Morgunblaðið - 25.08.1987, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. ÁGÚST 1987
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. ÁGÚST 1987
33

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Forsetinn
til Færeyja
Fréttir frá Færeyjum herma,
að í blaði þar, 14. septem-
ber, hafí verið gert veður út af
formsatriðum vegna fyrirhug-
aðrar heimsóknar Vigdísar
Finnbogadóttur, forseta íslands,
til þessara góðu granna okkar.
Veltir þetta blað því fyrir sér,
hvort heimsókn forsetans sé „op-
inber“ eða „óopinber“. Kemst
blaðið að þeirri niðurstöðu, að
þar sem Margrét Danadrottning
verður ekki í Færeyjum, þegar
Vigdís Finnbogadóttir kemur
þangað, hljóti heimsókn hennar
þangað að vera óopinber og er
helst að skilja vangaveltumar á
þann veg, að með þessu sé for-
seta íslands og þar með íslensku
þjóðinni sýnd einhver óvirðing,
og að færeysk yfírvöld hafí ekki
staðið rétt að boðinu til forseta
íslands.
í samskiptum rílga og þjóð-
höfðingja fyrir þeirra hönd er
sjálfsagt að gæta viðtekinna
siðareglna. Koma þær mjög til
álita í heimsóknum þjóðhöfð-
ingja; heimsóknum sem geta
skipt vemlegu máli. Nægir í því
efni að minna á vandræði aust-
urríska forsetaembættisins, eftir
að Kurt Waldheim var Iqorinn
til þess. Vill engin ríkisstjóm á
Vesturlöndum verða fyrst til að
bjóða honum heim og Waldheim
hefur ekki leyfí til að koma til
Bandaríkjanna í einkaerindum.
Ástæðan er þátttaka hans í
síðari heimsstyijöldinni og full-
yrðingar um að hann hafí gengið
erinda nasista á þann veg að
ámælisvert sé.
Ef svo ólíklega hefði viljað til
að Færeyingar hefðu boðið for-
seta Austurríkis að heimsækja
sig, hefði hann vafalaust gert
það að úrslitaatriði að um opin-
bera heimsókn yrði að ræða.
Þegar Færeyingar bjóða forseta
íslands að heimsækja sig, em
mönnum annað en formsatriði
efst í huga eða eins og Atli
Dam, lögmaður Færeyja, sagði
á forsíðu Morgunblaðsins síðast-
liðinn laugardag: „Landstjómin
bauð einfaldlega Vigdísi til
landsins til að staðfesta og
styrkja vináttutengsl þjóðanna.
Formsatriði heimsóknarinnar
skipta okkur engu máli í því
sambandi." Þetta er kjami máls-
ins. Auk þess sagði Atli Dam,
að færeyska landstjómin hefði í
samræmi við sambandslögin við
Dani og siðareglur innan danska
ríkisins látið danska utanríkis-
ráðunejdið um að bjóða forseta
íslands til Færeyja. Sagði lög-
maðurinn, að Margréti drottn-
ingu hefði verið kunnugt um boð
landstjómarinnar og verið því
mjög hlynnt.
Forseti íslands fer til Færeyja
í því skyni að staðfesta gamla
og góða vináttu, sem hefur
þroskast og eflst af aldalöngum
samskiptum. Það vakir hvorki
fyrir forsetanum né öðmm ís-
lendingum að blanda sér í deilur
meðal Færeyinga eða valda
ágreiningi milli stjómvalda í
Færeyjum og Kaupmannahöfn.
Skrifín í 14. september em til
þess eins fallin að vekja tor-
tryggni í hugum íslendinga; ef
eitthvað getur varpað skugga á
för forseta íslands til Færeyja
em það tilraunir einhverra
stjómmálaafla þar til að nota
hana í flokkspólitísku skyni.
Embætti forseta íslands er hafíð
yfír flokkadrætti jafnt hér á
landi sem erlendis. Væri óskandi
að aðstandendur 14. september
áttuðu sig á því í tæka tíð fyrir
komu Vígdísar Finnbogadóttur
til Færeyja.
