvögunni,
full af nöglum til að skaða sem
mest. Hvemig að var staðið sýndi
hið algera miskunnarleysi. Valið
var síðdegi fyrsta miðvikudags
eftir að skólar byija í Frakklandi,
en þá er ekki kennt og allar
mæður að kaupa skólafatnað til
vetrarins á bömin sín. Og valin
var ódýr stórverslun með slíkan
fatnað, þar sem efnaminna fólk
kemur til að fá skólaföt og hefur
bömin með til að máta á þau.
Árangurinn varð eftir því.
Áhrifamikið til að fá fram
hvaða kröfu sem er? í þessu til-
felli og mörgum hinna að sleppa
án ákæni Georges Ibrahim nokkr-
um Abdalla frá Libanon, sem
fundist höfðu hjá vopnin sem
grandað höfðu tveimur mönnum.
Einn þátturinn í þessum skipu-
lagða hemaði verður nefnilega að
vera sá að geta fullvissað hryðju-
verkamenn sína um að þeim verði
með hvaða ráðum sem beita þurfí
bjargað frá fangelsi ef þeir nást.
Ánnars kjmnu þeir að hika við
eitthvert fyrirskipað grimmdar-
verkið. En til að vinna stríðið allt,
ná algem kverkataki á öðmm
þjóðum og hræða okkur öll frá
að fara inn í þessi lönd sem loka-
markmiðið er að ná og frá að
ftytja þaðan fréttir eða rétta hjálp-
arhönd undirokuðum, dugar
vitanlega ekki að vinna eina og
eina omstu. Fá einhveija eina
kröfu uppfyllta. Alltaf má taka
annan gisl þótt einum sé sleppt
og skelfa almenna kjósendur með
sprengjum á almannafæri með
nýjum kröfum. Þannig má líka
haJfa algert haustak á fjarlægu
landi. Ein krafan í haust var að
franski forsætisráðherrann hætti
við að taka á móti Peresi forsætis-
ráðherra Israels í ákveðna
heimsókn. Semsagt að fjarstýra
öðm ríki. Ákveða því gesti. Segja
því fyrir verkum með hótunum
um að halda áfram að drepa með
óvæntri sprengju þvottakonu á
pósthúsi, gesti á veitingahúsi, far-
þega f almenningsfarartæki eða
umsækjendur um dvalarleyfí í
opinberri skrifstofu. Þetta er hin
óhugnanlega hemaðarlist nútím-
ans. Og hana skjmjar maður
kannski ekki fyrr en maður fínnur
hana næstum á eigin skinni. Er
orðinn feginn að sjá fímm alvopn-
aða lögregluþjóna með hríðskota-
byssur á vakt kring um húsið sitt
á nóttunni. Ekki von að íslending-
ur skjmji stórfréttina í mannráni
á fréttamanni og að hún er liður
í skipulegu mjmstri. Átti sig á að
það er komið stríð - hin nýja teg-
und af heimsstyijöld, sem virðist
ætia að breiðast út um heims-
byggðina og ekki er fundið ráð
til að veijast. Nú síðast hefur
Terry White, sendimaður ensku
kirkjunnar og milligöngumaður í
gislamálum ráðlagt Vestur-
landabúum að vera ekki í Líbanon,
það sé of hættulegt. Er kannski
komið að því að enginn þorir að
fara inn í þessi lönd og ffytja frétt-
ir? Ekki fremur en inn í Afganist-
an.
Ein stórorustan unnin í heims-
styrjöldinni. Eða er það kannski
ekki markmið Sýrlendinga að ná
Líbanon með aðgangi að Miðjarð-
arhafí? Hiyðjuverkahópamir og
mannræningjanir koma alltaf
fram undir nýjum og óþekktum
nöfnum, en það skondna er að
allir vita að þeir eru þjálfaðir í
þremur löndum, Sýrlandi, Iran og
Líbíu og flýja þangað í skjól eftir
hvert ódæðisverkið, en enginn
ábyrgur valdamaður á Vestur-
löndum þorir að segja það. Hver
vill bera ábyrgð á því að móðga
þarlenda og láta drepa sinn landa
í gislingu eða bömin á götunni
heima? Þegar gisl er sleppt er það
alltaf gegnum og fyrir áhrif þess-
ara sömu stjóma og fyrir ein-
hveija uppfyllta kröfu. Því verður
að sleikja þá upp og gæta sín,
um leið og hrópað er upp að aldr-
ei verði látið undan ógnunum
mannræningja. Þá geti enginn
verið óhultur. Fámenn þjóð eins
og Islendingar, sem metur hvert
eitt mannslíf í hættu, getur
kannski skilið það - a.m.k. ef gisl-
inn væri hann Ómar okkar, sem
Iáta ætti lönd og leið.
