Morgunblaðið - 05.07.1987, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 1987
61
En þeir virðast búa yfir einstæð-
um hæfileika til að þegja — og tala.
Úr gömlu viðtæki, sem hangir
uppi í ljósastaur, berst grísk tón-
list; ég sit og les yfir leikritið mitt.
Hér er ég og hvergi annars staðar.
Og þess vegna verður þetta andar-
tak eitt af þeim eilífu.
í býtið á morgnana
I höfninni eru skútur alls staðar
að. Einn daginn kemur meira að
segja tyrknesk tréskúta. Það er
skólaskip, sem fær sérstakt leyfi.
Hafnargjöld eru mjög lág á Castel-
orizo, aðeins 80 drökmur og
skútufólkið dvelur oft lengi.
Á sumrin eru þúsundir skúta á
siglingu um Miðjarðarhafið, segir
mér Júgóslavi, sem bjó 11 ár í
Kuwait, en býr nú á Kýpur og á
eigin skútu. I sumarleyfinu siglir
hann um og leitar að litlum stöðum.
Mér líkar ekki margmenni, segir
hann. Hann er að fara til Karpath-
os: Til Diafani, og býður mér að
sigla með. En nú er ég loksins byrj-
uð að skrifa leikritið og verð að
afþakka freistandi boð.
Þeir eru þó nokkrir sem hafa lifi-
brauð sitt af fiskveiðum. Flestir
bátanná eru ótrúlega litlir, á íslandi
dytti engum í hug að sjósetja svona
bát, nema í mesta lagi á Tjörninni,
en þeir fara aðeins 4—5 mílur út.
Svo eru stærri bátar sem fara allt
að 20 til 40 mílur. Einn fiskimann-
anna er Manólí.
Manólí fer út í býtið á morgn-
ana, einhvers staðar á milli 4 og
6. Svo kemur hann í land og heng-
ir upp netin og gerir að aflanum
og leggur sig. Upp úr hádeginu er
hann kominn á kreik, situr fyrir
framan húsið sitt, við aðalgötuna,
hlustar á tónlist úr segulbands-
tæki, brosir og heilsar og fylgist
með mannlífinu.
Einn daginn býður hann mér í
mat. Hann tekur 30 litla fiska og
steikir þá á pönnu, sker hvítlauk
útá og kreistir sítrónu yfír. Hann
brosir og hellir í glasið mitt og seg-
ir ævisögu sína á grísku og þýsku.
Eg heyri ekki betur en að hann
eigi fimm syni, fínt hús, en enga
konu, duglegur fiskimaður en engin
kona. Hann er sósíalisti og verður
næstum því sár þegar ég spyr hvort
ég megi borga fyrir matinn: Me no
kapitalist. Me sosialista.
Blindi maðurinn
í tóbaksbúðinni
Verslun er með fábrotnu sniði,
en virðist alveg fullnægjandi. Hér
eru nokkrir súpermarkaðir sem
selja vískí, úsó, þvottaefni, olíur og
kex, vatn, t.annkrem og sápu, en
ef þú þarft að kaupa dömubindi,
setur afgreiðslukonan upp laumu-
legan samsærissvip og dregur fram
mikinn tréstiga og klifrar upp í
efstu hillu. Hér er ritfangaverslun
og minjagripaverslun. En aðalösin
er hjá blinda manninum í tóbaks-
búðinni. Það er pínulítil skonsa og
selur hann flest milli himins og jarð-
ar: Tóbak, dagblöð, frímerki,
þjóðbúningadúkkur, leikföng, ís og
skartgripi frá hippatímabilinu. Þar
fást líka stórar ljósmyndir af Castel-
orizo eins og allt leit út áðuren
þorpið var sprengt í loft upp.
Það er ótrúleg sjón, að bera sam-
an.