Skyndi-
kosningar í
Danmörku
Poul Schluter, forsætisráð-
herra ríkisstjómar borgara-
flokkanna í Danmörku, sló sér
upp á því fyrir réttri viku að
boða óvænt til kosninga hinn 8.
september næstkomandi eða
þriðjudaginn eftir tvær vikur.
Hinn skammi frestur frá þing-
rofí til kosninga á vel við í landi,
þar sem flokkar em nær 20 eins
og í Danmörku og Qórir flokkar
eiga aðild að ríkisstjóm. Þar
geta langvinn stjómmálaátök
milli einstakra flokka fyrir kosn-
ingar beinlínis orðið til þess að
kalla á stjómleysi að kosningum
loknum. Við þekkjum þetta úr
íslenskri stjómmálabaráttu, þar
sem kosningaslagurinn hefst
mörgum mánuðum fyrir kosn-
ingar með því að flokksbræður
beijast hatrammlega innbyrðis í
prófkjömm.
Ejöldi stjómmálaflokka og
margbrotið kerfí við ákvörðun á
framboðslistum er til þess fallið
að draga úr markvissri stjóm-
málabaráttu og forystu í þjóð-
málum. Til að spoma gegn
upplausn af þessum sökum valdi
Poul Schluter þann skynsamlega
kost að boða til skyndikosninga
í Danmörku.
Letta dreymir um frelsi og
endurheimt sjálfstæðisins
Tilvera þjóðarinnar er í hættu vegna aðflutnings Rússa og menningarlegrar kúgunar
Riga, höfuðborg Lettlands. Þar búa nú fleiri Rússar en Lettar og lettneska er annars flokks mál.
eftirÁke Sparring
í miðborg Riga, höfuðstaðar
Lettlands, stendur stytta, frelsis-
stytta, reist á Qórða áratugnum
til minningar um þá Letta, sem
á heimsstyrjaldarárunum fyrri
börðust jafnt við Rússa sem Þjóð-
verja fyrir sjálfstæði landsins.
Fyrir tveimur mánuðum tilkynnti
Helsinki-nefndin í borginni Li-
epaja, að hún ætlaði að efna til
mótmæla- og minningarfundar
við styttuna kl. þijú eftir hádegi
þann 14. júní. Þar skyldi minnst
þeirra 15.000 Letta, sem aðfarar-
nótt 14. júní árið 1941 vom fluttir
í gripavögnum til Síberíu, og
mótmælt „rússneskjun“ Lett-
lands, menningarlegri kúgun og
aðflutningi rússneskumælandi
fólks.
Yfírvöldin komu í veg fyrir,
að stofnendur og frammámenn
Helsinki-nefndarinnar gætu stað-
ið fyrir mótmælunum en þá tók
Roland Silaraup við stjóminni
ásamt Evu Bitenieks, 19 ára
gamalli dóttur eins stofnandans.
Silaraup, sem er aðeins 21 árs
gamall, hefur áður verið dæmdur
í fimm ára fangelsi og tveggja
ára útlegð innanlands fyrir
„andsovéska starfsemi" en var
þó sleppt eftir eitt ár. Eva Biteni-
eks og faðir hennar reyndu fyrir
nokkrum ámm að flýja til
Svíþjóðar í litlum báti en þegar
þau vora komin rétt að sænsku
lögsögumörkunum við Gotland
bilaði vélin. Vom þau tekin um
borð í sovéskt skip og flutt til
Lettlands þar sem faðirinn var
dæmdur fýrir að hafa reynt að
komast úr landi á ólöglegan hátt.
„Leng'i lif i Lettland“
13. júní tilkynntu yfirvöldin,
að svæðið í kringum frelsisstytt-
una yrði girt af daginn eftir
vegna hjólreiðakeppni, sem fram
átti að fara í borginni, en að
henni lokinni yrði svo efnt til
danssýningar á torginu. 14. júní
söfnuðust mótmælendumir sam-
an í garði skammt frá styttunni
og biðu þar með blóm og borða
þar til danssýningunni var lokið.
Tóku þeir þá að ganga í átt til
styttunnar og bættust strax í
hópinn mörg hundmð manns auk
þúsunda annarra, sem stóðu með-
fram götunni og hylltu göngu-
menn.