Að sitja yfir annars hlut
og ota sínum tota greitt
er ekki bundið einn viðstað;
nei, alþjóðlegt er það
Piet Hein/Auðunn Bragi
Kveðjuorð:
Andrés Þormar
fv. aðalgjaldkeri
Föðurbróðir minn, Andrés G.
Þormar fyrrverandi aðalgjaldkeri
Landssímans, lést í Borgarspítalan-
um 30. desember sl. tæplega 92
ára gamall.
Andrés fæddist í Geitagerði í
Fljótsdal 29. janúar 1895, en þang-
að fluttust foreldrar hans árið áður.
Þau voru hjónin Guttormur Vigfús-
son bóndi og alþingismaður og
Sigríður Guðbjörg Anna Sigmunds-
dóttir frá Ljótsstöðum í Skagafírði.
Ætt Guttorms var frá Austurlandi.
Faðir hans var Vigfús Guttormsson
bóndi á Amheiðarstöðum, sonur
Guttorms Vigfússonar stúdents,
bónda og alþingismanns á Arn-
heiðarstöðum og Halldóru Jóns-
dóttur en móðir hans var Margrét
dóttir Þorkels Ámasonar prests á
Stafafelli í Lóni og Helgu Hjörleifs-
dóttur. Sigríður í Geitagerði var
ættuð úr Skagafírði og Eyjafjarðar-
sýslu. Faðir hennar var Sigmundur
Pálsson bóndi á Ljótsstöðum á
Höfðaströnd og verslunarstjóri á
Hofsósi, sonur Páls Jónssonar
hreppstjóra í Viðvík og Sigríðar
Jónsdóttur á Ljótsstöðum en móðir
hennar var Margrét dóttir Þorláks
Þorlákssonar bónda á Vöglum á
Þelamörk og konu hans Margrétar
Jónsdóttur frá Hóli á Upsaströnd.
Systkinin í Geitagerði voru átta,
sjö bræður og ein systir. Þau voru
Páll, Vigfús, Stefán, Arnheiður,
Sigmar, Andrés, Þorvarður og Geir,
en þau tóku sér ættarnafnið Þorm-
ar skömmu fyrir 1920. Þau eru nú
öll látin og lifði Andrés einn systkin-
anna síðustu 10 árin.
Andrés stundaði nám í Búnaðar-
skólanum á Eiðum í tvo vetur, en
lauk síðan gagnfræðaprófí frá Ak-
ureyri 1918. Hann hafði ekki áhuga
á frekara námi, en hugur hans
beindist frekar að listum á þessum
árum eins og reyndar ætíð síðar.
Hann fluttist til Reykjavíkur og
gerðist starfsmaður Landssímans
árið 1919. Árið 1923 tók hann við
stöðu aðalgjaldkera Landssímans
og gegndi henni í yfir 40 ár til árs-
ins 1965, er hann lét af störfum
vegna aldurs. Hann var einn af
frumheijum í Félagi íslenskra síma-
manna og var formaður þess í 12
ár. Hann var fulltrúi á fyrstu þing-
um BSRB og í stjórn þess um
árabil. Þá var hann ritstjóri Síma-
blaðsins í meira en 40 ár. Hann
hefur sjálfur sagt frá því hve oft
var erfítt að vera samtímis einn
nánasti samstarfsmaður landssíma-
stjóra og standa jafnframt svo
framarlega í kjarabaráttu fyrir
stéttarfélagið. Honum mun þó hafa
farist þetta vandasama verk farsæl-
lega úr hendi.
Eins og áður segir var aðal-
áhugamál Andrésar listir, aðallega
leiklist. Hann hreifst mjög snemma
af verkum íslensku skáldanna í
Kaupmannahöfn, einkum mun Jó-
hann Siguijón: 3on hafa haft sterk
áhrif á hann. Hann hóf sjálfur að
semja ritverk á árunum upp úr
1920, þótt það yrði ekki aðalvett-
vangur hans síðar á ævinni. Árið
1921 kom út eftir hann bókin Hill-
ingar, sögur og ævintýri og leikritið
Dómar, sem leikið var af Leikfélagi
Akureyrar 1925—26 og aftur 1953.
