Morgunblaðið - 26.07.1987, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ1987
25
vinnslan væri samningsbundin bæði
hérlendis og erlendis um sölu á
rækju og því kæmi sér afar illa
fyrir þá er veiðin dytti svona niður.
Til þess að bjarga samningum
mætti hugsa sér að taka skip á leigu
til úthafsrækjuveiða eða kaupa heil-
frysta rækju annars staðar frá.
Rækjuverð hjá rússneskum og
norskum skipum væri hins vegar
óviðráðanlega hátt.
Heimir sagði að aflabresturinn
kæmi þungt niður á sjómönnum og
fólki í landi. Þó bætti úr skák að
vel aflaðist af úthafsrækju núna.
Heimi bar saman við aðra um að
hlýnandi sjór væri líkleg skýring á
hvarfi rækjunnar. „Hækkun hita-
stigs hefur haft í för með sér aukna
þorskgengd í Húnaflóa og þorskur-
inn etur rækjuna, auk þess sem
rækjan færir sig um set og hverfur
af þessu svæði. Eg tel ofveiði ekki
líklega skýringu, því rétt áður en
sjávarhiti hækkaði var þér allt fullt
af rækju.“ Heimir sagði að þetta
væru þó ekki einu kenningarnar
um orsakir hvarfsins. „Fyrrverandi
framkvæmdastjóri þessa fyrirtækis
hefur komið fram með þá kenningu
að klak rækjunnar hafi misheppn-
ast 1983-1984. Ýmsar tölur um
mismunandi stærðarhlutföll renna
stoðum undir þá skýringu. Þá var
mikið af mjög stórri rækju en lítið
af smárækju með,“ sagði Heimir.
Tii að varpa ljósi á hversu hrunið
væri gríðarlegt sagði hann að 1985
hefði innijarðarækja verið 60-70%
af heildarafla, árið eftir hefðu afla-
hluföll innfjarða- og úthafsrækju
verið nokkurn veginn jöfn, en nú
væri hlutdeild innfjarðarækjunnar
um 7% af heildarafla ársins. „Af
þessum sökum er sókn í úthafsrækj-
una nú meiri en nokkru sinni fyrr.
Þróun veiðarfæra er ör og fiskurinn
á alltaf minni og minni möguleika
á að sleppa lifandi undan. Nú er
sótt mikið í smárækjuna svo við
verðum að gæta okkar að veiða
ekki of mikið úr stofninum. Raunar
stendur Hafrannsóknastofnun nú
fyrir rannsóknum á rækju við Island
sem hófust í júní og standa fram í
ágúst. Það hefur verið rætt um að
setja kvóta á rækjuvinnslur og/eða
skip. Mér finnst það skynsamleg
lausn á þessu máli, það er glóru-
laust að halda þessum veiðum
áfram ef við erum að rífa upp ung-
viðið. Það er mín skoðun — ef til
kemur að kvóti verði settur á —
að vinnslustöðvar á Norðurlandi og
Vestfjörðum eigi að ganga fyrir.
Það er eðlilegt að tillit sé tekið til
þess hversu mikilvægar rækju-
vinnsla og -veiðar eru á þessum
stöðum. Undanfarið hefur sjávarút-
vegsráðuneytið úthlutað rækju-
vinnsluleyfum til nokkurra staða,
svo sem á Snæfellsnesi og
Grindavík. Þar eru stöðvarnar sett-
ar upp til að fylla upp annars
dauðan tíma. Hér hefur hins vegar
stór hluti atvinnulífsins byggst upp
á rækjunni síðustu ár og fólk hefur
fasta atvinnu af þessu. Til þess að
halda hinum nýju rækjuvinnslum
gangandi þarf hins vegar að flytja
hráefni til þeirra og sú rækja kem-
ur að miklu leyti frá Norðurlandi.
Þetta fyrirkomulag er auðvitað ekki
skynsamlegt, því að nýting stöðv-
anna hér er ekki góð fyrir. Hér er
unnið úr 2,5 tonnum á sólarhring,
en líkiegt er að þessi tala fari niðui'
fyrir 2 tonn með tilkomu hinna
nýju stöðva. Þetta er slæmt, því
rækjuvinnsia er meira hagsmuna-
mál almennings hér á Norðurlandi
en á Snæfellsnesi og Grindavík."
Heimir sagði að síðasta ár hefði
afkoma Rækjuvinnslunnar verið
góð og ef til vill hefðu einhveijir
séð ofsjónum yfir velgengninni.
Málið er það að síðan hefur hrá-
efnisverð hækkað og launakostnað-
ur sömuleiðis, en markaðsverð
staðið í stað. Það er því alls ekki
útlit fyrir jafngóða útkomu þetta
árið og má jafnvel segja að rekstur-
inn standi í járnum. Þess vegna
finnst mér ekki rétt að úthluta öll-
um þessum leyfum til annarra staða
þar sem hráefnið verður að miklu
leyti aðflutt frá Norðurlandi.“ Er
Heimir var spurður hvemig honum
litist á veturinn sagði hann að sér
litist illa á hann. Hann væri þó
þeirrar skoðunar að rækjustofninn
ætti eftir að koma upp aftur og þá
sterkari en nú. „Það þarf ekki nema
eina rækju til þess, þannig að hven-
ær stofninn kemur upp aftur er
fyrst og fremst tímaspursmál."