Ræðumenn á fundinum vom
þrír fyrmm pólitískir fangar en
að honum loknum flykktist fólk
að styttunni til að lesa á borð-
ana, sem skildir höfðu verið eftir.
Lét þá lögreglan loksins til sín
taka og stjakaði fólkinu burt en
þó ekki með neinum þjösnaskap
að sögn útlendra ferðamanna.
Næstu þijá dagana safnaðist
fólk á öllum aldri saman við stytt-
una og söng og dansaði og hlýddi
á ræður. Óll kvöldin og fram
undir morgun gátu útlendir
ferðamenn á nærliggjandi hótel-
um heyrt hrópin „lengi lifí Lett-
land“ og sagt er, að jafnvel
Rússar hafí tekið þátt í þessu.
Yfirvöldin á báðum átt-
um
Eftir ýmsum Lettum er haft,
að fundurinn við frelsisstyttuna
sé mestu mótmæli, sem nokkm
sinni hafí átt sér stað í Sovétríkj-
unum, og vissulega er það
merkilegt, að smáþjóð skuli leyft
að mótmæla innlimun í Sovétrík-
in. Það er líka eftirtektarvert, að:
Mótmælin hafa ekki verið for-
dæmd. Blöðin hafa bæði birt
lesendabréf og greinar þar sem
mótmælin em ýmist studd eða
gagnrýnd og vikuritið Literatura
um Maksla hefur birt myndir af
mótmælunum þar sem vel má
lesa það, sem letrað er á mót-
mælaborðana. Er það tæplega
nokkur tilviljun.
Nokkrir menn hafa verið hand-
teknir. Einn af stofnendum
Helsinki-nefndarinnar, Linnards
Grantints, hefur verið dæmdur í
sex mánaða fangelsi fyrir þá sök
að hafa reynt að komast hjá að
gegna herþjónustu í annað sinn,
svokallaðri framhaldsþjónustu,
en lágmarksrefsing við því er eins
árs fangelsi. Þess var þó getið í
dómnum, að Grantints er ófær
um að gegna herþjónustu af
heilsufarsástæðum.
Silaraup hefur sagt, að mót-
mælin hafí verið möguleg vegna
umbótastefnu Gorbachevs og
einnig, að stefna yfírvalda í Lettl-
andi gangi þvert á stefnu
Gorbachevs.
Svo virðist sem stjómvöld í
Lettlandi viti ekki í hvom fótinn
þau eiga að stíga. Þau þora ekki
að bæla niður öll mótmæli og þau
þora heldur ekki að leyfa þau.
Útkoman verður því sú, að fram-
ganga þeirra ergir fólk fremur
en hræðir. Lenin hefði trúlega
fundist ríkja hálfgert byltingar-
ástand í Lettlandi.
Annars konar Hels-
inki-nefnd
Þegar Kanada, Bandaríkin og
langflest ríki í Evrópu höfðu und-
irritað lokaályktun Helsinki-sátt-
málans vom stofnaðar víða í
Austur-Evrópu Helsinki-nefndir,
sem tóku að sér að fylgjast með
því hvemig viðkomandi stjóm-
völd stæðu við hann. í fyrstu
fengu nefndimar að starfa nokk-
uð óáreittar en þegar tók að fjara
undan slökunarstefnunni var úti
um það. Margir félagar í Moskvu-
nefndinni vom handteknir og
fengu þunga dóma, þar á meðal
nóbelsverðlaunahafínn Andrei
Sakharov.
Félagar rússnesku Helsinki-
nefndarinnar nutu þess, að þeir
bjuggu í Moskvu því að þar era
samankomnir langflestir erlendu
fréttamannanna og Kremlarherr-
unum er ekki alveg sama um
hvaða fréttir þeir flytja þaðan.
Öðm máli gegnir um lettneska
hafnarbæinn Liepaja rétt við
landamæri Liháens því að þangað
fá engir útlendingar að koma.
Engin mannabyggð er jafn ein-
angmð frá umheiminum og
lokaðar borgir í Sovétríkjunum.
