Morgunblaðið - 24.03.1987, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. MARZ 1987
Saganafsigri
Vesturianda
KUNNUR SAGNFRÆÐINGUR, JOHNROBERTS, MEÐ
NÝJAN MYNDAFLOKK í RÍKISSJÓNVARPINU
KVEIKJAN að því að brezki
sagnfræðingurinn John
Roberts var beðinn um að
semjaþættina „Vestræn
veröld“ („Triumph of the
West“), sem nú er verið að
sýna í ríkissjónvarpinu, og
hafa umsjón með þeim, var
mannkynssaga eftir hann í
einu bindi, sem hlaut almennt
lof þegar hún kom út.
Dagskrárgerðarmaður hjá BBC,
brezka ríkissjónvarpinu,
Christopher Martin, hafði
gaman af bókinni og lagði til
að þeir hittust og ræddu hvort
þeir gætu unnið saman að gerð mynda-
flokks, þar sem þeir fjölluðu um nokkur
meginatriði úr mannkynssögunni. Roberts
tók dræmt í það, því að skömmu áður
hafði hann verið skipaður vararektor há-
skólans í Southampton. Þeir skiptust á
bréfum í tvo mánuði, en Roberts fór und-
an í flæmingi og sagði:,, Hugmyndin er
góð, en ég er ekki rétti maðurinn."
Þá datt þeim í hug að fjalla um gagn-
kvæm áhrif vestrænnar menningar og
menningar í öðrum heimshlutum. Tveimur
mánuðum síðar hafði Roberts lokið við að
semja drög að 13 köflum og „sú vinnuáætl-
un stóðst merkilega vel“ að hans dómi.
Við tók samningaþóf innan BBC, sem
samþykkti að lokum að slíkir þættir yrðu
gerðir og að engu yrði til þeirra sparað.
Dr. John M. Roberts er 59 ára gamall
og hafði kennt við Merton College í Ox-
ford í aldarfjórðung þegar hann varð
vararektor í Southampton og tvívegis ver-
ið forstöðumaður þess skóla. Hann hefur
kennt við ýmsa bandaríska háskóla, m.a.
Yale, Columbia og Suður-Karólínuháskóla
og starfaði tvisvar um skeið við Princeton.
í sjö ár var hann ritstjóri tímaritsins „Engl-
ish Historical Review" og hann ritstýrði
miklu riti Purnell-forlagsins um sögu þess-
arar aldar, sem kom út í vikulegum heftum
í nokkur ár.
Dr. Roberts gaf út skjöl um frönsku
byltinguna 1966 og samdi bók um hana.
Af öðrum bókum hans má nefna „Evrópu
1880-1945“ og „The Mythology of the
Secret Societis" (Goðafræði leynifélaga),
en þótt þær fengju góða dóma varð hann
ekki verulega kunnur fyrr en hann gaf
út mannkynssögu fyrir almenning í einu
bindi 1976 að dæmi H.G. Wells, sem varð
frægur fyrir sams konar rit hálfri öld áður.
Júdómeistari
í grein um dr.Roberts og þætti hans á
sínum tíma sagði að þeir gæfu til kynna
að hann væri harður í hom að taka. Höf-
undurinn kvaðst geta staðfest það af eigin
raun og telja rétt að umgangast hann með
nokkurri varúð. I háskólaveizlu í Oxford
20 árum áður var honum sagt að Rob-
erts, sem þá var kennari hans, væri
sérfræðingur í júdó og hefði unnið svarta
beltið með meira. Hann neitaði að trúa
þessu, en áður en hann vissi af lá hann
kylliflatur á gólfinu. Dr.Roberts hafði
fylgzt með samtalinu og gerði sér lítið
fyrir og skellti honum.
Þegar Roberts var spurður að því eftir
sýningu Vesturlandaþáttanna ’i BBC til
hvaða áhorfendahóps hann hefði reynt að
ná svaraði hann: „Ég hugsaði mér að á
þættina mundi horfa sams konar fólk og
mundi kaupa bók um sama efni. Ég man
að það vakti hálfsefasjúkan hlátur við-
Ágústus keisari kom við sögu í 2.
þætti myndaflokksins.
staddra þegar ég lét þau orð falla að við
kynnum að fá 10,000 áhorfendur. Mér var
sagt: Við hættum við þættina, ef við þeir
verða innan við 750,000.“ Þættimir náðu
meiri vinsældum en höfundur þeirra þorði
að vona og áhorfendur þeirra skipta millj-
ónum.
Áður en dr.Roberts tók við starfi vara-
rektors í Southampton tók hann fram að
hann hefði tekið að sér að sjá um allviðam-
ikinn sjónvarpsþátt, en honum var sagt
að það gerði ekkert til. „Satt að segja,“
sagði hann, „hefði ég hvorugt starfið tek-
ið að mér, ef ég hefði vitað hve mikið
erfíði ég þurfti að leggja á mig. Ég hlýt
að hafa verið viti mínu fjær.“ I Southamp-
ton kom í hans hlut að stjóma 800
kennurum og fara ekki fram úr 45 millj.
punda ijárhagsáætlun.