Þá skrifaði hann leikritið Svörtu
augun, sem leikið var í útvarpi
1939 og 1946. Hann ritaði talsvert
í blöð um leiklist og var um tíma
leikdómari fyrir blaðið Vörð. Eins
og áður er getið var Andrés rit-
stjóri Símablaðsins frá 1924 til
1968 að einu ári undanskildu og
þar ritaði hann fjölda greina. í nóv-
ember 1926 fékk hann leyfi frá
störfum og sigldi þá til Noregs,
Svíþjóðar og Danmerkur. í þeirri
ferð kynnti hann sér bókhald hjá
norsku símastjóminni í Osló, en
sótti einnig fyrirlestra um bók-
menntir við lýðháskólann í Voss í
Noregi. Þá notaði hann tímann vel
til að skoða söfnin í Osló, Stokk-
hólmi og Kaupmannahöfn og fara
í leikhús í þessum borgum. Hann
kom heim úr ferðinni á miðju sumri
1927.
Andrés átti mikið og gott bóka-
safn og eignaðist flest ef ekki öll
leikrit, sem komið hafa út á
íslensku. Leikritasafn sitt gaf hann
Ámastofnun fyrir allmörgum árum.
Þá safnaði hann öllu efni sem birt-
ist á prenti um byggingu og fyrstu
sýningar Þjóðleikhússins. Þessar
heimildir lét hann binda í skinnband
í stóra bók, sem hann síðar gaf
Þjóðleikhúsinu. Eftir að Andrés
hætti störfum hjá Landssímanum
fékk hann betri tíma til að sinna
áhugamálum sínum og var sístarf-
andi að þeim. Um áttrætt byijaði
hann að safna íslenskum leikskrám
allsstaðar að af landinu. Varð hon-
um vel ágengt, þrátt fyrir það að
sjónin væri orðin mjög lítil, enda
vann hann þetta eins og annað sem
hann tók sér fyrir hendur af miklum
krafti. Hann hélt áfram að grúska
í ýmsu varðandi leiklist eins lengi
og sjónin framast lejrfði.
Þann 27. september 1930 kvænt-
ist Andrés Guðlaugu, dóttur
Gunnars Ólafssonar útgerðarmanns
og alþingismanns í Vestmannaeyj-
um, og konu hans Jóhönnu Eyþórs-
dóttur. Árið 1934 byggðu þau
ásamt öðrum hús á Sóleyjargötu
33 og áttu þar heima alltaf síðan.
Þau eignuðust tvo syni, Gunnar
tannlækni, sem fæddur er 1932 og
Birgi lögfræðing, fæddur 1939.
Barnabömin eru fjögur. Guðlaug
dó 15. september 1974 og eftir það
bjuggu þeir feðgarnir Andrés og
Birgir saman á Sóleyjargötunni
síðustu 10 árin.
Þrátt fyrir öll sín miklu störf að
félagsmálum um ævina var Andrés
Þormar hlédrægur maður í eðli sínu
og vildi ekki láta mikið á sér bera.
í viðtali sem blaðamaður Morgun-
blaðsins átti við hann níræðan
byijaði hann með þessum orðum:
„Ég hef nú aldrei verið gefínn fyrir
að láta neitt koma um sjálfan mig
á prenti." Þessi orð lýsa honum
vel. Hann var heiðarlegur maður
og hreinskilinn og þoldi illa óheiðar-
leik annarra. Baráttumaður var
hann mikill fyrir þeim málum sem
hann tók að sér og fylginn sér.
Hann var fremur alvörugefínn, en
gat verið glettinn og gamansamur
og gladdist oft með góðum vinum,
ættingjum og nágrönnum.
Síðustu ár ævinnar missti hann
sjónina að mestu. Hann undi því
illa að geta hvorki lesið ne skrifað
og bara glápa út í loftið, eins og
hann orðaði það. Hann fylgdist þó
vel með öllu sem gerðist í kringum
hann og þjóðmálum. Athafnaþráin
var óskert fram undir það síðasta
og fékk hún útrás með notkun
símans, því hann gat hringt sjálfur
í þá sem hann vildi tala við. Ræddi
hann þau mál sem gripu hug hans
hveiju sinni svo sem ættfræði, því
hann var ættrækinn og lét sér eink-
um annt um þá sem bera Þormars-
nafnið.
Mörg undanfarin ár hefí ég
ásamt móður minni og bróður heim-
sótt þá feðga Andrés og Birgi um
áramót og við verið samán þegar
nýja árið gekk í garð. Þessar sam-
verustundir voru okkur öllum mjög
mikils virði. Það stóð til að við heim-
sæktum hann einnig um síðustu
áramót á spítalann. Af því varð
ekki því hann lést daginn fyrir
gamlársdag. Dauðinn kom sem eðli-
legur endir á langa ævi. Þar með
rofnuðu þó mikilvæg tengsl okkar
hinna við þessa kynslóð, sem nú
er óðum að hverfa. Við sem þekkt-
um Andrés og þótti vænt um hann
söknum hans nú.
Blessuð sé minning Andrésar
Þormar.
Guttormur Þormar