Sumarið 1986 vom stofnuð í
Liepaja samtökin „Helsinki ’86“
og það er eftirtektarvert, að
stofnendumir vom iðnverkamenn
en ekki menntamenn eins og
víðast annars staðar. Allir em
þeir fæddir á stríðsámnum eða
skömmu síðar og enginn þeirra
veit hvað það er að búa í lýðræðis-
legu samfélagi. Ekki er heldur
að sjá, að þeir hafí haft nein sam-
skipti eða tengsl við útlendinga.
Eins og aðrar Helsinki-nefndir
í Austur-Evrópu hefur „Helsinki
’86“ sín sérstöku baráttumál og
má ráða það af skjölum eða drei-
fímiðum, að samtökin beijist fyrir
sjálfstæði Lettlands. Auk mót-
mælanna við Frelsisstyttuna í
Riga hafa samtökin vakið á sér
athygli með því að birta bréf, sem
þau hafa t.d. sent Gorbachev,
Sameinuðu þjóðunum, Alþjóða-
sambandi jafnaðarmanna, páfan-
um og miðstjóm kommúnista-
flokksins.
Aö gera sig skiljanleg-
an á lettnesku í Lett-
landi
í bréfínu til Alþjóðasambands
jafnaðarmanna sagði, að Sovét-
Lettland væri aðeins afleiðing
griðasáttmálans, sem Stalín og
Hitler gerðu með sér, Molotov-
Ribbentrop-samningsins (sem
vissulega er rétt), að ríkinu væri
stjómað beint frá Moskvu og að
rússneskjunin væri sérstök teg-
und nýlendustefnu. í öllum
bréfunum er lögð áhersla á, að
rússneskjunin sé beint tilræði við
framtíð lettnesku þjóðarinnar.
(Það er athyglisvert, að í sumum
bréfanna kemur fram, að tug-
þúsundir Rússa hafí verið fluttar
til Lettlands eftir kjamorkuslysið
í Chemobyl vegna þess, að þeirra
fyrri heimkynni hafí verið orðin
óbyggileg. Ef rétt er hljóta afleið-
ingar slyssins að vera miklu meiri
en frá hefur verið sagt).
Miðstjóm kommúnistaflokks-
ins var m.a. spurð eftirfarandi
spuminga: Er óeðlilegt að ætlast
til, að unnt sé að gera sig skiljan-
legan á lettnesku í Lettlandi? Er
rétt, að allar nýjar íbúðir í Lettl-
andi séu ætlaðar Rússum en
gamlar og niðumíddar íbúðir
Lettum?
í bréfínu til páfa er vakin at-
hygli á bágum lífskjömm og
ömurlegu heilsufarsástandi og af
Gorbachev var krafíst, að hann
auðveldaði Lettum að fara eftir
69. grein stjómarskrárinnar en
þar segir, að öll lýðveldin geti
gengið úr sambandinu. Þar er
að vísu ekki tekið fram hvemig
eigi að fara að því. Sameinuðu
þjóðimar em minntar á, að fijálst
Lettland hafí átt aðild að Þjóða-
bandalaginu og aldrei gengið úr
því og einnig, að nú fari með
völdin menn, sem aðeins tala
rússnesku og stjóma illa að auki.
Bamadauði í Lettlandi er einhver
sá mesti, sem um getur, og meða-
lævin ein sú stysta, sem þekkist
í hinum iðnvædda heimi.
Bréfritaramir efast að vísu
um, að Gorbachev muni greiða
fyrir brottför Letta úr Sovétsam-
bandinu og þess vegna fara þeir
fram á það við Sameinuðu þjóð-
imar, að þær skipuleggi þjóðarat-
kvæðagreiðslu í Lettlandi um
sambandið við Sovétríkin.
Þessari kröfu um sjálfstæði
Lettlands fylgir, að rússneskir
innflytjendur verði á brott; að
lettneskan verði aðalmálið; að
lettneski herinn verði endurreist-
ur og landamærin færð í sama
horf og þau vom í árið 1938.
Við upptökuna í Sovétsambandið
tók Stalín væna sneið að austan-
verðu Lettlandi og kallaði rúss-
neska.