Blindi maðurinn afgreiðir af
stakri snilld, þuklar alla peninga
sem hann fær og gefur til baka og
veit upp á hár, hvaða sígarettuteg-
undir hann er að afgreiða. Verslun-
armáti hans er einhvers staðar á
milli þess að vera geðstirður og
diplómatískur.
Þama inni eru yfírleitt einhveijir
að lesa blöðin og skeggræða dægur-
málin.
Stormsveit með lúðra
Og hér er ekkert vatn. Það er
helsta vandamál eyjunnar. Mér
fínnst ótrúlegt að hægt sé að búa
á stað, þar sem ekkert vatn er.
Ekki einn einasti brunnur. En vatn-
ið er dýrara en bensín. Ég nota
tækifærið og segi tröllasögnr af
köldu og heitu íslensku vatni.
Auðvitað væri ekkert einfaldara
en að leiða slöngu frá Tyrklandi og
skrúfa frá, en eins og mál ríkjanna
Maðurinn með fánann
og kerlingin á Ro
Löngu áður en hús vom byggð
á hæðinni, þar sem mesta eyðilegg-
ingin varð, var allur sá hluti kastali,
Blindi maðurínn í tóbaksbúðinni.
standa í dag, er það með öllu óhugs-
andi. Reynt er að leysa málið á
ýmsan hátt. Sjór er eimaður en það
er tímafrekt og vatnið ódrykkjar-
hæft.
Þannig að Qórir tankar hafa ver-
ið steyptir í jörð og svo kemur
tankskip frá Rhodos til að fylla á.
Það er einmitt á þjóðhátíðardegi
eyjunnar, 13. september, sem tank-
skipið kemur. Allt í einu breytir
þetta litla, kyrrláta mannlíf um svip.
Allir klæðast sínu fínasta skarti.
Og fara í skrúðgöngu með lúðra-
sveitina í broddi fylkingar. Lúðra-
sveitin rigsar eins og stormsveit
eftir aðalgötunni; aðkomin lúðra-
sveit í skjannahvítum búningum
með gyllta lúðra. Þeir komu með
skipinu fyrr um daginn, eins og fínu
mennimir. Einhver hvíslar að ráð-
herrar og þingmenn séu á svæðinu.
Þeir eru í borðalögðum einkennis-
búningum og ábúðarfullir eins og
íslenskir frambjóðendur á kosn-
ingaferðalagi. Þeir spóka sig á
götunni og heilsa öllum með jafn
ábúðarfullu handabandi. Uppi í
þorpinu fara allir til messu og á
eftir er haldin veisla. Seinna um
daginn er allt um garð gengið.
Horft á tímann líða. Á Restaurant Lazarakis.
með tilheyrandi virkisveggjum og
varðtumum. Efst á hæðinni stendur
enn kastalavirki frá þessum tíma.
Þar hafa líka bæst í hóp minnis-
varða tyrknesk moska og rústir
greogoríanskrar kirkju.
Ég ímynda mér að hæðin hljóti
að vera sundurgrafin af leyni-
göngum, eins og slíkar hæðir eru
jafnan í Enid Blyton-bókunum.
Hvem dag blaktir grískur fáni
við hún í kastalanum. Mér finnst í
raun ekkert sjálfsagðara, þangað
til ég fæ að heyra söguna um mann-
inn með fánann.
Maðurinn með fánann er haltur,
því annar fóturinn er styttri og
hann er með kryppu á bakinu. En
hann lætur sig hafa það að klifra
upp hrörlegan jácnstiga, hvern ein-
asta morgun, upp í virkið. Þar
dregur hann fánann að hún og fyr-
ir sólsetur klifrar hann aftur upp
stigann og tekur fánann niður. A
tyllidögum setur hann upp stærri
fána.
Það er enginn sem biður hann
um að gera þetta og því síður að
hann fái borgað fyrir það.
En eyjarskeggjar gera góðlátlegt
grín að honum og halda að hann
langi til að verða þjóðhetja og segja
mér söguna af kerlingunni af Ro.