Afstaða hans til sjónvarpsins er blend
in: „Sjónvarpið er grófur og ungæðislegur
miðill og það er kannski skýringin á því
að stjómmálamenn kunna vel að meta
það. Listasaga nýtur sín vel í þessum fjöl-
miðli, af því að hægt er að segja: Héma
sjáum við steinkistu frá dögum Karlunga
... takið eftir smáatriðunum ... En hug-
myndir komast ekki vel til skila á skján-
um.“ Hann telur fátítt að finna megi
staði, þar sem mynd geti varpað glöggu
ljósi á atriði er skírskoti til skilnings og
hugsunar.
Bezt þótti honum mynd, sem var tekin
af þaki múhameðskrar mosku í Cordoba
á Spáni og sýndi af hveiju kristin kirkja
var reist svo að segja í miðju musteri
múhameðstrúarmanna. Annars sé hættan
lii.ana
t*«€ssi*
lai iii
i ■ i, ? s i
Frá Alhambra í
Granada. í þriðja
þætti verður
fjallað um áhrif
múhameðstrúar-
manna, m.a. mára
á Spáni.
j!p| m
flf
íltStí' :
1 * U i_l S :■ i
iWI
: 1 “ 11 a s
■ n i i
!■
/f%
I KEVUlll
iníli *ii
IIIJ fl . I fl I
,;pfff |
Þegar Roberts hafði lokið
við gerð myndaflokksins
samdi hann bók með sama
heiti.
JOHN ROBERTS:
vestræn menning aldrei
áhrifamikil.
eins
sú að Jafnvel vondar myndir geti hæglega
gert áhrif hins talaða orðs að engu.“ Þó
fer lítið fyrir töluðu orði í sjónvarpinu.
Hann furðaði sig á því af hveiju hann
þyrfti að stytta textann í sífellu, fjarlægja
atriði, skera niður útskýringar og þjappa
efninu sem mest saman. Að lokum fannst
honum hætta leika á því að hann yrði of
fáorður og yfírborðslegur.
Honum fannst ekkert tiltakanlega erfitt
að standa fyrir framan sjónvarpsmynda-
vélamar. Hann þurfti að vísu að læra
nokkrar brellur og sitt hvað gerði honum
gramt í geði. Til dæmis „kom alltaf ein-
hver aðvífandi og vildi laga á mér bindið
og hneppa einhverri tölu.“
„Vestræn veröld“
í þáttunum, sem eru 13 talsins, lýsir
J.M. Roberts ríkjandi efasemdum um afrek
vestrænnar menninga og jafnframt þeim
gífurlegu áhrifum sem hún hefur um allan
heim. Gömul heimsveldi og nýlenduveldi
eru horfín og þjóðemisstefna hefur sótt á
í Asíu og Afríku, ríkjandi alþjóðakerfi virð-
ist hagstæðara öðmm ríkjum en vestræn-
um, Kína er risaveldi og vestrænt hagkerfi
virðist hafa staðið höllum fæti síðan í olíu-
kreppúnni.
„Old Evrópu“ virðist lokið, en þó hefur
Evrópa aldrei staðið eins sameinuð og
efnahagssamdráttur er ekki bundinn við
Vesturlönd. Þegar Vesturlöndum og
menningu þeirra er hafnað er það gert
samkvæmt vestrænu gildismati, segir
Roberts. Bylting Kínveija beri þá fyrst
árangur þegar þeir snúi að ráði baki við
fortíðinni og semji sig að vestrænum hátt-
um undir stjóm kommúnista. Þótt milljónir
smábænda og landbúnaðarverkamanna
hafí enn ekki orðið fyrir áhrifum frá vest-
rænum hugmyndum virðist ljóst að þegar
þjóðfélög em komin á skrið sæki þau án
þess að nokkuð fái stöðvað þau í átt til
aukinnar velsældar, þjóðernishyggju, lýð-
ræðis og framfara. Allt em þetta vestræn-
ar hugmyndir, segir Roberts.
I lok þáttanna segir Roberts að á sama
tíma og Vesturlönd virðist hafa misst
trúna á framf'arahugmyndir sínar hafí þau
komið þeim á framfæri við aðra heims-
hluta og nú verði allur heimurinn að lifa
í samræmi við þennan arf af fremsta
megni.
I þáttunum kemur Roberts fyrir sjónir
eins og Oxford-kennari í fremstu röð,
fræðandi en yfirlætislaus. Athygli hefur
vakið að hann setur oft fram upplýsingar
sínar í formi forvitnilegra spuminga, eða
á þann hátt að líkast er því að hann og
áhorfandinn komist sameiginlega að niður-
stöðu. Þannig segir hann stundum: „Er
það ekki einkennilegt að ...?“ og „Hafið
þið einhvem tímann hugleitt að ...?“ Hann
virðist ánægður með þær undirtektir, sem
þættir hans hafa fengið meðal háskóla-
kennara, og má vel við una, því að fáir
em sagðir eins strangir f dómum um
starfsfélaga sína og þeir sem fást við
fræðistörf. Aðalkostur þáttanna virðist þó
sá að þeir ná til almennings og flestir eiga
auðvelt með að vega þá og meta.
GH