Rússneskjunin
Af þessu má sjá, að „Helsinki
’86“ berst gegn hvomtveggja,
sovéskri kúgun og rússneskjunni.
Gagnkvæm andúð Letta og
Rússa hefur farið vaxandi á und-
anfömum ámm og biýst æ oftar
út með átökum og ofbeldi, eink-
um hjá unga fólkinu. Hefur
opinberlega verið frá því skýrt,
að einu sinni hafí 2.000 ungling-
ar barist með hnífa og kylfur að
vopni.
Rússneskjunin er ekki ný af
nálinni í Lettlandi, hennar gætti
einnig á 19. öld þegar Rússakeis-
ari lagði landið undir sig. Þá vakti
hún mikla andstöðu meðal lands-
manna og varð m.a. til að auka
áhuga þeirra á eigin tungu og
lettneskum þjóðfræðum.
Um rússneskjunina eftir inn-
limunina í Sovétríkin má lesa í
uppsláttarritinu Latvijas Pa-
domja Enciklopedija. Árið 1930
vora landsmenn 1,9 milljónir tals-
ins, þar af 73,4% Lettar. 1959
hafði íbúatalan aukist í tvær
milljónir en hlutfall Lettanna
lækkað í 62%. Þá hafði þeim
raunar fækkað beinlínis af völd-
um heimsstyijaldarinnar; flóttan-
um undan Sovétmönnum í
stríðslok og nauðungarflutningi
150.000 Letta eftir stríð. 1979
var mannfjöldinn kominn í 2,3
milljónir og hlutfall Lettanna í
56%. Samkvæmt síðustu fáan-
legu tölum em íbúamir 2,5
milljónir og Lettamir þar af
53,7%.
í þessari sömu bók segir, að
Rússum í Lettlandi hafí fjölgað
úr 10,6% í 32,8% og flestir em
þeir í borgunum. Riga er nú rúss-
nesk borg. Sumir Lettar segja
raunar, að opinbem tölumar séu
lygi, að í landinu búi 3,5 milljón-
ir manna, ekki 2,5 milljónir, og
milljónin, sem vanti, sé Rússar.
í landi þar sem enginn treystir
orðum yfírvaldanna er betra að
fara varlega með upplýsingar af
þessu tagi.
Þagað um sögfuna
Utanríkisstefnan er eitt af því,
sem bannað er að gagnrýna í
Sovétríkjunum, hún hefur alltaf
verið „rétt“. Þótt Gorbachev hafí
haft endaskipti á mörgu í henni
og öðmm málum breytir það
engu, hvorki í augum hans né
annarra talsmanna sovétstjómar-
innar.
Sumir hafa orðið til að gagn-
rýna stefnuna í málefnum
minnihlutahópa og einstakra
þjóða innan Sovétríkjanna ann-
arra en Rússa en það hafa þeir
yfírleitt gert í óþökk yfírvald-
anna. Þegar Gorbachev var á
ferð um Eystrasaltslöndin fyrr á
árinu hafði hann ekkert að segja
um það, sem veldur þessum þjóð-
um mestum áhyggjum, rússn-
eskjunina. Honum tókst hins
vegar að særa margan manninn
með ókunnleika og fávíslegum
athugasemdum um innlimun
landanna í Sovétríkin.
Þar sem ekki leyfíst að ræða
um söguna verður að þegja hana
í hel. Þegar engum sögubókum
er til að dreifa hvar á þá æska
þessa lands að leita fróðleiks?
Þannig var spurt í Literatura um
Maksla, 25. tölublaði þessa árs,
og svarið er: í hinni munnlegu
geymd. Fjórði áratugurinn, sem
var ekki bara dans á rósum, „lýs-
ir sem leiftur um nótt“ í hugum
Letta, þá vom „góðu árin“, þegar
þjóðin réð sér sjálf og Lettland
var hluti af Evrópu.
Það er ekki síst unga kynslóð-
in, sem sér söguna í þessu ljósi.
Nauðungarflutningamir, þeg-
ar 150.000 Lettar hurfu og flestir
sporlaust, em meðal svörtustu
atburðanna í sögu þjóðarinnar.