Ro er öggulítil eyja rétt hjá Ca-
stelorizo og í gamla daga var sett
þangað kerling með geitur, og
skyldi hún hafast þar við. Einhveiju
sinni réðust nokkrir Tyrkir til upp-
göngu á eyna. Þegar kerling sá til
þeirra, dró hún upp grískt flagg á
stöng. Og hlóp síðan að þeim með
ópum og formælingum, Tyrkir sáu
sitt óvænna og flúðu. En kerling
hafði nokkuð fyrir snúð sinn og var
gerð að þjóðhetju fyrir vikið.
Einn daginn réðist ég til upp-
göngu í virkið og hélt það væri
lítill vandi. Með skinnpokann á bak-
inu og leikritið í pokanum og
andann í vasanum. Ég komst upp
við illan leik og var nær máttlaus
af hræðslu þegar upp kom. Ég gat
ómögulega ímyndað mér hvernig
ég kæmist niður aftur. Ég settist
niður í lítinn, hruninn varðtum og
ákvað að ég færi ekki niður fyrir
mitt litla líf fyrr en hingað kæmi
riddari á hvítum hesti og frelsaði
mig. Til að drepa tímann las ég
leikritið upphátt fyrir útsýnið. Og
fannst allar aðstæður hinar skáld-
legustu. Ég virti fyrir mér fólkið í
bænum, sem var pínulítið, að gera
allt sem það gerði venjulega. Svo
sá ég hvar halti maðurinn faldi fán-
ana sína.
En hesturinn hefur sennilega
ekki komist upp rimlastigann, alla
vega neyddist ég til að klifra sjálf
niður, þegar mér fór að leiðast. Ég
hét á alla góða vætti mér til stuðn-
ings, því ekki voru ryðguð jámþrep-
in traustvekjandi.
Þegar ég var komin heilu og
'nöldnu úr kastalanum, gerði ég
manninn með fánann að þjóðhetju.
Tyrkneskir fióttamenn
Og lífíð heldur áfram sinn vana-
gang. Hafnarstjórinn, sem er frá
Korfú, heldur áfram að tefla tavli,
og trimma og synda maraþonsund
og heldur áfram að láta sig langa
til Korfú.
Einn daginn koma fimm Tyrkir
á örlítilli skektu yfir hafíð. Þá fæ
ég að fara með hafnarstjóranum,
sem loksins hefur eitthvað annað
að gera en að synda maraþonsund
í innsiglingunni. Við róum yfir til
að færa Tyrkjabátinn á löreglustöð-
ina. Hann segir mér að árlega flýi
um 3.000 Tyrkir til Grikklands.
Þennan dag mátti greina vott af
drunga í bænum; fáir á ferli og
undarleiki yfir bænum.
Póstmeistarinn er frá Krít og
heldur áfram að tæma gula, ein-
manalega póstkassann, sem er
þannig, að maður efast um að póst-
urinn komist á leiðarenda. Póst-
meistarinn reynir að kenna mér
gríska stafrófíð og ég segi honum
krítverskar sögur og spyr hvort
hann hafí komið inn í völundarhús
Mínotárr. Póstmeistarinn er frá
Krít og heldur áfram að reykja síga-
rettur og stimpla frímerki og
„móbilséra" erfíð símtöl frá íslandi
og heldur áfram að láta sig langa
til Krítar.
Eintal eyju við örlög ■«.
Svo verð ég að fara. Mér er tjáð
að besti tíminn sé eftir. Þá er kom-
ið fram í október og þrúgandi 40
stiga hitinn lækkar. Það er tíminn
sem Grikkir kunna best að meta.