Erum
ágætlega
staddir
- segir Kári Snorrason,
framkvæmdastjóri Sæ-
rúnar
Á BLÖNDUÓSI starfar eitt fyrir-
tæki að rækjuvinnslu og rækju-
veiðum. Þetta fyrirtæki er
Særún hf. Framkvæmdastjóri
þess, Kári Snorrason, sagði að
hrun innQarðarækjunnar hefði
ekki mikil áhrif á rekstur fyrir-
tækisins.
ú/
S85 M<25

Kári Snorrason fyrir utan Særúnu h.f.:„Menn þarna í ráðuneytinu
hljóta að vera að kaupa sér frið.“
Heimir Fjeldsted: „Ég hef trú á að rækjustofhinn eigi eftir að koma
upp aftur og þá sterkari en áður.“
Kári sagði að þeir hefðu fengið
um 50 tonn í fyrra, en 280 tonn
árið áður, svo hér væri um mikla
breytingu að ræða. Fyrirtækið hefði
hins vegar fengið eitt af hinum
svonefndu raðsmíðaskipum,
Nökkva, í marsbyijun og það væri
fyrst og fremst á djúprækjuveiðum.
Ef áætlanir stæðust og vel veiddist
væri þetta í lagi. Kári sagði að nú
aflaðist vel af djúprækju, Nökkvi
hefði fengið 85 tonn á tæpum þrem-
ur vikum.
„Það má því segja að við séum
ágætlega staddir og einnig flestir
á Hvammstanga, því þar eru bátar
er geta stundað úthafsrækjuveiðar
á veturna." Kári sagði það valda
sér töluverðum áhyggjum hversu
mikil ásókn væri í djúprækju.
„Það er eins og að hún eigi að
bjarga öllu. Nú eru margar verk-
smiðjur í vanda út af hruni inn-
fjarðarækjustofnsins og samt er
ekið fleiri hgpdruð kílómetra með
hráefni til þeirra vinnslustöðva er
liggja fjærst miðunum. Rækjan er
því oft orðin 6 til 7 sólarhringa
gömul og segir sig sjálft að hún
er ekki eins góð vara eftir þann
tíma. Orsök alls þessa er auðvitað
hin stjórnlausa úthlutun leyfa fyrir
rækjuvinnslustöðvar, menn þarna í
ráðuneytinu hljóta að vera að reyna
að kaupa sér frið. Norðlendingar
hafa meiri hagsmuna að gæta í
þessu máli en aðrir. Við erum nær
miðunum og rækjuvinnsla hefur
gegnt stærra hlutverki í atvinnulífi
hér en sunnanlands. Vinnslustöðvar
þar eru fyrst og fremst hugsaðar
til uppfyllingar.“
— Hvað er til ráða?
„Mér sýnist það helst vera til
ráða að takmarka ásókn í djúp-
rækju með einhveiju móti. Láta þá
sitja fyrir er hafa engan þorsk-
kvóta, eins og raðsmíðaskipin. Þá
er sókn loðnuflotans í rækjuna orð-
in of mikil að mínu mati, það er
glórulaust eftir góðar loðnuvertíðir
að leyfa þeim að veiða ótakmarkað
af úthafsrækju. Aðalatriðið er auð-
vitað að ekki verði leyfð meiri veiði
en stofninn þolir. Það mætti til
dæmis alveg skrúfa fyrir núna,
þannig að engin ný skip mættu
stunda rækjuveiðar. Eins og málum
er nú háttað geta allir fengið leyfi
til djúprækjuveiða. Menn þurfa ekki
einu sinni að eiga löndunarstað
vísan. Það gengur auðvitað ekki
meðan við vitum ekki hversu mikla
veiði stofninn þolir. Með þessu
áframhaldi tel ég mikla hættu á
ofveiði."
— Hvernig leggst veturinn í þig?
„Hann leggst ekki illa í mig að
öðru leyti en því að lágt verð á
skelfiski gæti haft slæm áhrif. En
ég held að rækjan eigi eftir að ná
sér upp. Hún mun jafna sig á þrem-
ur til fjórum árum. Það hefur gerst
annars staðar svo sem við Eldey og
í Djúpinu. Rækjustofninn á Eldeyj-
arsvæðinu jafnaði sig enda þótt
meiri þorskur væri á þeim slóðum
en er nú í Húnaflóa, þannig að ég
held að stofninn muni ná sér.“
Kemur sér
augljóslega
illa fyrir
okkur
- segir Jón Alfreðsson,
kaupfélag'sstjóri Kaup-
félgs SteingrímsQarðar
HRUN rækjustofnsins á Húna-
flóa kemur einna verst við íbúa
Hólmavíkur og Drangsness, því
þar eru stærstu bátarnir 70 tonn
og henta því ekki til djúprækju-
veiða á veturna. Jón Alfreðsson,
kaupfélagsstjóri Kaupfélags
SteingrímsQarðar, sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að enn
væri nóg vinna í frystihúsinu, en
veturinn yrði erfíður ef rækju-
veiðin yrði jafhdræm og hún var
síðasta vetur.