Hún taldi innan við tvær milljón-
ir manna og því má ætla, að
önnur hver fjölskylda hafí misst
einhvem ástvin eða ættingja.
Nauðungarflutningamir em við-
kvæmt mál og eldra fólkið á bágt
með að tala um þá. Einmitt þess
vegna er erfítt að ímynda sér
hvemig unnt er að gera upp sak-
imar við stalínstímann án þess
að sýna innlimun Eystrasaltsríkj-
anna í réttu ljósi; sem framhald
á heimsveldisstefnu keisaranna
en aðeins miklu ómannúðlegri.
Ef þessum sannindum er játað
hvað stendur þá eftir af lögmæti
Sovét-Lettlands? Ef menn taka
þann kostinn að þegja áfram
hvemig verður þá unnt að koma
á sættum milli Letta og Rússa?
Verður Lettland próf-
steinninn á Gorbachev?
í Lettlandi ríkir að vísu ekkert
byltingarástand en undir niðri
ólgar samt og kraumar. Ríkis-
stjómin í Riga er augljóslega á
báðum áttum en hvað með „Hels-
inki ’86“? Eiga þau að halda
áfram að mótmæla og senda opin
bréf? Samkvæmt stjómarskránni
hafa þau rétt til að krefjast úr-
sagnar Lettlands úr Sovétsam-
bandinu en sovéska stjómarskrá-
in hefur löngum verið sitthvað í
orði og á borði.
Eins og andófsmenn í Austur-
Evrópu vitnar „Helsinki ’86“
gjama í Gorbachev í stríðinu við
stjómvöld. Óvíst er þó hve lengi
þeim helst það uppi. Þegar allt
kemur til alls ber Gorbachev sjálf-
ur ábyrgð á ástandinu í Lettlandi
og það er ekki trúlegt, að hann
hafí verið valinn aðalritari kom-
múnistaflokksins til að bæta •
hlutskipti þjóðanna, sem Rússar
hafa undirokað.
Gorbachev vill hins vegar hafa
fólkið með sér við umsköpun
efnahagslífsins og hann má ekki
beita of mikilli harðneslqu til að
glata ekki því, sem áunnist hefur
á Vesturlöndum. Svo langt hefur
hann náð, að Vesturlandabúar
vilja gefa hoiium tækifæri til að
sýna hvað í honum býr. Lettland
getur orðið einn af þessum próf-
steinum. Víst er, að hann verður
ekki talinn mikils trausts verður
ef hann treður á eðlilegum kröf-
um lettnesku þjóðarinnar.
Vesturveldin hafa aldrei viður-
kennt innlimun Eystrasaltsland-
anna í Sovétríkin og því má
segja, að vandamál, sem þar
koma upp, séu alþjóðleg vanda-
mál.
í Evrópuráðinu hefur verið
rætt um mannréttindamál í
Eystrasaltslöndunum og þau
verða tekin fyrir aftur síðar og
17 áhrifamiklir, bandarískir öld-
ungadeildarþingmenn hafa sent
Gorbachev bréf og gert honum
ljóst, að meðferðin á Lettum sé
ekki til marks um, að honum sé
treystandi. í áróðri sínum fyrir
friðvænlegri heimi leggur
Gorbachev sjálfur mikla áherslu
á mannréttindi en það er svo
annað mál hvort hann skilur þau
sama skilningi og Vesturlanda-
menn.
Eftir öll þessi ár á bak við
sovéska jámtjaldið fínnst líklega
flestum sem Lettland sé langt í
burtu og á Norðurlöndum verður
mönnum yfírleitt ekki tíðrætt um
Eystrasaltslöndin. Við verðum
samt að halda vöku okkar. Lett-
land er í raun ekki fjær en svo,
að ratsjár sænska hersins sjá
langt inn yfír landið.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
sænsku utanríkismálastofnunar-
innar.
Æðstu ráðamenn Sovétrikjanna: I ræðustól er Nikolai Ryzhkov, forsætisráðherra, en að baki honum silja Yegor Ligachev, Mikhail Gorbac-
hev og Andrei Gromyko.