Morgunblaðið - 25.04.1987, Blaðsíða 71

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. APRÍL 1987
71
Nokkrum mánuðum síðar samþykkti
sami þingheimur §árlög þar sem
fram kom að meirihluti þingmanna
treysti sér ekki til að standa við
ákvæði áðumefndra laga um fjár-
framlög til ferðamála. Þessi skerðing
á lögbundnum framlögum skiptir orð-
ið verulegu máli fyrir stöðu ríkissjóðs.
Það hefur t.d. verið reiknað út að
áætluð útgjöld ríkissjóðs á árinu 1987
væru um 700 m. kr. hærri ef staðið
væri við ákvæði ýmissa laga um fjár-
framlög. Menn geta haft ýmsar
skoðanir á því hversu heppilegt það
er fyrir stjóm ríkisfjármála að út-
gjöld til einstakra verkefna séu
bundin af ákvæðum í lögum en ég
tel að núverandi þróun sé verulegt
áhyggjuefni.
Lög eru gjaman því marki brennd
að vera nokkuð almenns eðlis. Það
kemur því í hlut framkvæmdavaldsins
að bæði framkvæma og stundum
móta stefnuna. í þeim tilvikum sem
æðstu stjómvöld marka svo ekki nógu
skýra stefnu verða stjómendur og
starfsmenn opinberra stofnana að
gera það. Það er óviðunandi ástand.
Almenn löggjöf er ágæt á tímum
örra þjóðfélagsbreytinga en hins veg-
ar færir hún of mikið vald frá
löggjafarvaldinu til framkvæmda-
valdsins. Þá er ekki síður slæmt þegar
stjómendur stofnana þurfa að marka
stefnuna í veigamiklum málum vegna
þess að forystu löggjafarvaldsins og
stjómar framkvæmdavaldsins skort-
ir.
A þessu hlýtur að verða breyting
á komandi ámm og krafist verður
meiri stefnumótunar og stefnufestu
í starfsemi og útgjöldum hins opin-
bera. í þessu felst m.a. að það verður
að ákveða með afdráttarlausari hætti
en nú er hvaða hlutverki hinu opin-
bera er ætlað í þjóðfélaginu. Einnig
verður væntanlega farið að setja op-
inberum stofnunum markmið og
meiri áhersla verður lögð á árangur
af starfsemi stofnana en ekki einung-
is haft eftirlit með því hvort þær
eyða meira fé en áætlað var. Með
því að leggja áherslu á setningu
markmiða og árangur verður vænt-
anlega einnig unnt að tryggja að
starfsemi opinberra stofnana breytist
hratt í takt við tímann og þær hætti
fljótt að sinna verkefnum sem engin
þörf er á.
b) Aukin áhersla á hagræðingu í
starfsemi hins opinbera.
Þegar tekin er ákvörðun um §ár-
veitingu til opinberrar stofnunar er
reynt að sníða henni þröngan stakk
þannig að hún hafi ekki úr meira fé
að spila en nauðsynlegt er til að hún
geti sinnt verkefnum sínum. Hins
vegar er trúlega oft unnt að ná sama
árangri með minni tilkostnaði.
Vandamálið er að lítið er gert til að
laða fram hagkvæmustu lausnir.
Þannig eru of fáir hvatar byggðir inn
í ákvarðanatöku hjá hinu opinbera
til að freista þess að hagkvæmustu
lausn sé ávallt leitað. Sem dæmi má
nefna að fjárveitingar til stofnana
laga sig iðulega með tímanum að
þeim útgjöldum sem til þarf, hvort
sem rekstur þeirra er hagkvæmur eða
ekki.
Þessu verður ekki breytt með hefð-
bundnum úttektum á starfí opinberra
stofnana. Lausnin liggur í setningu
markmiða fyrir stofnanir í samræmi
við stefnu stjómvalda, nýjum að-
ferðum við skiptingu fjár milli stofn-
ana og verkefna, auknum kröfum til
stjómenda, fræðslu fyrir þá og aðra
starfsmenn og hugsanlega nýju
launakerfi, sem þjónar bæði hags-
munum hins opinbera sem vinnuveit-
anda og starfsmanna. Hagræðing
verður ekki til með valdboði heldur
skilningi og virkri þátttöku stjóm-
enda og starfsmanna og þeir verða
að sjá sér hag í því að taka þátt í
slíkum aðgerðum.
Einn liður í aukinni hagræðingu
er að opinberar stofnanir verði hvatt-
ar til að selja þá vöru og þjónustu
sem þær hafa á boðstólum. Megintil-
gangurinn með slíku á ekki að vera
sá að draga úr útgjöldum hins opin-
bera, heldur laða fram hina raun-
verulegu eftirspum eftir vörunni eða
þjónustunni. Að sjálfsögðu verður að
gæta þess að haga verðlagningu
þannig að tekjulágir viðskiptavinir
sem þurfa raunverulega á vörunni
eða þjónustunni að halda hætti ekki
við að kaupa hana vegna verðsins.
En það verður einnig að koma í veg
fyrir að meira sé notað af vömnni
eða þjónustunni en brýna nauðsyn
ber til.
Annað, sem má nefna, er að opin-
berum stofnunum verði ekki hltft við
samkeppni, hvorki frá öðrum opin-
berum stofnunum né einkafyrirtækj-
um.
c) Krafa um aukna arðsemi.