Hann sagði að undanfarið hefði
verið næg vinna í frystihúsi Kaup-
félagsins, unnið frá morgni til
kvölds. „Því hugsa menn kannski
ekki mikið um þetta nú í augnablik-
inu en þetta á eftir að koma fram
í vetur.“ Jón sagði að á Hólmavík
hefðu um 100 manns atvinnu af
rækjuveiðum og -vinnslu árið um
kring. „Við höfum veitt innfjarða-
rækju á vetuma, frá október og
fram í apríl. Sú veiði hefur skipt
flesta bæjarbúa miklu máli, bæði
sjómenn og fólk í landi. Sem dæmi
get ég nefnt að frá Hólmavík og
Drangsnesi eru gerðir út 14 bátar.
Af þeim voru tíu gerðir út á inn-
fjarðarækjuna síðasta vetur. Fjórir
skiptust á línuveiðum og tveir bátar
voru á skelveiðum. Veiði og verkun
inníjarðarækju hefur verið lang-
stærsti atvinnuvegurinn hér svo það
kemur sér augljóslega illa fyrir okk-
ur að stofninn skuli hrynja svona
allt í einu,“ sagði Jón.
Hann sagði að erfitt væri að
finna viðunandi lausn á þessu máli
fyrir bæjarbúa, því þar væri um
margháttaðan vanda að ræða. „Nú
er verið að ræða áherslubreytingar
í rekstri frystihússins. Það sem mér
sýnist koma til greina er að end-
urnýja búnað þess með tilliti til
fiskverkunar. í öðru lagi þurfum
við helst að fá hingað stærri báta
til að hægt verði að stunda djúp-
rækjuveiðar á veturna." Jón sagði
að línuútgerð hefði lítt verið stund-
uð síðustu árin frá Hólmavík.
Línuútgerð byrjaði aftur í litlum
mæli hér fyrir þremur árum, en
árið 1961, er ég flutti hingað, var
hún mikið stunduð. Nokkm síðar,
1964/1965, kom ördeyðuskeið og
menn gáfust upp. Árið 1965 hófust
rækjuveiðar og þær hafa æ síðan
gegnt veigamiklu hlutverki í atvinn-
ulífinu hér. Ef við reynum að hefja
línuveiðar í auknum mæli þurfum
við tvennt. í fyrsta lagi aukinn
kvóta fyrir bolfisk og í öðru lagi
er skortur á beitingamönnum. Beit-
ingamönnum hefur fækkað mjög
alls staðar hin síðari ár, en hér eru
hæg heimatökin, því að við áttum
tvo efstu menn í beitingum á síðasta
landsmóti! Þeir eru báðir á fimm-
tugsaldri, þannig að eitthvað eimir
eftir af kunnáttunni. Kvóti til okkar
var aukinn lítillega síðasta vetur í
kjölfar aflabrestsins. Menn eru að
vona að þeir fái aukinn þorskkvóta
og ef kvóti verður settur á djúp-
rækju, að tillit verði tekið til hruns
inníjarðarækjunnar," sagði Jón.
Hann sagðist hlynntur því að ein-
hveijar takmarkanir yrðu settar á
djúprækjuveiðar. „Þá skiptir auðvit-
að máli hvernig það er gert. Mér
finnst ekki óeðlilegt að kvótanum
verði að hluta skipt til til vinnslu-
stöðva og að hluta til báta. Þá
finnst mér eðlilegt og sjálfsagt að
þau svæði er liggja næst djúprækju-
miðunum fyrir Norðurlandi hafi
forgang. Ég geri mér fulla grein
fyrir því að þetta sjónarmið mitt
er umdeilt og margir eru andvígir
öllum kvóta á rækju, sama í hvaða
mynd hann birtist. Ég held hins
vegar að um síðir hljóti kvóti í ein-
hverri mynd að verða lausnin, að
minnsta kosti verður að vera ein-
hver stjórnun á veiðunum. Ég er
þó ekki að segja að kvótakerfið eigi
að vera óbreytt í þeirri mynd sem
við höfum það nú. Gera þarf ráð
fyrir þeim möguleika að aflamenn
geti unnið sig upp. Ég er andvígur
því að menn geti selt sinn kvóta
nema með mjög ströngum skilyrð-
um,“ sagði Jón.
— Hvemig líst þér á veturinn
framundan?
„Ég ber töluverðan kvíðboga fyr-
ir honum, ef ekki verður töluverð
hækkun á verði á hörpudiski. Nær
allt sem veiðst hefur af skel eftir
áramót er enn til í birgðum svo það
er ekki vænlegt að treysta á skel-
veiðarnar næsta vetur. Nú er verðið
mjög lágt og erfitt að selja. Jafnvel
þótt vel veiðist og verð sé hagstætt
Jón Alfreðsson: „Mér fínnst ekki óeðlilegt að kvótanum verði að
hluta skipt til til vinnslustöðva og að hluta til báta.“