Mér finnst hægt að vera hér í marg-
ar vikur enn og lofað hugsunum
að streyma upp á yfírborðið. Því
hér gerist aldrei neitt, nema það
sem gerist í huganum. En svo er
„sáluhjálpin einhvers staðar hinu
megin við Ástralíu“, eins og ég las
upphátt í ljóðrænasta kirkjugarði í
heimi, úr bókinni Dagbók frá Dia-
fani. Og þetta leikrit. Skyldi þetta
vera leikrit eftir allt saman; búin
að senda möginn til íslands í um-
slagi. Ég vissi ekki, að það yrði
þetta leikrit. Það varð bara til. Það
eru tvær manneskjur að tala sam-
an. Þær tala og tala. Tala saman
meðan þær bíða og ekkert gerist
nema það sem gerist í orðunum
sjálfum. í huga þeirra. Kannski eru
þetta bara hugsanir þeirra.
Kannski þegja þær allan tímann.
Kannski er leikritið eins og ég
og þessi eyja.
Ég er að tala við sjálfan mig.
Eintal sálarinnar við sálina í sér og
niðurstaða í hveiju andartaki, sem
getur af sér nýja spurningu og nýtt
andartak.
Persónumar í leikritinu eru alla-
vega búnar að fara órakrókaleið
að endalokunum og þar fyrst hefst
eitthvað. Kannski er leikritið eins
og þessi eyja. Þessi eyja, sem er
hljóðlátt eintal eyjunnar við örlög
sín.
Eyjur eru til að tæma
hug’ann á og eyjur
eru ótæmandi
Og ég fer burtu og hef engu glat-
að, því inni í mér er lítil eyja. Hún
er bara svo óskaplega lítil, að það
þarf að varðveita hana mjög vel.
Þú ferð burtu og fínnst ekkert
hafa gerst. Þess vegna áttu kannski
svona erfitt með að fara. Vegna
þess að þú hefur skilið svo margt
eftir. Þú hefur að visu ekki reist -
nein minnisvirki, hvorki úr marm-
ara né gulli, og þó þú hafir verið
fyrsti Islendingurinn sem á hafa
heimsótt Castelorizo, þá er eins
líklegt að íbúamir gleymi þér eins
og hveijum öðmm ferðamanni. En
það skiptir engu máli. Þú hefur
samt skilið svo margt eftir. Þú hef-
ur aðallega skilið það eftir sem þú
áttir til.
Þú ferð og ert enn á staðnum.
Þú ert engu nær um íeyndarmál-
ið.
Og ég ætla ekki að reyna að
uppgötva leyndarmál Castelorizo.
Allavega ekki útskýra það. (Og þó
ég gerði það myndi ég engum
segja.)
ísbjörn á bryggju-
sporðinum
Ég hitti stúlku frá Suður-Afríku,
sem bjó á Rhodos. Hún hafði kom-
ið til Castelorizo til að átta sig á
sjálfri sér og tilverunni. Við spjöll-
uðum saman kvöldið sem hún fór
og skiptumst á ævisögum, meðan
hún beið eftir skipinu.
Veistu það, sagði hún, ég er búin
að vera hér í þijár vikur. Eg ætlaði
aldrei að vera svona lengi. Ég er
miklu ruglaðri en þegar ég kom.
Ég veit hvorki upp né niður. Ég
held að maður fínni sjálfan sig ekki
sisona með því að leita í örvænt- -
ingu. Ég held að málið sé að gera
eitthvað.
Þannig að hún virtist alla vega
hafa fundið það svar, sem felur í
sér ægilega stóra spumingu um
leið. Að finna sig í öðru. Öðru
hveiju?
Veistu hvað, sagði hún svo. I dag
gerði ég ekki neitt. Ekkert. Ég fór
á ströndina og kafaði og veistu
hvað ég sá? Stóran físk. Svona stór-
an físk! Og ég horfði á fiskinn og
fiskurinn horfði á mig.
í dag sá ég stóran fisk.
Ég sá að vísu engan stóran físk.
Ég sá ígulker og mismunandi bláa
liti og marga litla fiska þegar ég
kafaði. En ég var aldrei viss um
hvort þeir sáu mig.
En ég sá ísbjöm. ísbjöminn sat
á bryggjusporðinum og horfði á
mig.