Innan hins opinbera er sífellt verið
að taka ákvarðanir um ráðstöfun fjár
til ýmiss konar verkefna, fram-
kvæmda og eignakaupa. Þv! miður
er oft litið framhjá kröfunni um arð-
semi. Vissulega er erfítt að meta
arðsemi ýmissa opinberra fram-
kvæmda en það er þó engin afsökun
fyrir því að ákvarðanir séu teknar
án þess að arðsemi sé athuguð. Þetta
er ekki síst mikilvægt vegna þess að
fast er sótt á um fé til að leggja
vegi, byggja sjúkrahús, skóla og
hafnir og féð er takmarkað. Því hlýt-
ur það að vera kappsmál að féð sé
sett í þau verkefni sem mestan arð
gefa, hvort sem það er vegarspotti í
Amessýslu, hafnargarður í Húna-
þingi eða íþróttahús á Austflörðum.
d) Aukin notkun útboða og aðkeyptr-
ar þjónustu.
Utboð hafa um langt skeið verið
notuð við verklegar framkvæmdir á
vegum hins opinbera og gefist ákaf-
lega vel. Mörg dæmi eru um að kaup
á ýmiss konar þjónustu og aðföngum
fyrir stofnanir hins opinbera hafi
verið boðin út og í mörgum tilvikum
hefur þetta gefið mjög góðan árang-
ur. Sem dæmi má nefna útboð ríkisins
á tryggingum fyrir ríkisbifreiðir og
útboð við kaup á bifreiðum fyrir ríkis-
stofnanir. Notkun útboða hlýtur að
aukast í framtíðinni, enda kaupir hið
opinbera oft það mikið magn að unnt
á að vera að fá verulegan afslátt af
venjulegu verði. Nýlega benti t.d.
landlæknir á að útboð gætu hugsan-
lega dregið verulega úr kostnaði
sjúkrahúsa landsins við kaup á til-
teknum lyfjum.
Þá kæmi það mér ekki á óvart að
sá möguleiki yrði kannaður oftar en
nú gerist að einkafyrirtæki sinni
verkefnum sem framkvæmdavaldinu
eru falin frekar en að opinberar stofn-
anir verði settar á laggimar til að
leysa málið. Að sjálfsögðu þurfa regl-
ur og skilmálar af hálfu hins opinbera
að vera þannig að gæði þjónustunnar
verði ekki minni en ef verkið væri
unnið af opinberri stofnun.
e) Sala opinberra fyrirtækja.
Ríkið rekur prentsmiðju, ferða-
skrifstofu, happdrætti, lyQabúð,
kvikmyndahús, laxeldisstöð, síldar-
verksmiðjur, áfengisútsölur og
skipafélag svo dæmi séu nefnd um
opinber fyrirtæki.
Ýmsar ástæður liggja að baki ák-
vörðunum hins opinbera um að stofna
fyrirtæki til að veita tiltekna þjón-
ustu. Oft kemur hið opinbera með
þessu móti í veg fyrir mikil afskipti
af starfsemi einkaaðila. Þetta á t.d.
við í þeim tilvikum þar sem einkafyr-
irtæki gæti náð einokunaraðstöðu á
mikilvægum sviðum í krafti stærðar-
innar. Önnur rök eru þau að verkefnin
séu of viðamikil fyrir fyrirtæki í
landinu. Þá koma oft til sjónarmið
sem snerta öryggi landsins, öryggi
upplýsinga eða réttarfar í landinu.
Auk þess má benda á þau rök sem
oft heyrast að einhveija tiltekna þjón-
ustu verði að veita en einkafyrirtæki
séu einfaldlega ekki reiðubúin að
veita hana.
Stundum eru góð og gild rök fyrir
stofnun opinberra fyrirtækja. Að-
stæður breytast hins vegar furðu
fljótt, t.d. vegna örra tæknibreytinga
eða vaxtar einkafyrirtækja. I sam-
ræmi við það sem áður hefur verið
sagt um aukna stefnumótun í starf-
semi hins opinbera hlýtur einnig að
verða hugað að því hvort hið opin-
bera eigi að halda áfram að reka
einstök fyrirtæki.
Lokaorð
Velferðarríkið hefur þróast úr því
að tryggja ákveðin lágmarksréttindi
í það að reyna að uppfylla kröfur um
það besta af öllu. Slíkt veldur ýmsum
vandkvæðum fyrir opinber §ármál.
Þannig er iðulega mun þægilegra og
auðveldara fyrir þá sem ákvarðanir
taka að auka útgjöldin en hækka
skattana. Vilji menn síðan jafnvægi
í búskap hins opinbera fer að verða
erfitt að koma öllu heim og saman.
Leiðin út úr þessum vanda er að
huga vel að stefnumótun og gera upp
við sig hvetju hið opinbera á að sinna
og hvað það á að láta í hendur á
öðrum aðilum í þjóðfélaginu.
Höfundur starfar á fjárlaga- og
hagsýslustofnun. Greinin erað
mestu leyti samhfjóða erindi, sem
höfundur flutti á ráðstefnu At-
vinnu 87 á Sauðárkróki.
Fjögur góð ráð
og líkumar
aukast:
NU An PD
NÆSTA LEIKI
Sölustööum verður lokaö
i kvöld kl. 20:15.
A'" '
•Y%5 \
1. Hafdu happatölurnar þínar í huga,
nema |m <vtlii <ið not<\ sjalfvuKt val <i sölustað
2. Vandadu þíg víð útfyllingu Lottómiðans
svo <ið sölukosslnn skynji aðeins þ<vr tölur sent þu hetur rnerkt víð
3. Farðu tímaniega á sölustað,
þvi surnii tiahi lent i hiðröð otj ekki iengið afgreiðslu i t<vk<i tið.
4. Mundu eftir aö bera saman Lottómiðann
og þátttökukvíttunina,
þannig <ið þinur tolur seu orugglvg<i með i leiknum